وال‌استریت ژورنال: دیپلماسی نزدیک شدن واشنگتن به تهران قدمتی ده ساله دارد

تسنيم/ نشريه وال‌استريت ژورنال در يادداشتي از تلاش‌هاي مقامات واشنگتن براي برقراري ارتباط با ايران خبر مي‌دهد که بيشتر از ده سال است آغاز شده و پس از انتخاب روحاني به عنوان رئيس جمهور جديد ايران، سرعت بيشتري به خود گرفته است. به گزارش گروه بين‌الملل خبرگزاري تسنيم به نقل از وال‌استريت ژورنال، تلاش‌هاي مقامات واشنگتني براي دسترسي به ايران از مدت‌ها پيش از مذاکرات کنوني آغاز شده است که مي‌کوشيد راه را براي رسيدن به توافق بر سر مسئله هسته‌اي ايران، هموار سازد. در اوايل پاييز سال جاري کاخ سفيد خبر داد که باراک اوباما تماس تلفني با همتاي ايراني خود يعني حسن روحاني، برقرار کرده است که مي‌توان آن را اتفاقي کم‌نظير در سياست خارجي آمريکا و ديپلماسي دقيقه نودي خواند. اما اين مکالمه تاريخي پيچيده‌تر از آني بود که پيش از اين اخبار آن فاش شد. مقامات ارشد شوراي امنيت ملي دانه‌هاي چنين تعاملي را از ماه‌ها پيش در خاک کرده بودند ـ انجام مجموعه‌اي از نشست‌ها و مکالمات تلفني مخفيانه و تشکيل جلسه با پادشاهان عرب، تبعيدي‌هاي ايراني و ديپلمات‌هاي پيشين آمريکايي، براي عبور دادن پيام‌هاي ميان واشنگتن و تهران، بر اساس آنچه که مقامات پيشين آمريکايي، خاورميانه‌اي و اروپايي براي اين اقدام آماده کرده بودند. آقاي اوباما به کارشناس ارشد مسائل ايران در دولت خود، يعني پانيت تالوار براي مدتي اين اختيار را داد تا نشست‌ها و گفتگوهاي تلفني مستقيمي با مقامات وزارت خارجه ايران داشته باشد. برخي از اين ارتباطات در پايتخت عمان، مسقط، انجام شد. تالوار، يک هندي‌ـ‌آمريکايي مسلط به اوضاع ايران، هر از چندگاهي پيامي کوتاه را براي طرف ايراني خود مي‌برد: آمريکا مي‌خواهد به روش مسالمت‌آميز نزاع بر سر برنامه هسته‌اي ايران را حل کند. تالوار از توضيخ در مورد نقش خود در ديپلماسي ايران خودداري مي‌کند. کاخ سفيد همچنين از طريق ديگر دستياران ارشد اوباما به ايران دسترسي پيدا کرده است؛ از جمله سوزان رايس، مشاور امنيت ملي. به دستور اوباما، سوزان رايس در مدت زماني که به عنوان سفير آمريکا در سازمان ملل به سر مي‌برد، روابط خود را همتاي ايراني‌اش عادي ساخت و آن ارتباطات را با مکالمه تلفني ماه سپتامبر ميان رهبران ايران و آمريکا، تجديد کرد. اين شبکه ارتباطاتي پيچيده کمک کرد تا به سمت اين چشم‌انداز جديد براي نزديک شدن ايران و آمريکا به يکديگر پيشرفت صورت گيرد. از ماه سپتامبر تا کنون، مقامات ارشد آمريکايي و ايراني سه دور از مذاکرات را بر سر موضوع هسته‌اي ترتيب داده‌اند. چهارمين دور آن در 7 و 8 نوامبر در ژنو برگزار مي‌شود؛ که در واقع بخشي از مذاکرات گسترده‌تر ميان ايران و گروه 1+5 مي‌باشد. يکي از مقامات ارشد آمريکايي روز چهارشنبه اعلان کرد که اين احتمال وجود دارد که در هفته جاري توافقي ابتدايي براي توقف برنامه هسته‌اي ايران محقق گردد. مذاکرات روي متوقف ساختن پيشرفته‌ترين بخش‌هاي برنامه هسته‌اي ايران متمرکز شده است، به ويژه توليد سوخت هسته‌اي نزديک به سطح تسليحاتي، که در مقابل برخي از تحريم‌ها برداشته خواهد شد. مخفي بودن دورخيز ديپلماتيک هم از خطراتي که متوجه کاخ سفيد است حکايت دارد و هم از ظرافتي که دولت اوباما در پيگيري اين هدف به خرج داده، خبر مي‌دهد. هر چند دولت اوباما از تلاش‌هاي خود براي دسترسي به ايران اخبار چنداني