ترس از مرگ: ۴ نکته درباره تاناتوفوبیا یا اضطراب مرگ
بازده/ ترس از مرگ مسئلهاي طبيعي است، ولي تاناتوفوبيا يا اضطراب مرگ ميتواند بسيار شديد و آزاردهنده باشد. تاناتوفوبيا يا اضطراب مرگ به ترس غير معمول يا ناهنجاري از لحظهي رسيدن مرگ و يا مردن اشاره دارد که بر کارکرد سالم يا طبيعي فرد مبتلا به اين ترس در زندگي تاثير ميگذارد؛ اين وضعيت ممکن است از ديدگاه اطرافيان اين فرد نسبت به خطر يا تهديد واقعي که وي با آن رو به رو است، نامتناسب به نظر برسد.
با اينکه بيشتر آدمها هنگام مواجهه با حقيقت فناپذير بودن انسان در موقعيت احتضار / مرگ مثلا در يک بيمارستان، خانه، يا آسايشگاه در لحظهي فرا رسيدن مرگ يا در طول مراسم خاکسپاري، يادبود يا ترحيم يکي از عزيزان درگذشته، به طور معمول دچار سطوحي از ناراحتي يا اضطراب ميشوند، اين آشفتگي عموما به معني تاناتوفوبيا نيست (با اينکه اين اصطلاح گاهي اوقات به اشتباه براي توصيف چنين شرايطي نيز استفاده ميشود).
تاناتوفوبيا يا اضطراب مرگ واقعي بايد:
الف. از لحاظ دروني بر پايان زندگي فرد مبتلا تمرکز داشته باشد، و ارتباطي به نگراني در خصوص مرگ ديگران يا يکي از عزيزان ندارد. فکر کردن يا ترسيدن از ابتلا به بيماري يا وقوع تصادفي که باعث مرگ يکي از عزيزان يا افراد مهم زندگيتان از قبيل فرزند، همسر / فرد محبوب، يا يکي از والدين يا دوستان شود، تاناتوفوبيا يا اضطراب مرگ تلقي نميشود.
ب. بر وجود و زندگي طبيعيتان تاثيرگذار باشد. تجربهي احساس ناراحتي يا ناتواني در بيان احساس درونيتان در طول يک مراسم خاکسپاري يا يادبود، فقط به اين دليل که مثلا واقعا نميتوانيد کلمهها را در کنار هم قرار دهيد و بهترين جملهها را براي تسکين دل افراد داغديده بيان کنيد، مسئلهاي کاملا طبيعي و رايج است. از سويي ديگر، خودداري از خروج از خانه يا مکان امنتان مثلا براي تهيهي ارزاق روزانهتان يا حتي برداشتن نامهها از صندوق پستيتان، فقط به اين دليل که دائما ميترسيد افرادي قصد کشتنتان را دارند، نشاندهندهي يک وضعيت يا بيماري رواني است که بايد توسط يک روانشناس متخصص مورد ارزيابي قرار بگيرد.
۱. آيا ترس از رسيدن زمان مرگ و يا مردن مسئلهاي طبيعي است؟
شستشوي مرتب دستها براي جلوگيري از سرايت آلودگي و بيماري، يا مسواک زدن به طور مرتب براي پيشگيري پوسيدگي دندانها يا ابتلا به بيماريهاي مربوط لثه واکنش طبيعي و سالم انسانها به يک نگراني منطقي و واقعي است.
نگراني و ترس از لحظهي مرگ / مردن تا جايي که بتواند انگيزهتان را براي بهبود وضعيت سلامتيتان از طريق انجام مرتب فعاليتهاي بدني، پيروي از يک رژيم غذايي متعادل، و غلبه بر انواع اعتياد افزايش دهد، به طور کلي برايتان مفيد خواهد بود.
به علاوه، نگراني طبيعي و سالم دربارهي پايان يافتن زندگيتان ميتواند بر نحوهي تحليل و بررسي کامل انواع خطرات بالقوهاي که انجام يک فعاليت فيزيکي جديد يا قرار دادن خود در شرايطي بالقوه مضر يا خطرناک ممکن است برايتان به همراه داشته باشد، تاثير مثبت بگذارد. ولي بايد يادآوري کنيم، اين قبيل واکنشها به ترس طبيعي از لحظهي مرگ / مردن به طور کلي نميتواند به بروز سطوحي از تاناتوفوبيا منجر شود.
