لایروبی سدها، کم آبی را جبران می‌کند؟

ايسنا

بروزرسانی 1404/08/25 - 08:54

ایسنا/بحث رسوبات در سدهای کشور، یکی از دغدغه‌های مهم به شمار می‌رود اما لایروبی سدها به دلیل مشکلات فنی و اجرایی و ... امکان پذیر نیست و به گفته کارشناسان این کار هزینه بسیار بالایی دارد که انجام آن را ناممکن می سازد.

طی سال‌های گذشته مباحثی در مورد پر شدن سدها از رسوبات گل و لای و پایین آمدن حجم ذخیره آب مطرح شده و گفته می‌شود که حوزه آبریز برخی سدها فرسایشی است و رسوبات زیادی وارد این نوع سدها می‌شود و نیاز است که لایروبی از این سدها انجام شود.

اما بررسی کارشناسی نشان می‌دهد که معمولا رسوب زدایی و لایروبی در سدهایی که مشکل حاد رسوبی دارند اتفاق می‌افتد و با مطالعات هیدروگرافی که در دریاچه سدها انجام می‌شود، با توجه به شرایط رسوبی مخزن عملیات رسوب‌زدایی و لایروبی برنامه ریزی می شود که این موضوع درباره سدهای کشور صدق نمی‌کند.

هر سدی طول عمر خود را دارد، حوزه آبریز برخی سدها فرسایشی است و رسوبات زیادی وارد این نوع سدها می‌شود، اما برخی دیگر از سدها مشکل آورد رسوب ندارند و سال‌ها عمر می‌کنند.

در این راستا، حمید منصوری_کارشناس ارشد اقلیم شناسی در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: رسوب زدایی و لایروبی در سدهایی که مشکل حاد رسوبی دارند اتفاق می افتد و با مطالعات هیدروگرافی که در دریاچه سدها انجام می شود، با توجه به شرایط رسوبی مخزن عملیات رسوبزدایی و لایروبی برنامه ریزی می شود. همزمان با آبگیری سدها که معمولا در ماههای فروردین و اردیبهشت انجام می شود، بر اثر بارش های بهاری و ذوب برف های ذخیره شده از زمستان با شکل گیری سیلاب علاوه بر آبگیری و افزایش حجم ذخیره آب، رسوباتی نیز وارد دریاچه سدها می‌شود.

وی افزود: پس از اتمام فصل آبگیری و سیلابی با توجه به روند ته نشینی رسوبات با انجام عملیات لایروبی و رسوبزدایی حجم زیادی از بار رسوبی معلق را می توان تخلیه کرد، معمولا این عملیات هر ساله در سد های مختلف و بازگشایی دریچه های تخلیه تحتانی انجام می شود و این موضوع با توجه به وضعیت منابع آبی و سیلاب های شکل گرفته در حوضه های آبریز سد ها برنامه ریزی های لازم برای انجام عملیات جت زنی و تخلیه بخشی از رسوبات سدها بررسی و اجرا می شود، با توجه به بافت زمین شناسی حوضه آبریز و موقعیت و ساختگاه سدهای مختلف در صورتی که مشکل حاد رسوبی نداشته باشند، نیاز به لایروبی نخواهند داشت.

نرخ رسوب گذاری سدها چقدر است؟
به گفته منصوری نرخ رسوبگذاری سالانه سدها (درصد از دست دهی حجم مخازن) در ایران در حدود ۰.۷۵ درصد تخمین زده می‌شود که در مقایسه با مقدار متوسط جهانی (۱ درصد) در حد قابل قبول است، این مقدار در اروپا در حدود ۰.۲ درصد، متوسط خاورمیانه حدود ۱.۵ درصد و چین ۳.۲ درصد است.

این کارشناس ارشد اقلیم شناسی تاکید کرد: بحث رسوبات یکی از دغدغه های مهم بوده چرا که بحث لایروبی سد ها به دلیل مشکلات فنی و اجرایی و ... امکان پذیر نیست و این کار هزینه بسیار بالایی دارد که انجام آن را ناممکن می سازد اما از سوی دیگر بارندگی در ارتفاعات و زمین های بالا دست سد بدون توجه به این مسئله خاکها و سنگ ریزه های را شسته و به مرور بر لایه های کف سد ها انباشته می کند و عمر سدی را که با کلی هزینه ساخته شده است کاهش می دهد و صدمات جبران ناپذیری را وارد می کند.

وی تصریح کرد: بنابراین به دلایل مختلف امکان لایروبی سد ها وجود ندارد و تنها کاری که می شود کرد این است که در فصل سیلاب دریچه ها باز شود تا بخشی از گل و لایی که در دریاچه قرار دارد تخلیه شود.