منتشر نساخته است، اما به هر حال چندين متحد خاورميانه‌اي آمريکا از جمله آمريکا و عربستان سعودي، که نگران اتخاذ تصميمي هستند که امنيت ايشان را به خطر اندازد، از اين خط‌مشي اوباما نگران شده‌اند. يکي از مقامات ارشد سعودي که معمولاً در مورد مسائل ايران با مقامات آمريکايي بحث مي‌کند، «در يک روز خوب کاري، ما نسبت به ايران پارانوئيدي هستيم. اما در شرايط کنوني، ترس ما بيشتر هم شده است.» بنيامين ناتنياهو، نخست وزير اسرائيل در ديدار خود را جان کري وزير امور خارجه آمريکا در روز چهار شنبه بار ديگر بر مخالفت خود با هرگونه «توافق جزئي» که مي‌تواند ايران را به دست يافتن به تسليحات هسته‌اي رهنمون سازد، تأکيد کرد. مقامات آمريکايي بر اين باورند که برنامه هسته‌اي ايران، در صورتي که با مذاکراتي موفقيت‌آميز يا حملات نظامي متوقف نشود، مي‌تواند تا تابستان سال آتي تهران را به عنوان يک قدرت هسته‌اي غير رسمي وارد عرصه جهاني کند. تهران در حال حاضر هر گونه تلاش براي دست يافتن به تسليحات هسته‌اي را انکار مي‌کند. تاولار، که عنوان مشاور ويژه رئيس جمهور و کارشناس مسائل ايران، عراق و دول خليج فارس در شوراي امنيت ملي را يدک مي‌کشد، انتخابي مناسب براي دسترسي مخفيانه کاخ سفيد به تهران بود. يکي از ديپلمات‌هاي پيشين غربي که با تاولار مرتبط است گفت: «در دولتي که به شدت درگير مسائل ايران شده است، کاملاً عقلاني است که پونيت اين نقش را ايفا کند.» پيش از اين تاولار يکي از مخبران ارشد کميسيون روابط خارجي سنا بود. تاولار در زمان فعاليت خود در سنا يکي از اعضاي يک گروه آکادميک، مقامات کنگره‌اي و ديپلمات‌هاي بازنشسته بود که در زمان جرج بوش با مقامات ايراني ديدار کردند. ديگر مقامات آمريکايي ارشدي که در گفتگو‌هاي زمان بوش شرکت داشتند عبارتند از ويليام پري، توماس پيکرينگ، يکي از معاونين دولت کلينتون، فرانک ويزنر، سفير پيشين آمريکا در مصر. نشست‌هاي مذکور در اروپا و عموماً در استکهلم انجام شد. اين نشست‌ها توسط گروه‌هاي بين‌المللي سازماندهي شد که از جمله آنها مي‌توان به اين موارد اشاره کرد: آسيا سوسايتي اشاره کرد که روي تبادلات فرهنگي و حل و فصل منازعات متمرکز است؛ انجمن سازمان ملل، سازمان مستقلي که از احکام سازمان ملل حمايت مي‌کند؛ و پاگواش، سازمان بين‌المللي خلع سلاح. طرف‌هاي ايراني و آمريکايي در هتل و سالن‌هاي کنفرانس گرد هم آمده و به دنبال راه‌حلي براي حل بحراني بودند که بر سر برنامه هسته‌اي ايران پديد آمده بود و اين دو را به سمت جنگي آشکار پيش مي‌برد. شرکت کنندگان در مصاحبه‌هاي مختلف اعلان مي‌کردند که کليد حل اين بحران شايد اين باشد که تمايل ايران براي رسيدن به تکنولوژي‌هاي هسته‌اي هموار گردد در حالي که ترس غرب هم در مورد حرکت ايران به سمت بمب هسته‌اي برطرف گردد. شرکت مقامات سطح بالاي ايراني، شرکت کنندگان آمريکايي را تشويق مي‌کرد. جواد ظريف، که اکنون وزير امور خارجه ايران است، به شکل گرفتن برخي از اين کنفرانس‌ها کمک کرد. علي اکبر صالحي، وزير امور خارجه محمود احمدي نژاد، رئيس جمهور وقت، نيز از جمله سازمان دهندگان اين کنفرانس‌ها بود که در حال حاضر رياست سازمان انرژي اتمي ايران را بر عهده دارد. ويليام رولر، رئيس انجمن سازمان ملل که امکان برگزاري نشست‌هايي با حضور تالوار را در سال‌هاي 2002 تا 2006 ميسر ساخت معتقد است که «بخش عمده‌اي از آنچه که در گذشته روي آن بحث کرديم، هنوز هم پابرجاست