برگی از تاریخ/ بی‌بی منّجمه نیشابوری؛ اخترشناسِ ستاره‌ خوان

فراديد

بروزرسانی 1399/09/04 - 19:39

برگی از تاریخ/ بی‌بی منّجمه نیشابوری؛ اخترشناسِ ستاره‌ خوان

فراديد/ ۷۴۰ سال پيش در چنين روزي بي‌بي منّجمه سمناني نيشابوري در قونيه درگذشت. در روزگار او از همه اخترشناسان انتظار پيش‌گويي مي‌رفت. بي‌بي منجمه سمناني در سال ۵۵۹ در نيشابور زاده شد.
پدرش رئيس پيروان مذهب شافعي و مادرش از يک خانواده سرشناس باورمند بود. کودک بود که پدرش او را با مفاهيم نخستين اجرام آسماني آشنا کرد و افزون بر تنجيم (پيش‌گويي از راه ستاره‌بيني)، زايچه‌گيري (کار با جدول‌هاي صور فلکي) را به او آموخت.
از زندگي خصوصي او آگاهي درستي در دست نيست به ويژه که در بسياري از کتاب‌هاي تاريخي زندگي و کارهايش را با "بيجه منجمه"، سراينده سده نهم درآميخته و شعر‌هايي را که به ستارگان مربوط مي‌شوند به او نسبت داده‌اند:
"کوکب بختم که بود از وي منور آسمان
بنگر‌اي مه کز فراقت در زمين است اين زمان"
او به به پشتوانه مهارتش در اخترشناسي و ستاره‌بيني، پايگاه و جايگاه بلندي در دربار جلال‌الدين خوارزمشاه و علاالدين کي‌قباد يافت و اين دو پادشاه براي لشکرکشي‌هايشان از او مشورت مي‌گرفتند و گاه او را همراه سپاه مي‌بردند و او در کارزار خوارزمشاهيان عليه مغولان پا به پاي سپاه جنگيد.
از آنجا که توصيه‌هايش را همسنگ و همپاي قضا و قدر مي‌انگاشتند، به "بي‌بي منجمه" مشهور شد.
همسرش از بلندآوازگان گرگان بود و همپاي او در دربار فرمانداران محل، فرمانروايي مي‌کرد، ولي آوازه بي‌بي منجمه از او بلندتر بود تا آنجا که پسر آن دو امير ناصرالدين را که از تاريخ‌نويسان سده هفتم است و تاريخ دوره سلجوقي و شرحي از مادرش را نوشته، "ابن بي‌بي" مي‌خواندند.

طرحي از "بي‌بي منجمه" در دوران سلجوقي
امير ناصرالدين مي‌نويسد که توانمندي بي‌بي منجمه در اخترشناسي و ستاره‌بيني، حسادت درباريان خوارزمشاهي را برانگيخت به ويژه پس از آن که جلال‌الدين خوارزمشاه را از حيله برادرش در جنگ آگاه کرد. با شکست خوارزمشاهيان از لشکر مغولان او نيز در خطر افتاد و زادگاهش را ترک کرد.
۲۸ ساله بود که به شام رفت و پس از دو سال که آوازه بلندش به دربار‌ها پيچيد، ملک اشرف ايوبي و سپس سلطان سلجوقي در قونيه او را نزد خود خواندند. هنگامي که پيروز کارزار ميان شاميان و سلجوقيان قونيه را به درستي پيشگويي کرد، در دربار قونيه ارج و قرب يافت و خلعت سلطاني و مقام "دارالانشا" گرفت و به همسرش هم لقب "ترجمان" دادند.
بي‌بي منجمه در ۷۰ سالگي در قونيه ترکيه کنوني درگذشت.