۲. علتهاي بروز تاناتوفوبيا يا اضطراب مرگ
همانطور که پيشتر گفته شد، ترس از پايان زندگي نه تنها طبيعي، بلکه عموما مفيد نيز هست، ولي اين ترس معمولا به بروز سطوحي از تاناتوفوبيا منجر نخواهد شد، مگر اينکه بر نحوهي زندگي معمول و طبيعيتان تاثير منفي بگذارد و يا واکنشهاي شما براي اطرافيانتان نسبت به خطر يا تهديد واقعي که با آن رو به رو هستيد، نامتناسب به نظر برسد.
هرگونه ترسي در مورد يک موضوع يا موقعيت به طور بالقوه ميتواند به بروز سطوحي از فوبيا منجر شود. براي مثال، بسياري از آدمها دوست ندارد داخل خانهشان با يک عنکبوت برخورد کنند؛ ترس از عنکبوتها عموما به آراکنوفوبيا يا عنکبوتهراسي منجر نميشود، مگر آنکه ترس شما از اين موجودات، پس از مشاهدهي يکي از آنها بر روي ديوار خانهتان، واقعا شما را وادار کند آنجا را براي هميشه ترک کنيد، يا براي اجتناب از مواجهه با اين موجودات هرگز به جنگل، پارک، يا هر مکان ديگري که ممکن است عنکبوتها در آنجا وجود داشته باشند، پا نگذاريد.
با اينکه علتهاي بروز هرگونه فوبيا تا حد زيادي پيچيده هستند، تاناتوفوبيا (يا ترس عمومي از مرگ) ميتواند به وسيلهي يک مورد يا تمام موارد زير که به ترس و نگرانيهاي عمومي آدمها از مرگشان مربوط به ميشوند، ايجاد شود:
الف. ترس از مرگ ناگهاني يا تدريجي
ب. ترس از مرگي دردناک يا مخوف
پ. ترس از ناشناختهها يا “اتفاقات پس از مرگ”
ت. ترس از سلامتي عزيزان / بازماندگان يک واقعه در آينده
ج. ترسهاي ناشي از تجربههاي منفي يا دردناک گذشته در زندگي
علتهاي بروز تاناتوفوبيا يا اضطراب مرگ در هر يک از آدمها غالبا خاص و پيچيده هستند. اگر فکر ميکنيد از اين فوبياي خاص رنج ميبريد، بايد نزد يک متخصص روانشناسي برويد و از وي کمک بخواهيد.
۳. مقايسه بين اضطراب مرگ و مرده هراسي
مرده هراسي يا نکروفوبيا با اضطراب مرگ يا تاناتوفوبيا فرق ميکند. با اينکه اين دو اصطلاح غالبا با يکديگر اشتباه گرفته ميشوند يا به طور نادرست به جاي هم استفاده ميشوند، مرده هراسي يا نکروفوبيا به ترس شديد و غالبا غير منطقي برخي آدمها از مواجهه با اجساد مردگان، مثلا باقيماندههاي جسد انسان يا حيوانات، يا هر شي و وسيلهاي که به نوعي با مرگ ارتباط دارد، از قبيل تابوت، برانکار، قبرستان، غسالخانه، سنگ قبر و غيره گفته ميشود.
۴. ريشهي کلمهي تاناتوفوبيا
اين کلمه که در زبان انگليسي مدرن کاربرد دارد، از دو کلمهي يوناني مشتق شده است:
تاناتوس “Thanatos” که در يونان باستان به معني مرگ کاربرد داشته است؛ اين کلمه نيز داراي ريشهي قديميتري در زبان نياهندواروپايي به معني “مرگ و ناپديد شدن” است.
فوبيا “Phobia” نيز از کلمهي يوناني فوبوس “Phobos” مشتق شده است؛ اين کلمه براي بيان ترس، وحشت، نمود بيروني احساس ترس، و موضوع مورد ترس يا وحشت کاربرد دارد. همچنين، اين کلمه از ريشهي قديميتر در زبان نياهندواروپايي به معني “فرار کردن يا دويدن” مشتق شده است.