حال ناخوش برنج‌کاران شمالی؛ واردات برنج و دیگر هیچ!

کشاورزان مازندران که سهم قابل‌توجهی از تولید برنج کشور را به خود اختصاص داده‌اند، از واردات برنج و نبود تضمین در بازار داخلی نگرانند، کنار این دغدغه‌ها، مدیران دولتی در تلاشند با اجرای سیاست‌های جدید، همچون اعلام قیمت تضمینی، ثباتی را در بازار برقرار کنند، اما سؤالات زیادی درباره نحوه اجرای این سیاست‌ها و تأمین مالی آن‌ها مطرح است.

با ورود به نیمه دوم سال و پایان برداشت برنج، بازار این کالای اساسی در ایران با مازاد تولید مواجه شده است و طبق آمار، تولید بیش از 2 میلیون و 700 هزار تن برنج کنار واردات 491 هزار تنی در پنج ماه نخست سال جاری، نگرانی‌هایی را برای کشاورزان به وجود آورده است؛ هم‌اکنون قیمت برنج طارم در بازار بین 90 تا 110 هزار تومان متغیر است و عدم‌تعادل میان عرضه و تقاضا باعث شده است کشاورزان در فروش محصولات خود دچار مشکلات شوند.

نگرانی کشاورزان از آینده محصول: "مازاد تولید و بازار نامطمئن"

حاج علی حسن‌زاده‌ یکی از برنجکاران اهل نوشهر که سالیان سال مشغول برداشت برنج از مزارع خود است با اندوه فراوان از وضعیت فعلی بازار برنج و انتقاد از و‌عده‌های مسئولان در جهت حمایت می‌گوید: ‌سال گذشته با قیمت‌گذاری‌های عجیب و غریب، ما حتی نتوانستیم هزینه‌های خود را جبران کنیم؛ امسال هم که تولید زیادی داریم، نمی‌دانیم با این‌همه برنج چه کنیم و دولت اگر کمک نکند، ما ورشکسته می‌شویم.

این برنجکار کهنه‌کار مازندرانی با اشاره به هزینه‌های بالای کشت و تولید برنج تأکید می‌کند که کشاورزان‌ به‌شدت وابسته به قیمتی هستند که در بازار برای محصولشان تعیین می‌شود؛ چرا که برای ما همین طور که دستمزد کارگرها بالاست، باید قیمت برنج هم متناسب باشد؛ ولی قیمت‌ها در بازار نوسان دارد و کسی نمی‌داند چه خواهد شد.

حسن‌زاده، وضعیت خود را این‌گونه توصیف می‌کند: ما سال‌هاست که در این زمین‌ها کار می‌کنیم و زحمت می‌کشیم؛ اما سال به سال شرایط سخت‌تر می‌شود. هزینه‌ها بالا رفته، کود و بذر هم گران‌تر شده است، ولی قیمت برنج همان‌طور که بازار تعیین می‌کند، هیچ تضمینی برای ما ندارد.

او به مازاد تولید و مشکلات فروش اشاره می‌کند و می‌گوید: امسال میزان تولیدمان خوب بود، اما خریداران بهانه می‌گیرند، چون واردات هم زیاد شده است و برنج‌های خارجی ارزان‌تر هستند. ما نمی‌توانیم با این شرایط رقابت کنیم.‌ قیمت برنج در بازار به‌قدری نوسان دارد که هیچ امنیتی برای کشاورز باقی نمی‌ماند. دولت اگر بخواهد از ما حمایت کند، باید قیمت خرید تضمینی را درست اجرا کند.

