استارت بورس برای پایان اصلاح
دنياي اقتصاد/شاخص کل بورس تهران در معاملات آخرين روز هفته، صعودي شد و کانال مهم يک ميليون و ۶۰۰ هزار واحد را پس گرفت. در اين ميان هرچند حقوقيها بار ديگر پرقدرت به حمايت از شاخصسازها پرداختند، اما افزايش جذابيت قيمت سهام سبب شد تا پولهاي حقيقي نيز موقعيت را مناسب ارزيابي کنند تا خروج پول از گردونه معاملات سهام محدود شود. اين مهم ميتواند نويددهنده اتمام اصلاح شاخص سهام باشد؛ اما بنا به تجربيات يک ماه اخير نميتوان در اين خصوص با قطعيت اظهارنظر کرد.
شاخص کل بورس تهران در آخرين روز معاملاتي هفته با رشد ۹/ ۱ درصدي همراه شد و توانست ارتفاع يک ميليون و ۶۰۰ هزار واحد را بازپسگيرد. اين مهم در حالي رقم خورد که در ادامه معاملات روز سهشنبه، ديروز نيز حمايت گسترده حقوقيها از سهام بزرگ بازار موجب رشد ۴۰ هزار واحدي شاخص بورس اوراق بهادار در همان دقايق ابتدايي معاملات شد. در ادامه سهامداران خرد و غالبا تازهوارد، سهمهاي ارزنده خود را با ديدن موقعيت فروش ايجاد شده، در سمت فروش فعال کردند. اين نوع رفتار تودهوار بين سهامداران که تازگي هم ندارد، موجب شد تا شاخص کل ۱۰ هزار واحد از سقف روزانه خود عقبنشيني کند و در نهايت با ۳۰ هزار واحد افزايش در پايان معاملات به محدوده يک ميليون و ۶۱۱ هزار واحدي صعود کند. در اين ميان جذابيت قيمت سهام بعد از افت حدود ۲۵ درصدي شاخص کل سبب شده تا پولهاي حقيقي تا حدودي جذب بازار شود. بهطوري که ديروز خالص خريد حقوقيها به ۵۰۶ ميليارد تومان محدود شد و ارزش معاملات خرد سهام نيز به ۱۰ هزار و ۵۳۸ ميليارد تومان رسيد. بازگشت دماسنج بازار سهام به محدوده حمايتي يک ميليون و ۶۰۰ هزار واحدي ميتواند نويد بازگشت سهمهاي کوچکتر که از نقدشوندگي پايينتري برخوردارند را دهد. با اين حال همچنان نميتوان در اين خصوص با قدرت اظهارنظر کرد، چرا که در يک ماه گذشته بارها شاهد صعودهاي مقطعي قيمت سهام بوديم اما مجددا فشار فروش بر بازار چيره شده است.
دوگانگي سهام در روز سبز شاخصها
روز چهارشنبه همزمان با صعود ۹/ ۱ درصدي شاخص کل، نماگر هموزن نيز سبزپوش و با رشد محدود ۱۳/ ۰ درصدي همراه شد. با اين حال نگاهي به تابلوي معاملات نشان ميدهد از ۳۱۶ نماد فعال در معاملات روز چهارشنبه، تنها ۱۲۸ نماد معادل (۴۱ درصد) با رشد همراه شدند و مابقي جامه قرمز به تن کردند. در اين ميان محدوديت حجم مبنا سبب شده تا اختلاف قيمت پاياني و آخرين معامله در اکثر نمادهاي کوچک بازار حتي به ۵ درصد نيز برسد و سهامداران اين گروهها نتوانند سهام خود را نقد کنند. موضوعي که مهمترين اصل بازار سرمايه يعني نقدشوندگي بالا را مورد تهديد قرار داده است. بيشک يکي از دلايل سنگين شدن صفهاي فروش و طولاني شدن اصلاح قيمتها همين موضوع است که بر هراس بورسبازان افزوده و اعتماد آنها نسبت به بازار سهام را خدشهدار کرده است.
روز گذشته با وجود صعود نماگرها، در برابر صف خريد ۵۷۲ ميليارد توماني در ۷۱ نماد معاملاتي، ۱۱۵ سهم با صف فروشي بالغ بر ۲۹۱۴ ميليارد تومان مواجه شدند.
