افزایش نقدینگی خرد در بازار سرمایه، از روی تقلید
ايمنا/ حجم نقدينگي خرد بازار سرمايه به حدي زياد شده که در تعيين روندها نقش غالب پيدا کرده است. افرادي که حتي قادر به تلفظ صحيح نماد معاملاتي سهام نيستند يا اسم شرکتي که سهام آن را معامله ميکنند، نميدانند صرفاً به واسطه سفارش اين و آن، سرمايهاي که در زندگي آنها مهم تلقي ميشود وارد معاملات سهام ميکنند. بورس در ايران اين هفته را با رخدادي عجيب آغاز کرد. تجمع اخبار ناخوشايند در پايان هفته گذشته شامل انتشار خبر فوت دو نفر از شهروندان در قم بر اثر ابتلاء به بيماري کرونا، مشارکت نه چندان دلپذير مردم در انتخابات مجلس، اعلام قرار گرفتن ايران در ليست سياه F.A.T.F که منجر به حرکت صعودي نرخ دلار و جذب بخشي از نقدينگي در آن بازار شد و چند خبر ريز و درشت ديگر موجب حاکم شدن جو منفي بر معاملات آغازين روز شنبه شد، به نحوي که در کمتر از يک ساعت شاخص کل بيش از ۱۱ هزار واحد سقوط را تجربه کرد. اما دستهاي آشکار و پنهان به گونهاي اين کاهش را در ساعات بعد جبران کرد که انرژي حاصل از آن موجب شد تا پايان هفته شاهد رکوردشکني مکرر شاخص باشيم تا جايي که پس از پنج دهه فعاليت بورس رقم صدهزارگان شاخص کل نيز به پنج رسيد و در روز چهارشنبه رکورد ۵۳۰ هزار و ۷۳ واحدي را ثبت کرد. اگر چه در نهايت عدد ۵۲۴ هزار و ۳۹۴ پايان بخش معاملات اين هفته بود؛ ۹.۵ درصد فراتر از رقم هفته قبل. رشد شاخص هم وزن در اين هفته ۱۱.۷ درصد بود که ميتواند نشانگر افزايش توجه بازار به شرکتهاي کوچک و متوسط باشد. در شرايطي که بازار سرمايه در روزهاي پيشتر توانسته ارزش کل ۱۵۰ ميليارد دلار را پشت سر بگذارد با افزايش مجدد قيمت دلار، بهرغم رشد هفته جاري در پايان اين هفته ارزش بازار شرکتهاي حاضر در بورس و تابلوي اول و دوم فرابورس به ۱۴۳ ميليارد دلار بالغ شد. افزايش قيمت دلار شرايط را براي استمرار رشد ارزش بازار فراهم ميکند. در اين هفته دارندگان اوراق ۹۱ ناشر توانستند بازدهي بالاتر از ۲۰ درصدي به دست آورند و حضور ۲۶ نماد مرتبط با صنعت دارو در اين ليست نشان از استمرار توجه سرمايه گذاران به اين صنعت دارد. در اين ليست نام صندوق نگين شهر ري به عنوان تنها صندوق قابل معامله زمين و ساختمان با بازدهي نزديک به ۶۴ درصد در هفته جاري جلب توجه ميکند. نماد معاملاتي اين صندوق بسيار کم معامله، در پايان معاملات ۲۹ بهمن ماه متوقف شده است و دو روز کاري بعد صرفاً با اعلام ناظر بازار مبني بر تصميم بازار گردان صندوق به تغيير مظنه خريد بازار گردان از ۱۴۸۱۰ به ۲۴,۶۰۰ ريال بازگشايي شد. البته هيچ توضيحي در رابطه با دليل اين افزايش ۶۶ درصدي و چرايي اعمال ناگهاني آن به بازار داده نشده است. اگر چه ميتوان انتظار داشت اين تعديل جهت انطباق قيمت هر واحد اين صندوق با ارزش روز املاک در حال ساخت آن باشد اما بدون شک اين املاک ناگهان چنين رشدي نداشتهاند. افزايش شفافيت و بهبود گزارشگري در ابزارهاي پيشرو بازار سرمايه قطعاً ميتواند موجب جلب