شباهت‌های حضرت معصومه (س) با حضرت زهرا (س)

در کاروان آن بانوي گرامي علاوه بر چند نفر از خواهران ايشان، برادرزاده‌ها و عموزاده‌هاي ايشان هم حضور داشتند. اما از آنجايي که حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها با وجود جواني، چهره شاخص، وارسته و عالم شناخته‌شده‌اي در کاروان بودند، آن کاروان را به نام مبارک ايشان مي‌شناختند. اما با ورود کاروان حضرت به سرزمين قم، مأموران حکومت عباسي به کاروان حمله کرده و موجب جراحت و آسيب‌ديدگي آن بانوي گرامي شدند. تا اينکه ايشان در ميانه سفر تاريخي خود در تاريخ ۱۲ ربيع‌الثاني از دنيا رفته و در همان شهر به خاک سپرده شدند.

خبرنگار ما بر همين اساس طي گفت‌وگويي با حجت‌الاسلام و المسلمين محمودرضا دهدشت، مدرس حوزه و دانشگاه و کارشناس ديني، بخشي از ابعاد شخصيتي حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها را مورد بررسي قرار داده است. اين پژوهشگر و نويسنده ديني تأکيد کرده است: زماني که حضرت معصومه علي‌ها سلام به سمت ايران حرکت کردند، چند نفر از خواهران ايشان هم در کاروان حضور داشتند. آن طور که در روايت‌ها نقل شده، دو، سه و يا چهار خواهر ايشان هم به سمت ايران آمدند و در کنار آن حضرت مدفون هستند.

همه آن‌ها از چهره‌هاي برجسته، مؤمن، دانا و وارسته هستند، اما وجود مقدس حضرت معصومه شأن خاصي ميان فرزندان امام موسي کاظم عليه‌السلام دارند. او همچنين تصريح کرده است: ظاهر ماجرا اين بود که حضرت معصومه علي‌ها السلام براي ديدار و زيارت برادر ارجمند خود يعني امام رضا عليه‌السلام به سمت ايران حرکت کردند و وارد شهر‌هاي اين سرزمين شدند.

اما در حقيقت اين اتفاق اراده و مشيت الهي بود که قرار بود آن بانوي باکرامت وارد شهر قم شوند؛ همان گونه که امام جعفر صادق عليه‌السلام خبر اين اتفاق را به فرزند خود يعني امام موسي بن جعفر عليه‌السلام داده بودند. قرار بر اين بوده که سرزمين ايران به يمن وجود آن بانوي باعظمت و باايمان مطهر شده و شأن و منزلتي پيدا کند که مرکز و پايگاهي براي اجتماع علما و دانشمندان جهان اسلام و مرکزي براي نشر معارف شيعي و آموزه‌هاي ائمه اطهار عليهم‌السلام باشد.

اين‌گونه است که مشاهده مي‌کنيم هرچند که شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها به عنوان اولين پايگاه شيعه در ايران شناخته مي‌شد، اما پس از ورود آن بانوي ارجمند و عظيم‌الشأن از برکات فراواني بهره‌مند شده و فيض برد که علماي بسياري در آن شهر دور يکديگر جمع شدند.

فرزند و خواهر امام معصوم

درباره ابعاد عبادي و طهارت شخصيتي حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها مطالب بسياري عنوان شده است. در اين ميان به نظر مي‌رسد لازم است بيشتر به شخصيت آن حضرت به عنوان فرزند و خواهر امام معصوم بيشتر پرداخته شود تا آموزه‌هايي براي مردم و به‌خصوص زنان مؤمن و انقلابي باشد.
‌
مي‌دانيم که وجود مقدس حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها سرمايه‌اي بسيار گران‌قدر و ارزشمند براي مردم شهر قم و بلکه تمام مردم ايران است که در تمام زندگي خود از وجود مرقد مطهر ايشان در کشور خود بهره‌مند مي‌شويم. در اين شرايط ضرورت الگو گرفتن از آن حضرت بيشتر مي‌شود.

شباهت‌هاي حضرت معصومه (س) با حضرت فاطمه زهرا (س)

در آثار و منابع تاريخي مي‌خوانيم که شباهت‌هايي ميان حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها با حضرت فاطمه زهرا و حضرت زينب سلام‌الله عليهما عنوان شده است. دليل و ريشه اين شباهت‌ها چيست؟

در اين زمينه در روايتي مي‌خوانيم که پيغمبر اسلام صلي‌الله عليه و آله در وصف حضرت زهرا علي‌ها السلام فرمودند: «فدا‌ها ابوها» به اين معني که پدرش فدايش شود. مانند به اين تعبير از حضرت موسي بن جعفر عليه‌السلام هم روايت شده که درباره دختر بزرگوار خود فرمودند: «فدا‌ها ابوها».

مگر چه خصوصياتي در شخصيت حضرت معصومه علي‌ها سلام وجود دارد که ايشان را به مادر بزرگوار خود، حضرت زهرا سلام‌الله عليها، شبيه کرده است؟

بايد توجه شود که تمام فرزندان امام موسي کاظم عليه‌السلام از بزرگان و عالمان ديني هستند. در اين ميان، حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها که خواهر تني امام رضا عليه‌السلام هستند، از دانش و معرفت بالاتري نسبت به سايرين برخوردار بودند.