مشهدی عباس‌علی‌ عباسی‌ دیگر برنجکار قائم‌شهری که سابقه 35 سال کار کشاورزی را دارد و در این راه موی خود را سفید کرده است، از وضعیت مشابهی صحبت می‌کند و این‌که "ما به دولت امیدوار بودیم که قیمت خرید تضمینی اعلام شود و دست‌کم به این شکل از ما حمایت کند." و تأکید می‌کند: با افزایش هزینه‌های تولید، این خرید تضمینی باید به‌شکلی باشد که واقعاً جبران هزینه‌های ما را بکند. سال گذشته دولت اصلاً خرید تضمینی را به‌درستی اجرا نکرد و این موضوع باعث شد بسیاری از کشاورزان آسیب ببینند.

این برنجکار نمونه قائم‌شهر با ابراز اینکه "برنج تولیدی ما بهترین کیفیت را دارد و ‌سال‌هاست که به این حرفه مشغولیم، اما بازار پایداری ندارد."، اضافه کرد: ‌واردات برنج‌های خارجی فشار زیادی به ما وارد کرده است؛ با این وضعیت بهتر اینکه زمین‌هایمان را به لاکچری‌نشینان بفروشیم و پولمان را در بانک بگذاریم؛ مسئولان فقط وعده می‌دهند اما از حمایت خبری نیست، واقعاً نگران معیشت چند روز دیگر خود در زمستان هستیم.

حسن اسدی، برنجکار جوان‌‌ ساروی، از مشکلات مالی و ناتوانی در مدیریت هزینه‌ها می‌گوید و ادامه می‌دهد: من تازه چند سال است که به‌طور جدی وارد کار برنج‌کاری شده‌ام، ولی متأسفانه وضعیت خوب نیست؛ ‌هزینه‌های کشت هر سال بیشتر می‌شود، اما قیمت فروش برنج همچنان پایین است، برنج‌هایی که از خارج وارد می‌شوند، قیمت را به هم می‌زنند، اگر دولت واقعاً بخواهد به ما کمک کند، باید مانع واردات این برنج‌های ارزان‌قیمت شود و به‌جای آن از تولید داخلی حمایت کند؛ ما اینجا از صبح تا شب در شالیزار کار می‌کنیم، ولی وقتی نوبت به فروش محصول می‌رسد، با یک بازار نامطمئن مواجه هستیم.

صحبت‌های کشاورزان نشان‌دهنده مشکلات عدیده‌ای است که بر سر راه تولیدکنندگان برنج وجود دارد. افزایش هزینه‌های تولید، نوسانات بازار، واردات برنج‌های خارجی و عدم‌اجرای درست سیاست‌های خرید تضمینی، همه عواملی هستند که موجب نگرانی و فشار اقتصادی برای کشاورزان شده است.

خرید تضمینی برنج، راه‌حلی مؤثر یا باری بر دوش دولت؟

بابک مؤمنی‌ رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم ‌درباره خرید تضمینی برنج اظهار کرد‌: قیمت خرید تضمینی امسال اعلام خواهد شد و دولت برای جلوگیری از ضرر کشاورزان برنامه‌ریزی کرده است.

خبرنگار تسنیم از رئیس سازمان سؤال کرد؛ "آیا دولت توانایی مالی برای اجرای این برنامه را دارد؟"، وی این‌گونه پاسخ داد: در سال‌های گذشته، خرید تضمینی به‌درستی اجرا نمی‌شد، اما امسال تلاش می‌کنیم که این مشکل برطرف شود. هدف ما حمایت از کشاورزان است و امیدواریم با کمک دولت، جلوی ضرر آن‌ها گرفته شود.

مؤمنی ‌‌به اهمیت تعیین قیمت تضمینی برنج به‌عنوان یکی از ابزارهای حمایتی دولت از کشاورزان اشاره کرد و گفت:  این رویکرد از یک سو می‌تواند به تثبیت قیمت در بازار و حمایت از کشاورزان کمک کند.

از سوی دیگر این سؤال مطرح می‌شود که چگونه این سیاست می‌تواند به‌شکلی پایدار اجرا شود و منابع مالی مورد نیاز آن تأمین شود. مؤمنی معتقد است: سیاست‌های دولتی باید به‌گونه‌ای باشد که نه‌تنها روی کاغذ، بلکه در عمل نیز به‌نفع کشاورزان و تولیدکنندگان عمل کند.