منصوری همچنین گفت: هرچند گفته می شود که در دنیا شیوه های مختلفی برای تخلیه سد ها وجود دارد، اما اعتقاد داریم که سایر کشورها نیز هیچ گاه سدی را لایروبی نمی کنند چون کاری پرهزینه و سخت است. بنابراین بعد از پر شدن یک سد از رسوبات، سد دیگری می سازند. بهترین شیوه کاهش رسوبات در مخازن سدها گسترش آبخیزداری است و اگر بتوانیم از پر شدن سدها از رسوبات جلوگیری کنیم، بهترین راه حل در مقطع کنونی است چرا که آبخیزداری در بالادست سدهای کشور کمک می‌کند که سطوح خاک بالادست سدها شسته نشود و به سمت سدها حرکت نکند.

این کارشناس ارشد اقلیم شناسی همچنین توضیح داد: آب رودخانه نسبت به آب مخزن سدها دو تفاوت عمده دارد یکی اینکه از آن گل آلودتر است و دوم آنکه سردتر است. این دو خاصیت باعث می شود که آب رودخانه سنگین تر از آب مخزن باشد. بنابراین جریان آب پس از ورود به مخزن در قسمت تحتانی مخزن در همان زیر آب و در امتداد شیب به حرکت خود ادامه می دهد. در مخزن یک لایه بندی از نظر آب به وجود می آید. جریان زیرین آب گل آلود پس از آنکه به قسمت انتهایی مخزن رسید به صورت عمودی بالا آمده و دوباره به سمت عقب برگشت می کند و در یک مسیر بیضی شکل جریان پیدا کرده و با آب داخل مخزن مخلوط می شود و چنانچه مخزن پر از آب باشد قسمتی از جریان از سرریز سد خارج می شود.

منصوری با بیان اینکه از نظر فنی و کارشناسی لایروبی پشت برخی سدها امکان‌پذیر نیست. ضمن اینکه بارندگی رخ نداده که آب در مسیر جریان را پیدا کند گفت: همانگونه که می‌دانید برای پنج سال مداوم و اکنون که وارد سال ششم شدیم، در حالی که بارندگی انجام نشده و لایروبی راهکاری دقیق در کوتاه‌مدت برای گذر از این شرایط نیست.

وی تاکید کرد: بنابراین به بارش باران نیاز داریم و در مقابل در نقطه مصرف یعنی شهرها هم باید مدیریت مصرف رخ دهد تا آبی که اکنون در مخازن وجود دارد، مدیریت شود تا به زمان بارش‌ها برسیم. همچنین توصیه می‌شود در این شرایط شهروندان مصارف غیرضروری خود را کمتر کنند و نسبت به الگوی مصرف طبیعی و نرمال، مصرف را انجام دهند تا بتوانیم از شرایط خشکسالی عبور کنیم.

به گفته این کارشناس ارشد اقلیم شناسی، کشور ما در نوار خشک کره زمین واقع شده بنابراین بارندگی آن به صورت طبیعی کمتر از ۲۵۰ میلی متر است و بارگذاری واحدهای جمعیتی، صنعتی و الگوی کشت ما باید متناسب با ۲۵۰ میلی متر باشد.

وی با تأکید بر اینکه اگر بارگذاری بیشتر از ذخیره ۲۵۰ میلی متر باشد، با چالش یا تنش آبی مواجه می شویم، تشریح کرد: در حال حاضر راهکاری که در حوزه کشاورزی پیگیری می‌کنیم، رعایت الگوی کشت است. یعنی متناسب با ظرفیت آبی که وجود دارد، کشاورزی انجام شود. در تهران میزان آبی که برای شرب استفاده می‌شود، حدود ۴۳ درصد است و همین رقم در سایر استان ها زیر ۷ درصد است. به همین دلیل تأمین آب شرب در استان تهران اهمیت زیادی دارد چراکه منابع محدودی این آب را تأمین می کنند.

باید خود را با این شرایط سازگار کنیم
او خاطر نشان کرد: به صورت کلی سیاست‌های دولت و شرکت آب منطقه‌ای به سمت و سویی می‌رود که با مدیریت مصرف و رعایت الگوی کشت، خدمات، صنعت شرایط پیش آمده را پشت سر بگذاریم، وگرنه خشکسالی و کم آبی ذات اقلیم منطقه ماست و باید خود را با این شرایط سازگار کنیم.

منصوری گفت: یک الگوی مصرفی در حوزه آب شرب، صنعت و کشاورزی وجود دارد و زمانی که مصرف بیش از الگوی منطقی و علمی باشد، به آن مصرف بی رویه یا مصرف اضافی می‌گویند. شعار ما رعایت الگوی مصرف در حوزه‌های مختلف است که همکاران ما در اقداماتی را در زمینه ترویج، آموزش و ارتقای آگاهی‌های عمومی همانند تبلیغات انجام می‌دهند.