زماني که حضرت معصومه علي‌ها سلام به سمت ايران حرکت کردند، چند نفر از خواهران ايشان هم در کاروان حضور داشتند. آن طور که در روايت‌ها نقل شده، دو، سه و يا چهار خواهر ايشان هم به سمت ايران آمدند و در کنار آن حضرت مدفون هستند. همه آن‌ها از چهره‌هاي برجسته، مؤمن، دانا و وارسته هستند، اما وجود مقدس حضرت معصومه شأن خاصي ميان فرزندان امام موسي کاظم عليه‌السلام دارند.

شهادت در راه امام

در عين حال با بررسي سيره و سبک زندگي حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها مشاهده مي‌کنيم که ايشان تأسي به سيره حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علي‌ها داشته‌اند و سعي کرده‌اند تا حد امکان و تا پاي جان در راه ترويج و تبليغ اسلام و دفاع از امام زمان خود تلاش کنند. به طوري که حتي جان مبارک خود را در اين راه از دست دادند.

همين طور است. ما در روايت‌هاي بسياري خوانده‌ايم که در شرايط سخت زندگي به حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علي‌ها متوسل شويم. در عين حال مي‌دانيم که اهل بيت عليهم‌السلام تأکيد کرده‌اند که حرم ما قم است. درواقع مرکزيت هم براي شهر قم که مزار مطهر حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها در آنجاست تعريف شده و هم براي حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله عليها.

قسمت عمده اين مرکزيت در دفاع از اسلام و حريم امامت تعريف مي‌شود که ارزش بسيار بالايي در دين اسلام دارد. يعني مسلمان حقيقي کسي است که جان و مال خود را در دفاع از اسلام و حريم امامت و ولايت بگذارد که اين کار همان سيره اين دو بانوي بزرگوار است.

چنانکه اقدام حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها در زمينه ورود به ايران و حتي انتخاب مسير هجرت ايشان، زمينه‌اي بود تا بتوانند بهتر و بيشتر حقانيت شيعه و مقام امام رضا عليه‌السلام را تبيين کنند. اين اقدام ايثارگرانه‌اي بود که آن حضرت به تأسي از حضرت زهرا سلام‌الله علي‌ها انجام دادند.

منزلت و شأن حضرت معصومه (س)

جالب است که نام مبارک ايشان، فاطمه است، اما به عنوان معصومه شناخته شده‌اند. دليل اين نام‌گذاري چيست؟

درواقع امام موسي کاظم عليه‌السلام فرزند خود را به نام مادر بزرگوارشان، فاطمه ناميدند. در روايت‌هاي بسياري مانند روايت مشهوري که از جد بزرگوار ايشان، امام جعفر صادق عليه‌السلام، نقل شده است مي‌فرمايند: «به زودي از فرزندان و نوادگان من، دختري باکرامت در خاک قم مدفون مي‌شود که فاطمه نام دارد.» درواقع ائمه اطهار عليهم السلام نام مبارک ايشان را حتي پيش از تولدشان نقل کرده‌اند.

عنوان معصومه هم در اثر شأن والا و پرهيزکاري و ايمان بسياري است که اين بانوي باکرامت داشته است. اولياي خدا ايشان را به عنوان معصومه نام مي‌نامند، به اين علت که معصوميت و پاک‌دامني در وجود ايشان اثبات شده بود.

در روايتي هم نقل شده است که عنوان «معصومه» را امام رضا عليه‌السلام به ايشان نسبت داده‌اند. درست است؟

همين طور است. در سه روايت نقل شده است که نام «معصومه» را به آن حضرت نسبت داده‌اند. ازجمله اينکه شيخ صدوق در کتاب عيون اخبار الرضا عليه‌السلام از آن حضرت نقل کرده است که خواهر بزرگوار خود را «فاطمه معصومه» ناميدند.

شناخت شيعيان از حضرت

با اين توضيحات، آيا زماني که حضرت معصومه علي‌ها السلام به ايران آمدند، مردم و به خصوص شيعيان آن بانوي بزرگوار را مي‌شناختند؟

بله. ايشان در سني حدود ۲۸ سالگي بودند که به نيت زيارت و ديدار برادر بزرگوار خود، امام رضا عليه‌السلام، و همچنين به منظور ترويج معارف شيعي به سرزمين ايران آمدند و آن زمان در ميان شيعيان قم معروف و شناخته شده بودند.

حتي ابن خزرج اشعري يکي از شخصيت‌هاي شناخته شده آن دوران بود که دختر امام موسي بن جعفر عليه‌السلام را به نام مي‌شناخت، چون آن بانوي باکرامت چه در دوراني که در مدينه ساکن بودند و چه در زماني که پا به خاک ايران گذاشتند، در ميان مردم شناخته شده بودند. بر اين اساس مي‌توان نتيجه گرفت شيعيان مي‌دانستند چه شخصيت عظيم‌الشأني در حال ورود به ايران است و آوازه و مرتبه ايشان منتشر شده بود.

