امام حسن عسکری(ع) و فرمول نجات از ترس آخرت
راسخون/ توجه به مرگ و حيات ابدي يکي از موضوعات راهبردي و کليدي است که از دير باز ذهن و فکر بشريت را به خود جلب کرده است. بدون شک اين موضوع ريشه در مباحث فطري دارد، چراکه انسان همواره خواهان سعادت، آرامش و خوشبختي بوده است و از طرفي اين انتظار و خواست طبيعي و خدادادي با توجه به محدوديت و ظرفيت و قابليت ناچيز حيات دنيوي براي انسان در دنيا پديدار نشده است. از اين رو انسان به نوعي متوجه حيات اخروي شده است، البته بدون شک توجه به حيات اخروي هر چند ريشه در مباحث فطري دارد، ولي با اين وجود بدون مددگيري از آموزه هاي رحماني و الهي که پرده از غيب بر مي دارند، نمي توان به نتيجه دلخواه دست پيدا کرد. يکي از موضوعاتي که با مباحث اخري عجين شده است، موضوع عذاب و ترس اخروي است که در اين نوشتار تلاش داريم با تکيه بر يکي از معارف و آموزه هاي روايي امام حسن عسکري(عليه السلام) قسمتي از آن را مورد واکاوي و بررسي قرار دهيم.
دو برداشت و سکانس اشتباه نسبت به حيات اخروي
با نگاهي اجمالي و ابتدايي به نگرش افراد نسبت حيات اخروي به طور کلي با دو رويکرد و برداشت متفاوت مواجه مي شويم. دو رويکردي که به طور گسترده اي در جامعه طرفداران فراواني داشته و به طبع بر روي عملکرد و سبک زندگي آنان تأثير مستقيمي داشته است.
برداشت و سکانس اول
نگاه اول برخواسته از نگاه سطحي و خوشبينانه و تفريطي نسبت به حيات اخروي است. گويي تمام سختي ها، نگراني ها و مشکلات خلاصه در زندگي دنيوي بوده و زندگي و حيات اخروي تماماً براي انسان به چيزي جز راحتي و آسايش ختم نمي شود . اين دسته افراد بدون هيچ گونه تلاش و کوششي براي آباداني حيات اخروي بهشت و آرامش رويايي را براي خود به تصوير کشيده اند. اين برداشت گاهاً نشأت گرفته از نوعي شناخت سطحي و شخصي از خداي متعال است. اگر خداي متعال در آيات متعددي رحمانيت و رحمت خود را به رخ بندگان کشيده، بايد به اين موضوع هم توجه داشت که همين خدا نسبت به ظالمان و کساني که حقوق ديگران را محترم نمي شناسند بسيار سختگيرانه برخورد خواهد کرد. باري به هر جهت در فرهنگ روايات به شدت از اين نگاه سطحي مآبانه غير اصولي نهي شده است. «لَا تَکُنْ مِمَّنْ يَرْجُو الْآخِرَةَ بِغَيْرِ عَمَل؛ از آنانى مباش که بدون عمل اميد به آخرت دارد».
بر اساس معارف و آموزه هاي قرآني مي توان اين چنين بيان داشت که يکي از عوامل نجات انسان از خوف و نگراني آخرت، تقويت روحيه و فضيلت اخلاقي سخاوتمندي،
گشاده دستي و نوع دوستي در زندگي است.برداشت و سکانس دوم
اين قسم نگاه و برداشت از حيات اخروي به گونه اي گرفتار افراط شده و سايه يأس و نااميدي، ترس، اضطراب را بر زندگي افراد چيره کرده است. عنصر ترس نسبت به حيات اخروي چنان بر زندگي برخي افراد سايه خود را گسترانيده است که آنها را از زندگي عادي محروم کرده است. ترسي که زمينه ساز خمودگي و نااميدي است به طور قطع مورد تأييد و پذيرش معارف اسلامي نيست. گاهي اوقات ريشه و منشأ اين ترس برداشت غلط يا ناقصي است که افراد از اوصاف خداي متعال دارند، باري به هر جهت قرآن کريم براي اصلاح نگاه توحيدي همه افراد اين چنين خداي متعال را به جامعه انساني معرفي مي فرمايد: «وَاکْتُبْ لَنَا فِي هَٰذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْکَ ۚ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ ۖ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ کُلَّ شَيْءٍ ۚ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ؛ و براى ما در اين دنيا نيکى مقرّر فرما و در آخرت [نيز]، زيرا که ما به سوى تو بازگشتهايم. فرمود: عذاب خود را به هر کس بخواهم مىرسانم، و رحمتم همه چيز را فرا گرفته است؛ و به زودى آن را براى کسانى که پرهيزگارى مىکنند و زکات مىدهند و آنان که به آيات ما ايمان مىآورند، مقرّر مىدارم».
امام حسن عسکري(ع) و فرمولي براي نجات از ترس آخرت
باري به هر جهت براي خلاصي از ترس هاي افراطي و مذموم و خلاصي از هراس و استرس هاي مرگباري که زندگي معمولي و حيات انساني را فلج مي نمايد و سايه اميد را از زندگي انسان کوتاه مي کنند، در منابع روايي از امام حسن عسکري(عليه السلام) راهکار و فرمولي ارائه شده است که گام برداشتن در راستاي آن مي تواند نتايج رضايت بخشي را براي انسان به دنبال داشته باشد. در منابع روايي از امام حسن عسکري(عليه السلام) نقل شده است: «نَظَرَ اَميرُ المُؤمِنينَ عَلىٌّ عليه السلام اِلى رَجُلٍ فَرَأى اَ ثَرَ الْخَوفِ عَلَيْهِ ، فَقالَ : ما بالُکَ ؟ قالَ : اِنّى اَخافُ اللّه ، امير مؤمنان على (عليه السلام) به مردى نگريستند و در چهره او نشانه ترس ديدند. به او فرمودند: در چه حالى؟ گفت: از خدا مى ترسم».