معاملات الگوريتم ممنوع شد
پس از نزول بيش از ۲۵ درصدي شاخص سهام از اوج ۱۹ مرداد و تحميل زيانهاي هنگفت به سهامداران بهويژه تازهواردان بازار، هر روز شاهد بهانهتراشيهاي جديد براي توجيه دلايل افت شاخص سهام هستيم. در اين ميان در روزهاي اخير موجي از اعتراضات درخصوص مشکلات ايجادشده توسط الگوريتمها براي معاملات سهام رخ داده است. اعتراضاتي که عموما از سوي فعالان حقيقي بازار بهويژه تريبونداران مطرح شده و به دنبال آن سياستگذار بورسي روز گذشته در اطلاعيهاي خبر از ممنوعيت معاملات الگوريتمي تا اطلاع ثانوي داد. در اين اطلاعيه به کليه شرکتهاي کارگزاري اعلام شده است: به منظور حفظ شرايط تعادل عرضه و تقاضا در بازار بر ورود سفارشات و معاملات، کليه مشتريان اعم از حقيقي و حقوقي (به جز بازارگردانان داراي مجوز که با شناسه مشخص شده براي معاملات اقدام به ارسال سفارش ميکنند) درخصوص امکان انجام معاملات الگوريتمي در همه نمادهاي معاملاتي در بورس و فرابورس تا اطلاع ثانوي غيرفعال شود. همچنين تقسيم سفارشها به هر روشي توسط مشتريان برخط اعم از حقيقي و حقوقي در تمامي نمادهاي معاملاتي در سمت فروش، ممنوع است.
در اين ميان عموم کارشناسان بازار سرمايه موافق چنين استدلالي نيستند. به اعتقاد اين کارشناسان، تعداد معاملات الگوريتمي در بورس ايران در مقياس محدودي انجام ميشود و از پيچيدگي کمتري نيز برخوردار است. به اين معنا که تصميم به خريد و فروش در قيمت خاصي توسط فرد گرفته شده و الگوريتم تنها وظيفه اجرا کردن آن را بر عهده دارد. در حال حاضر آمار رسمي و مشخصي در رابطه با حجم و ارزش معاملات الگوريتمي در دست نيست اما گفته ميشود درصد ناچيزي از معاملات به اين شکل صورت ميپذيرد. در اين ميان کارشناساني نيز هستند که با وجود تاکيد بر وجود چنين ابزارهايي در بازار سهام، با ممنوعيت موقتي آن به دليل جو منفي حاکم بر بازار موافقند.
عليرضا تاجبر، کارشناس بازار سرمايه با اشاره به دستورالعمل جديد سازمان بورس مبني بر ممنوعيت معاملات الگوريتمي به «دنياياقتصاد» ميگويد: اين اتفاق خواسته مشترک از سوي بازار بود. معاملات الگوريتمي که حدود يک سالي ميشود از حضور آن در بازار ميگذرد در مرحله آزمون و خطا قرار دارد. يک نوع از اين معاملات در حقيقت الگوريتمي است که فرآيند بازارگرداني را انجام ميدهد و فرمولهاي آن بر اساس اميدنامهاي طراحي شده که بازارگرداني مطابق آن صورت ميگيرد. بنابراين معاملات الگوريتمي با اين شرايط بايد در بازار سهام وجود داشته باشد و همچنان نيز به فعاليت خود ادامه دهد. اما يکسري الگوريتمهاي ديگري در بازار وجود دارد که وظيفه نوسانگيري و معاملات سرخطي را بر عهده دارند. بازار سهام ايران هنوز به مرحلهاي نرسيده که اين نوع الگوريتمها در کليت بازار اثرگذاري نداشته باشند.
به اعتقاد وي، طي يک هفته اخير چنين تصوري وجود داشت که الگوريتمها در روند و بازگشت بازار به نوعي با نوسانگيري و اخلال در فرآيند قيمتگذاري اثرگذارند. تصميم فعلي سازمان بورس مبني بر عدمفعاليت الگوريتمهاست. بازار در شرايط فعلي روي لبه تيغ قرار دارد و هر عاملي که بازار را از روند درست و منطقي منحرف کند، بايد سريعا کنترل شود.
