دستوری برای داشتن توجه کامل در نماز
تسنيم/ امام صادق (ع) در روايتي فرمودهاند که: «مَنْ صَلّى رُکَعتينَ يَعْلَمُ ما يَقُولَ فيهِما اِنْصَرَف وَ لَيس بَيْنَه و بَينَ اللهِ عزّوجلّ ذَنْبٌ اِلاّ غُفِرَ لَه» به اين معنا که هر کس دو رکعت نماز به جا بياورد و بفهمد و متوجه باشد که چه ميگويد، از نماز خارج نميشود، مگر اينکه گناهان او مورد مغفرت الهي قرار گرفته است.
چراکه بسيار اتفاق ميافتد که انسان در حين نماز خواندن متوجه مفاهيم و نکات موجود در نماز و ذکرهاي آن ميشود، در حالي که در حالت غير از نماز نميتوانسته به اين رمزها پي ببرد. به همين علت است که نماز انسان را از فحشا و منکر بازميدارد و وقتي انسان متوجه مفاهيم معنوي والا در نماز خود باشد، ديگر به خود اجازه نميدهد که به سمت گناه برود و روحي را که در حين نماز شستوشو و صيقل داده، با گناه آلوده کند.
قرآن تنها معجزه پيامبر (ص) نبوداز اين منظر، فهم و درک رمزهاي نماز و معاني والاي آن راهي براي دور کردن انديشهها و فکرهاي زشت و منحرفکننده است که موجب ميشود قلب انسان به فکر گناه مشغول شده و خاطرش پريشان شود. چون به طور طبيعي هر کسي که فکر و انديشه خود را متوجه شخص يا موضوعي کند، به طور طبيعي از آن بسيار ياد ميکند تا جايي که گاهي فراموش کردن آن شخص يا موضوع سخت ميشود.
همين نوع ياد کردن در حين نماز هم اتفاق ميافتد و به طور غيرارادي انسان در حين نماز هم به ياد موضوعي خواهد بود در حالت قبل از نماز فکرش به آن مشغول بوده. در اين حالت، توجه به معاني نماز به انسان کمک ميکند تا آن خاطرهها و انديشههاي غير الهي از انسان دور شود، هرچند که نميتوان انکار کرد ايجاد حضور قلب در نماز کار سادهاي نيست و نياز به تمرين دارد. اما آن طور که علماي ديني تأکيد کردهاند، انسان بايد در حين نماز تا اندازهاي که ميتواند متوجه ذکرهاي نماز باشد تا اين حضور قلب به مرور براي او به تثبيت شود.
بر همين اساس است که پيغمبر اکرم صليالله عليه و آله فرمودهاند: «رَکْعَتان خَفيفَتان فِى تَفَکُّرٍ خَيرٌ مِن قِيامِ لَيْلَهٍ» به اين معنا که دو رکعت نماز سبک در صورتي که همراه با توجه و تفکر باشد، بهتر از عبادت سراسر يک شب است.
بر اين اساس، وقتي انسان در حين نماز متوجه ذکرها باشد و به معني آنها توجه کند، لذت بيشتري از نماز خود ميبرد و در عين حال ذهن او به طور طبيعي از يادهاي ديگر دور ميماند. تمرين توجه به ذکرهاي نماز در ايجاد حضور قلب و دور کردن خواطر و انديشههاي بد بسيار مؤثر است.