حمام‌های قناتی و آیین پاگدران بخشی از میراث فرهنگی بلوچ

«عباس نورزایی» کارشناس فرهنگی و اجتماعی سیستان و بلوچستان با اشاره به یکی از رسوم دیرینه قوم بلوچ گفت: «پاگدران» یکی از آئین‌های پرمعنا در فرآیند ازدواج است که پس از پذیرش داماد از سوی خانواده عروس برگزار می‌شود.

وی افزود: در این مراسم، خانواده داماد به خانه عروس می‌روند تا زمینه آشنایی و الفت بیشتر میان دو خانواده فراهم شود. از آن پس، داماد اجازه دارد به‌تنهایی به خانه عروس رفت‌وآمد کند و در امور منزل، به‌ویژه در کنار پدر عروس، مشارکت داشته باشد.

نورزایی با بیان اینکه پاگدران نمادی از ورود داماد به شبکه اجتماعی جدید است، گفت: این آئین، مرزهای ارتباطی میان دو خانواده را بازتعریف می‌کند و داماد را از یک فرد بیرونی به عضوی پذیرفته‌شده در جمع خویشاوندان همسر آینده‌اش تبدیل می‌سازد. این فرآیند در علوم اجتماعی با عنوان «اجتماعی شدن ثانویه» شناخته می‌شود.

کارشناس فرهنگی و اجتماعی سیستان و بلوچستان ادامه داد: پاگدران در واقع آموزش عملی مفاهیمی چون احترام، صمیمیت و هم‌زیستی است. همکاری داماد با خانواده عروس، به‌ویژه در امور خانه یا کشاورزی، تمرینی برای تقویت روحیه مشارکت و مسئولیت‌پذیری در زندگی مشترک آینده محسوب می‌شود.

نورزایی همچنین پاگدران را سازوکاری فرهنگی برای انتقال ارزش‌ها و هنجارهای بومی دانست و گفت: این مراسم موجب آشنایی داماد با آداب و معیارهای اخلاقی طایفه همسرش می‌شود و از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری می‌کند.

وی در پایان تأکید کرد: پاگدران تنها یک رسم ازدواج نیست، بلکه جلوه‌ای از خرد جمعی و حکمت اجتماعی بلوچ‌هاست که نقش مهمی در استحکام روابط خویشاوندی و تداوم اخلاق اجتماعی ایفا می‌کند. در دنیایی که پیوندهای انسانی رو به سستی می‌روند، چنین آیین‌هایی یادآور اهمیت تعامل و هم‌زیستی در ساختار اجتماعی هستند.

حمام بلوچی؛ سازه‌ای سنتی بر محور قنات

این کارشناس فرهنگی و اجتماعی سیستان و بلوچستان، با اشاره به یکی از جلوه‌های زیست‌بوم سنتی این منطقه گفت: حمام بلوچی از سازه‌های بومی و قدیمی بلوچستان است که بر محور جریان قنات ساخته می‌شد.

وی افزود: در ساخت این حمام‌ها ابتدا زمین خاک‌برداری و سپس بنایی مستحکم بر مسیر نهر قنات احداث می‌شد. در دو سوی حمام، سکوهایی برای نشستن تعبیه می‌شد تا پاهای استحمام‌کنندگان در آب روان قنات قرار گیرد. افراد با استفاده از ظرف، آب را برداشته و بدن خود را می‌شستند.

نورزایی با اشاره به تنوع ساختاری این حمام‌ها اظهار کرد: برخی از آن‌ها دارای رختکن بودند و بسته به امکانات، یا به‌صورت نوبتی میان زنان و مردان استفاده می‌شدند یا به‌صورت دو بخشی ساخته می‌شدند. ورودی حمام نیز معمولاً از طریق چند پله رو به پایین بود که افراد را به سطح جریان آب می‌رساند.

وی با تأکید بر ویژگی‌های اقلیمی منطقه گفت: در آب‌وهوای گرم بلوچستان، نیازی به گرم‌کردن آب وجود نداشت و استحمام با دمای طبیعی آب قنات انجام می‌گرفت. همچنین به دلیل مصرف اندک مواد شوینده و جریان دائمی آب، این حمام‌ها آسیبی به محیط زیست یا زمین‌های کشاورزی وارد نمی‌کردند.

بهسازی حمام‌های قناتی در جهت خدمت به مردم

این کارشناس فرهنگی خاطرنشان کرد: حمام‌های بلوچی از دیرباز در مناطق مختلف بلوچستان رواج داشتند، اما در چند دهه اخیر و با آغاز فعالیت‌های عمرانی جهاد سازندگی، بسیاری از آن‌ها بهسازی و بهداشتی شدند. این اقدام، گامی مهم در گذار از وضعیت غیربهداشتی پیش از انقلاب به شرایط سالم‌تر و مردمی‌تر پس از آن بود.

نورزایی در پایان گفت: با ارتقای سطح رفاه در سال‌های اخیر، ساخت حمام در منازل فراگیر شده و استفاده از حمام‌های بلوچی کاهش یافته است. امروزه این حمام‌ها بیشتر کارکردی تفننی و خنک‌کننده در روزهای گرم تابستان دارند و به‌عنوان یادگاری از هم‌زیستی سنتی انسان با آب، هنوز در خاطره مردم بلوچستان زنده‌اند.