یکی از نکات اصلی مطرح‌شده توسط مؤمنی، تأمین منابع مالی برای خرید تضمینی برنج است، این سؤال مطرح است؛ آیا دولت توانایی مالی لازم برای خرید تضمینی محصولات کشاورزی را دارد؟ هزینه‌های بالای دولتی در این زمینه ممکن است به‌نوعی منجر به عدم‌توازن در بازار شود، این مسئله به‌ویژه در سال‌هایی که تولید برنج در داخل کشور به سطح بالایی می‌رسد و واردات نیز صورت می‌گیرد، بحرانی‌تر می‌شود.

برای کشاورزان، خرید تضمینی به‌نوعی نقطه اطمینانی است که از تلاش و زحمات آن‌ها حمایت می‌کند، اما اگر این سیاست تنها در حد اعلام قیمت باقی بماند و دولت نتواند به‌طورکامل به تعهدات خود عمل کند، این موضوع می‌تواند به نارضایتی و کاهش انگیزه میان کشاورزان منجر شود، از طرفی، اگر قیمت‌های تضمینی با قیمت بازار تفاوت زیادی داشته باشد، ممکن است کشاورزان به فروش محصولات خود به دولت تمایلی نداشته باشند.

مؤمنی به تأثیر واردات بر بازار داخلی برنج اشاره و تأکید کرد که واردات بدون مدیریت صحیح می‌تواند ضربه بزرگی به کشاورزان بزند. با توجه به اینکه مازندران به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید برنج کشور شناخته می‌شود، واردات بی‌رویه می‌تواند به عدم‌فروش محصولات داخلی و پایین آمدن قیمت‌ها در بازار منجر شود.

مصاحبه مؤمنی بازتابی از دغدغه‌های جدی کشاورزان و تولیدکنندگان در رابطه با سیاست‌های دولتی است. از یک سو، خرید تضمینی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار حمایتی مؤثر عمل کند، اما از سوی دیگر، باید به‌درستی مدیریت شود تا به‌شکل عملی و پایدار به‌نفع کشاورزان عمل کند، علاوه بر این، دولت باید به‌طور همزمان به تأثیرات واردات بر بازار داخلی توجه ویژه‌ای داشته باشد، با وجود این، این اقدام همچنان با شک و تردیدهایی همراه است، برخی کارشناسان معتقدند که دولت باید نقشی کمتر مداخله‌گر در بازار برنج داشته باشد تا قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شوند.

دخالت کمتر دولت، بازار بهتر

یزدان‌پناه رئیس پایانه صادرات برنج ایران درباره سیاست‌های دولت این‌چنین می‌گوید‌: ما در گذشته برای حل مشکلات کشاورزان، قیمت‌گذاری برنج در بورس را امتحان کردیم و این روش توانست پایه قیمتی را تا حدی کنترل کند، اما به‌عقیده من، تعیین قیمت اصلی باید براساس توافق بین خریدار و فروشنده باشد. هر چقدر دولت کمتر در این فرآیند دخالت کند، بازار بهتر و منصفانه‌تر عمل می‌کند؛ دولت می‌تواند نقش نظارتی داشته باشد، اما دخالت در قیمت‌گذاری و کنترل‌های شدید، می‌تواند به رکود در بازار منجر شود.

وی به مشکلات ساختاری بازار برنج و تأثیرات مستقیم آن بر کشاورزان اشاره کرد و با بیان چالش‌های قیمت‌گذاری در بازار برنج گفت: یکی از مشکلات بزرگ در بازار برنج این است که دولت سال‌هاست در تلاش برای کنترل قیمت‌هاست، اما این کنترل به‌شکل درستی انجام نمی‌شود. قیمت‌گذاری اصلی باید براساس عرضه و تقاضا توسط خریدار و فروشنده تعیین شود. اگر دولت دخالت کمتری داشته باشد و بازار به‌صورت طبیعی خودش را تنظیم کند، قیمت‌ها پایدارتر خواهند بود.