فضايل ديني و اخلاقي

دليل اين ارادت‌ها نسبت به حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها تنها به علت دانش، معرفت و ورع ايشان بوده است؟

همه اين خصايل اخلاقي و پاک‌دامني در جاي خود محفوظ هستند، اما يکي از دلايل ديگري که نبايد از نظر دور داشت آن است که به احتمال قطع به يقين حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها با امام رضا عليه‌السلام، خواهر و برادر تني و از يک مادر هستند. همين نکته در کنار ارادت و توجه ويژه امام رضا عليه‌السلام به خواهر خود، زمينه ارادت هرچه بيشتر شيعيان را به آن بانوي بزرگوار تقويت مي‌کند.

کريمه اهل بيت عليهم السلام

در صحبت‌هايتان به کرامت حضرت معصومه علي‌ها السلام اشاره کرديد. اين پرسش به ذهن متبادر مي‌شود که چرا به آن حضرت لقب کريمه اهل بيت عليهم السلام داده شده است؟ و اين عنوان چه معنا و مفهومي دارد؟

در وهله اول بايد دقت شود که از اين جهت که مرقد مطهر آن حضرت در طول تاريخ پناهگاه درماندگان و مستمندان بوده و همه مردم، نه تنها شيعيان بلکه حتي برادران اهل سنت هم توجه و ارادت خاصي به آن حضرت داشته‌اند و از سمت ايشان حاجت‌روا شده اند، در طول زمان به عنوان کريمه اهل بيت عليهم‌السلام شناخته شدند.

البته بايد دقت شود که ظاهر ماجرا اين بود که حضرت معصومه علي‌ها السلام براي ديدار و زيارت برادر ارجمند خود يعني امام رضا عليه‌السلام به سمت ايران حرکت کردند و وارد شهر‌هاي اين سرزمين شدند. اما در حقيقت اين اتفاق اراده و مشيت الهي بود که قرار بود آن بانوي باکرامت وارد شهر قم شوند همان گونه که امام جعفر صادق عليه‌السلام خبر اين اتفاق را به فرزند خود يعني امام موسي بن جعفر عليه‌السلام داده بودند.

قرار بر اين بوده که سرزمين ايران به يمن وجود آن بانوي باعظمت و باايمان مطهر شده و شأن و منزلتي پيدا کند که مرکز و پايگاهي براي اجتماع علما و دانشمندان جهان اسلام و مرکزي براي نشر معارف شيعي و آموزه‌هاي ائمه اطهار عليهم السلام باشد.

اين گونه است که مشاهده مي‌کنيم هرچند که شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها به عنوان اولين پايگاه شيعه در ايران شناخته مي‌شد، اما پس از ورود آن بانوي ارجمند و عظيم‌الشأن از برکات فراواني بهره‌مند شده و فيض برد که علماي بسياري در آن شهر دور يکديگر جمع شدند.

حضور در شهر قم

اين در حالي است که طبق روايت‌ها، حضرت معصومه تنها حدود ۱۷ روز در قم زندگي کردند و پس از آن از دنيا رفتند.

درست است. اما بايد دقت شود که حرم مطهر آن حضرت در شهر قم موجب شد که اين شهر در طول سال‌هاي بسيار به عنوان اصلي‌ترين و بزرگ‌ترين مرکز فقه و آموزه‌هاي ائمه اطهار عليهم السلام باشد و از همين شهر، هزاران مجتهد و عالم والامقام تربيت شوند و معارف اسلامي را در جهان نشر بدهند.

ماجراي زيارت‌نامه

يکي ديگر از نکات قابل توجه در خصوص شأن و منزلت حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها آن است که براي آن حضرت مانند امامان معصوم عليهم السلام زيارت‌نامه داريم. در حالي که در ميان غير معصوم، جز براي حضرت ابوالفضل و حضرت علي‌اکبر عليهما السلام براي کسي زيارت‌نامه وارد نشده است. دليل اين اتفاق چيست؟

اين زيارت‌نامه هم تأييدکننده شأن و منزلت آن حضرت است که هر چند امام معصوم نيستند، ولي آن‌قدر منزلت دارند که براي زيارت ايشان بايد زيارت‌نامه خوانده شود.

همان طور که در سؤال هم اشاره کرديد پس از حضرت عباس و حضرت علي اکبر عليهما السلام تنها براي حضرت معصومه سلام‌الله علي‌ها زيارت‌نامه نقل شده است. اين زيارت‌نامه را امام رضا عليه‌السلام با مضامين و آموزه‌هاي والا به ما آموخته‌اند که طي آن تأکيد مي‌کنيم که آن بانوي بزرگوار در روز قيامت شفيع ما باشد.

مشخص است وقتي امام رضا عليه‌السلام اين گونه براي آن بانو زيارت‌نامه خوانده‌اند، بايد ايشان داراي منزلت عظيمي باشند که فيض و برکات بسياري براي ما نيز دارد.