تاجبر ادامه داد: اين تصميم بهصورت بلندمدت نيست و با ثبات در روند بازار سهام، الگوريتمها نيز ميتوانند مجددا به معاملات بازار سهام بازگردند. بهطور کلي در شرايط فعلي هر عاملي که در روند بازار اثرگذار بوده و سرمايهگذاران خرد را نسبت به وضعيت بازار سرمايه بياعتماد کند بهتر است که از آن جلوگيري به عمل آيد.
اين کارشناس بازار سهام تاکيد کرد: هيجان در بازار سهام کشور جاري است. سهامداراني وارد بازار سرمايه شدهاند که از عمر سرمايهگذاري آنها يک سال نميگذرد و تجربه لازم از روند معاملات هم ندارند. بنابراين در مقاطع مختلف به شدت دچار هيجان ميشوند. از طرفي الگوريتمهايي هم در بازار داريم که براي گرفتن نوسانات روزانه و افزايش حجم معاملات طراحي شدهاند.
وي تصريح کرد: با وجود سرمايهگذاران هيجاني حضور الگوريتمها به صلاح بازار نيست چراکه به هيجانات دامن ميزند. بهطور کلي ماموريت اين الگوريتمها طبق طراحياي که از قبل شده موجب نوسانگيري جزئي ميشود و اين نوسانگيري ميتواند در تصميمگيري روزانه سهامداران بسيار اثرگذار باشد.
به گفته تاجبر، الگوريتم را شرکت پردازش اطلاعات مالي يا يک شرکت نرمافزاري طراحي کرده و در سيستم آنلاين شرکتهاي کارگزاري پيادهسازي ميکند. الزاما اين مهم مربوط به شرکت کارگزاري نيست، چراکه ممکن است طراح الگوريتم با يک شرکت سرمايهگذاري وارد مذاکره شده باشد اما محل پيادهسازي در شرکتهاي کارگزاري است. بازگشت بازار بهطور مستقيم به اعتماد مردم بستگي دارد. بخشي از سرمايهگذاران اعتماد خود را در بازار از دست دادهاند. بايد تمام تلاش ارکان و فعالان نهادهاي مالي در راستاي بازگشت اعتماد باشد.
وي خاطرنشان کرد: عدمايجاد خلل در فرآيند قيمتگذاري و آرامشخاطر سرمايهگذاران از نکات حائز اهميت به شمار ميرود. گزارشهاي ۶ ماهه و گزارشهاي ماهانه از جمله شهريور شرکتهاي توليدکننده در راه بازار است. اگر اخلالي در فرآيند قيمتگذاري شرکتها ايجاد نشود، اعتماد بازار بازميگردد و مجددا شاهد روند صعودي خواهيم بود.
همگام با بازيگران
همانطور که اشاره شد روز گذشته همزمان با حمايت گسترده حقوقيها از نمادهاي شاخصساز، اما جذابيت قيمتها سبب شد تا خريداران حقيقي نيز دست به کار شوند و خالص خريد حقوقيها را به ۵۰۶ ميليارد تومان محدود کنند. در اين ميان بيشترين حمايت حقوقي در سهام زيرمجموعه بانکي به ميزان ۱۶۳ ميليارد تومان رقم خورد. دو گروه کالايي فرآوردههاي نفتي و فلزات اساسي نيز روز گذشته در مجموع شاهد تغيير مالکيت ۱۹۵ ميليارد توماني در مسير حقيقي به حقوقي بودند. در اين ميان پتروشيميها که با رشد ۴ درصدي ميانگين قيمت سهام زيرمجموعه خود همراه شدند، مورد اقبال حقيقي قرار گرفتند و شاهد انتقال ۲۳ ميليارد و ۵۰۰ ميليون توماني از پرتفوي حقوقيها به سبد سهام معاملهگران خرد بازار بودند. گروههاي محصولات غذايي، خردهفروشي، کاشي و سراميک و فني و مهندسي از ديگر صنايعي بودند که در ليست خريد سهامداران خرد بازار قرار گرفتند.