یزدان‌پناه به تجربه‌های سال‌های گذشته در زمینه قیمت‌گذاری برنج در بورس اشاره کرد و افزود: ما در سال‌های گذشته با ورود برنج به بورس تلاش کردیم تا پایه قیمتی را کنترل کنیم و این اقدام تا حدودی موفق بود، اما هنوز مشکلاتی باقی مانده است. خریداران و فروشندگان باید فضای آزادتر و شفاف‌تری داشته باشند تا قیمت‌ها بدون دخالت‌های اضافی و به‌صورت عادلانه مشخص شوند.

وی در ادامه راجع به واردات برنج و تأثیر آن بر کشاورزان داخلی گفت: واردات 491هزارتنی برنج در پنج ماه نخست سال جاری، نیاز بازار را به‌طور کامل اشباع کرده و این امر نگرانی‌های زیادی برای کشاورزان ایجاد کرده است؛ اگرچه ما باید بخشی از نیاز بازار را با واردات تأمین کنیم، اما این واردات باید در زمان‌های مناسب و با سیاست‌های دقیق انجام شود تا به تولید داخلی آسیب نرساند و واردات باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که فشار به کشاورزان داخلی به حداقل برسد و تعادل بازار حفظ شود.

یزدان‌پناه درباره سیاست خرید تضمینی و نحوه اجرای آن توسط دولت، ابراز نگرانی کرد و گفت: قیمت خرید تضمینی برای کشاورزان یک کمک است، اما سؤال اینجاست؛ دولت چگونه می‌خواهد هزینه این خرید را تأمین کند؟ از سوی دیگر، خرید تضمینی باید به‌گونه‌ای باشد که به‌نفع کشاورز باشد و نه‌فقط یک راهکار موقت برای جلوگیری از اعتراضات.

او همچنین افزود: بازار برنج ایران نیازمند یک نگاه بلندمدت و استراتژیک است که هم به فکر حمایت از کشاورزان باشد و هم به‌دنبال تنظیم صحیح بازار بدون فشار بیش از حد به دولت و تولیدکننده.

صحبت‌های یزدان‌پناه نشان‌دهنده رویکردی است که براساس کاهش دخالت دولت در قیمت‌گذاری و تنظیم طبیعی بازار از طریق عرضه و تقاضا استوار است. او معتقد است که آینده بازار برنج با تصمیمات استراتژیک در حوزه واردات و سیاست‌های بلندمدت می‌تواند به‌نفع کشاورزان و اقتصاد کشور باشد.

در برنامه هفتم توسعه کشور، خودکفایی 90درصدی در تولید برنج هدف‌گذاری شده است، اما با وجود سیاست‌های فعلی و نگرانی‌های کشاورزان، این سؤال مطرح است؛ آیا زیرساخت‌های موجود و برنامه‌های دولت می‌تواند به این هدف دست یابد؟

به گزارش تسنیم، استان مازندران که 42 درصد از برنج کشور را تأمین می‌کند، همچنان در صدر تولید قرار دارد، اما مشکلات بازار و افزایش هزینه‌ها، چالشی اساسی برای کشاورزان این استان به وجود آورده است و در شرایطی که مازاد تولید و بازار نامطمئن، فشار زیادی بر دوش کشاورزان نهاده است، نقش دولت در سیاست‌گذاری‌های صحیح برای بازار برنج حیاتی است که باید مشخص شود. اگرچه وعده خرید تضمینی تا حدی خیال کشاورزان را راحت کرده است، اما همچنان مسئله اصلی این است؛ این وعده‌ها چگونه به مرحله اجرا در می‌آید و آیا دخالت دولت می‌تواند به بهبود بازار کمک کند یا نه؟