1-نجات از ترس با اصلاح عملکرد
اصلاح عملکرد و تطبيق آن با موازين عقلاني و ديني از جمله مهمترين و کاربردي ترين راهکارهايي است که مي توان به وسيله آن سايه حزن و ترس از آخرت را در زندگي خود به طور هوشمندانه اي مديريت و اصلاح کرد. لازمه اصلاح عملکرد نيز پايبندي به عمل صالح در زندگي و بازگشت از گناه و ظلم است. دامنه ظلم در زندگي انسان بسيار گسترده است. گاه انسان به خود ظلم مي نمايد و خود را از زندگي سعادتمندانه محروم مي سازد، گاه در حقوق الهي کم کاري کرده و به عبارتي در حق الهي ظلم مي نمايد. يک جبنه ديگر ظلم نظار به ديگران است. باري به هر جهت در فرهنگ قرآن دوري از گناه و حذف ظلم از زندگي مي تواند آثار و نتايج رضايت بخشي را براي زندگي مادي و آخروي انسان به دنبال داشته باشد. در در روايت مذکر براي نجات از ترس آخرت در فرازي به اين نکته اشاره شده است: قالَ : يا عَبْدَ اللّه ِ ، خَفْ ذُنوبَکَ ، وَ خَفْ عَدْلَ اللّه ِعَلَيْکَ فى مَظالِمِ عِبادِهِ ، وَ اَطِعْهُ فيما کَلَّـفَکَ وَ لا تَعْصِهِ فيما يُصْلِحُکَ ثُمَّ لا تَخَفِ اللّه َ بَعْدَذلِکَ فَاِنَّهُ لا يَظْلِمُ اَحَدا؛«اى بنده خدا!از گناهانت و از عدالت خدا درباره ظلم هايى که به بندگان خدا کرده اى بترس و خدا رادر آنچه تو را موظّف نموده، پيروى کن و از او در آنچه صلاح تو درآن است، نافرمانى نکن. پس از آن، از خدا نترس؛ زيرا او به هيچ کس ظلم نمى کند»
2-ايمان و عمل صالح اکسير خلاصي از ترس آخرت
يکي از رهکارها و شاه کليد هاي مهم و اصلي براي نجات و خلاصي از ترس و اضطراب حيات اخروي ايمان به خداي متعال و پايبندي به عمل صالح و نيک در زندگي است. اين که انسان در حيات مادي علاوه بر اينکه هيچ گونه ظلم و ستمي را در حق ديگران روا نمي دارد بلکه به دنبال انجام امور خير و خداپسندانه باشد موضوع است که نتايج دنيوي و آخروي فراواني دارد که يکي از آنها نجات از ترس آخرت است موضوعي که در آيات قرآن کريم به خوبي به آن اشاره شده است: «مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون؛ هر کس به خدا و روز بازپسين ايمان داشت و کار شايسته کرد، پس اجرشان را پيش پروردگارشان خواهند داشت، و نه بيمى بر آنان است، و نه اندوهناک خواهند شد»
روايات فراواني از امام حسن عسکري(عليه السلام) ناظر به مصاديق عمل صالح است که مي تواند نتايج مثبت و رضايت بخش دنيوي و آخروي را براي انسان به دنبال داشته باشد. از جمله اينکه در روايتي از حضرت اين چنين نقل شده است: قال الاْمامُ الْعَسْکَرىّ عليه السلام: مَنْ کانَ الْوَرَعُ سَجيَّتَهُ، وَ الْکَرَمُ طَبيعَتَهُ، وَ الْحِلْمُ خُلَّتَهُ، کَثُرَ صَديقُهُ وَ الثَّناءُ عَلَيْهِ، وَ انْتَصَرَ مِنْ أَعْدائِهِ بِحُسْنِ الثَّناءِ عَلَيْهِ؛ امام عسکرى عليه السلام فرمود: کسى که پارسايى جزء سرشت او وجود و سخاوت جزء طبيعت او و بردبارى دوست او گردد دوستانش و تعريف او زياد خواهد شد و از دشمنانش با ستايش کردن بر او انتقام مى گيرد.»
3-مواسات و گشاده دستي
بر اساس معارف و آموزه هاي قرآني مي توان اين چنين بيان داشت که يکي از عوامل نجات انسان از خوف و نگراني آخرت، تقويت روحيه و فضيلت اخلاقي سخاوتمندي، گشاده دستي و نوع دوستي در زندگي است. کما اينکه باري تعالي در اين خصوص اين چنين بيان داشته است: «الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ کسانى که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق مى کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان براى آنان خواهد بود؛ و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند» موضوع انفاق و دستگيري از مردم و گشاده دستي از جمله فضليت هاي نيکي است که علاوه بر سيره و روش امام حسن عسکري(عليه السلام) در منظومه روايات حضرت نيز مورد توجه و تأکيد بوده است.