اعتماد سرمايه گذاران و افزايش کارايي اين ابزارها در جذب منابع مالي آتي شود. در هر حرفه و دانشي قواعد پذيرفته شده اي وجود دارد که فعالان آن رشته اصطلاحاً آن را به اندازه اختلاف شب و روز مشخص ميدانند. چنين قواعدي نظير قاعده حمار در رياضيات است که بر اساس آن يک حيوان براي رسيدن به غذا مستقيمترين مسير را به عنوان نزديکترين مسير انتخاب ميکند. اکنون وضعيت قيمت سهم بسياري از شرکتها در بازار سرمايه به جايي رسيده است که قواعد اين بازار که به اندازه قاعده حمار واضح است، نقض شده است. نظير اين مسئله را ميتوان در صعود بدون توقف سهام هپکو مشاهده کرد. اين شرکت سال گذشته از ظرفيت قانوني افزايش سرمايه از محل تجديد ارزيابي استفاده کرد و سرمايه ثبتي را از ۲,۳۳۶ ميليارد ريال به بيش از ۲۱ هزار ميليارد رساند تا اين رقم تا حد زيادي نماينده ارزش روز داراييهاي شرکت باشد. با اينحال ارزش روز سهام شرکت اکنون به ۹۵ هزار ميليارد ريال رسيده است. جالب آنکه هيچ سرمايه گذار خردمندي حاضر نيست روغن سوخته اي را نذر خريد ۵۹ درصد سهام مديريتي اين شصت و يکمين شرکت با ارزش!! بازار سرمايه ايران کند و سر و ساماني به آن دهد. سهام شرکتي که توليد و فعاليت آن در هالهاي از ابهام قرار دارد، بيش از ۶,۰۰۰ ميليارد ريال زيان انباشته در صورتهاي مالي آن خودنمايي ميکند و خصوصي سازي سهام آن مکرراً به شکست انجاميده است، ارزش بازاري فراتر از ۵۵۴ شرکت ديگر پذيرفته شده در بازار، پيدا کرده است و تنها ۶۰ شرکت ارزش بازاري بالاتر از هپکو دارند. اگر بخواهيم هپکو را مستقيماً با شرکتي در بازار قياس کنيم بايد به سراغ تراکتورسازي ايران برويم که با ۷۳۹ ريال سود به ازاي هر سهم، ارزش بازار ۳۹ هزار ميليارد ريالي (۵۹ درصد پايينتر هپکو) پيدا کرده است. اين وارونگي ارزشها همان چيزي است که ميتوان از آن تعبير به نقض قاعده حمار در بازار سرمايه کرد. مثالهايي از اين دست در بازار فراوان است که به مواردي از آنها در نوشتارهاي پيشين اشاره شد. تشريح دلايل اين پديده در بازار مطالعات مفصل ميطلبد که خوب است نهاد بازار چشمان خود را باز کرده، خانهاي از شن و مه را مشاهده کند. اما اجمالا بايد گفت هجوم هموطنان ناآشنا به قواعد ارزشگذاري سهام در بازار و رواج روشهاي نموداري تحليل بازار و سهام که پيشتر نيز به آن اشاره شده است را ميتوان به عنوان فرضيهاي براي اين تحقيق در نظر گرفت. حجم نقدينگي خرد بازار امروز به حدي زياد شده که در تعيين روندها نقش غالب پيدا کرده است. گفته شده که از ابتداي سال جاري بيش از ۶۵۰ هزار کد سهامداري جديد صادر شده است. بايد به تک تک آنها خير مقدم گفت اما سوال اينجاست که چرا در زماني که ابزارهاي مختلف حضور غيرمستقيم سرمايهها در بازار فراهم است شهروندان بر حضور مستقيم در بازار اصرار دارند؟ مکرر مشاهده ميکنيم، افرادي که حتي قادر به تلفظ صحيح نماد معاملاتي سهام مورد معامله نيستند و يا اسم شرکتي که سهام آن را معامله ميکنند، نميدانند و صرفاً به واسطه سفارش اين و آن، سرمايهاي را که در زندگي آنها مهم تلقي ميشود وارد معاملات سهام ميکنند، علاوه بر پذيرش ريسک يا بدون اطلاع از آن ريسک، کارکرد بازار در خصوص تخصيص بهينه منابع اقتصاد در بخشهاي مختلف را دچار اختلال ميکنند. به نظر ميرسد آنچه در فضاي مجازي به کمپين نه به وانت مشهور شده است در تمام شئون زندگي ما ريشه دوانده و ترجيح ميدهيم هر کار را بدون آنکه لزوماً ابزار و يا دانش و توان آن کار را داشته باشيم خود انجام دهيم و به تبعات اين امر نيز توجه نداريم. اتفاق با اهميت ساختاري اين هفته، آغاز معاملات فروش تعهدي سهام در بازار است. اين امر از روز يکشنبه با برگزاري مراسمي در آمفيتئاتر شرکت بورس صورت رسمي به خود گرفت. در حال حاضر امکان انجام معامله سهام به صورت تعهدي روي سه نماد بپاس، ميدکو و سرچشمه در فرابورس و پنج نماد بورسي سفارس، فملي، وتجارت، وساپا و فاراک فراهم شده است. فروش تعهدي سهام امکان کسب بازده در زمان نزول بازار را براي سرمايه گذاران فراهم ميکند. همچنين اين ابزار کمک ميکند مالکان سهام بدون فروش آن بتوانند با انعقاد قرارداد براي قرض دادن سهام خود به متقاضي و سرمايه گذاري وجه آن توسط کارگزار در سپردههاي بانکي و يا واحدهاي سرمايه گذاري صندوقهاي با درآمد ثابت بدون از دست دادن سهام کسب بازدهي کند. با توجه به اينکه فرهنگ تحليلگري در بازار سرمايه ايران جايگاه بالايي ندارد و تصميم گيري ها عمدتاً بر اساس فضاي معاملات حاکم بر بازار است اين نگراني وجود دارد که ابزار فروش تعهدي موجب افزايش فشار فروش در زمان منفي بودن روند بازار شود. اگر چه در دستورالعمل اين طرح امکان متوقف کردن فروش تعهدي به مقام ناظر داده شده است اما بايد ديد در عمل اين ابزار چه تأثيري در بازار سرمايه خواهد داشت. در هر صورت هر مقدار تنوع ابزارهاي سرمايه گذاري در بازار بيشتر باشد و سرمايه گذاران از امکان انتخاب استراتژيهاي متنوعتري برخوردار باشند ميتوان رونق بيشتر و در عين حال کارکرد مناسبتري از بازار انتظار داشت. در مراسم رونمايي از اين ابزار حسن اميري معاون نظارت بر بورسها و ناشران سازمان بورس گفت: "يکي از مهمترين موارد اين است شرکتهايي که در گذشته عرضه اوليه سهام داشتند، ميتوانند مجدد اقدام به عرضه اوليه سهام خود کنند. به اين ترتيب نقدشوندگي سهم افزايش خواهد يافت و هم کرسي هيئت مديره در شرکت حفظ ميشود." در تحولي ديگر معاون حقوقي و فني مالياتي سازمان امور مالياتي طي بخشنامهاي به ادارات کل امور مالياتي خريد و فروش سه ابزار نوين بازار سرمايه شامل اوراق وکالت، اوراق بيمه اتکايي و اوراق جعاله را معاف از ماليات اعلام کرده است؛ اين تصميم زمينه را براي معرفي اين سه ابزار براي گسترش بازار بدهي فراهم ميکند. قابل توجه است که اين نوشته حاوي هيچ توصيهاي براي هرگونه تصميم سرمايه گذاري شامل خريد و فروش نبوده و صرفاً بيان رويدادهاي مرتبط با بازار سرمايه و نظر شخصي نگارنده است بنابراين مسئوليت هرگونه تصميم بر عهده سرمايه گذاران خواهد بود.