و مرتبط با ماجرا مي‌باشد. عناصر يک توافق مطلوب، کاملا شناخته شده است.» تاولار در سال 2008 به تيم اوباما ـ بايدن پيوست؛ در سالي که اوباما براي رسيدن به رياست جمهوري تلاش مي‌کرد و گفتگو با مقامات ايراني براي حل مسئله هسته‌اي اين کشور را در زمره شعار‌هاي خود وارد کرده بود. بسياري از مقامات آمريکايي همچنان نگران هستند که بلندپروازي‌هاي هسته‌اي ايرن مي‌تواند منجر به يک جنگ در خاورميانه شود، به ويژه با در نظر گرفت تهديدات مکرر اسرائيلي‌ها. اوباما اندکي بعد از ورود به دفتر رياست جمهوري در سال 2009، دو نامه شخصي به رهبر ايران، آيت‌الله خامنه‌اي نوشت و تأکيد کرد که آمريکا نمي‌خواهد در ايران تغيير رژيم ترتيب دهد و مي‌خواهد که منازعه هسته‌اي به طور مسالمت‌آميز حل شود. دولت اوباما در آن زمان آيت‌الله خامنه‌اي را به عنوان تعيين کننده اصلي خط‌مشي سياست خارجي ايران مي‌ديدند، تنها رهبري که در تهران به اندازه کافي قدرت دارد تا بر سر موضوع هسته‌اي سازش کند. ديپلماسي آمريکا با ايران پس از انتخاب غيرمنتظره روحاني در انتخابات ماه ژوئن سرعت بيشتري به خود گرفت. اوباما به سرعت به دنبال سرمايه گذاري روي چيزي بود که از آن به عنوان پنجره و روزنه‌اي اميد ياد مي‌کرد. چند روز پس از مراسم تحليف روحاني، سلطان قابوس عمان، ميانجي معمول ميان اين دو کشور، به تهران سفر کرد و براي رهبري ايران تأکيد کرد که کاخ سفيد خواهان مذاکراتي مستقيم است. در همان هفته، يکي از مقامات ارشد وزارت خارجه اوباما، يعني جفري فلتمن، با مقامات ايراني در سازمان ملل ديدن کرد و با لحن تازه‌اي از طرف مقامات ايراني مواجه شد که ايشان خواهان ارتباط با واشنگتن هستند. انتخاب روحاني همچنين برقراري ارتباط ميان آمريکايي‌ها و ايرانيي‌هايي که پيش از اين با يکديگر ديدن کرده بودند را ممکن ساخت؛ مقامات آمريکايي و اروپايي که نسبت به ديپلماسي کنوني تاولار آگاه بودند گفتند که به نظر مي‌رسد اوباما به دنبال آن است تا بر اساس ارتباطاتي که تاولار در استکهلم و گفتگوهايي که در آنجا داشت، ارتباطات جديد را بنيان گذارد. ظريف، وزير کنوني امور خارجه ايران، از همين ارتباطات استفاده کرد، به ويژه از طريق آسيا سوسايتي نيويورک، تا با کاخ سفيد و وزارت خارجه ارتباط برقرار کرده و ايشان را از اقداماتي که ايران در نظر دارد ترتيب دهد و نگراني‌هاي آمريکا را در مورد برنامه هسته‌اي ايران برطرف کند، با خبر سازد. آسيا سوسايتي و شوراي روابط خارجي ميز گردي را براي روحاني و ظريف در کنار اجلاس عمومي سازمان ملل، برگزاري کردند. اين دو از اين نشست‌ها براي توضيح طرح‌هاي ايران براي تجار، مقامات حکومتي پيشين، اساتيد و روزنامه‌نگاران آمريکايي، بهره بردند. از آن زمان به بعد کاخ سفيد گفتگوهاي خود با تهران بر سر برنامه هسته‌اي را سرعت بخشيده است که تاولار در کانون اين ديپلماسي قرار مي‌گيرد. وي نماينده کاخ سفيد در همه مذاکرات رسمي هست که ميان ايران و گروه 5+1 از سال 2009 تا کنون انجام شده است. اوباما در تابستان گذشته مکالمه تلفني با روحاني انجام داد. بعد از آن نامه‌اي را به وي نوشت و تأکيد کرد که واشنگتن خواهان آن است که منازعه هسته‌اي به طور مسالمت‌آميز حل شود. روحاني نيز از وجود تمايلي مشابه خبر داد. مقامات درگير در اين ديپلماسي بر اين باورند که همچنان اختلافاتي وجود دارد که بايد پيش از رسيدن به توافق بر سر برنامه هسته‌اي ايران، برطرف شود. با اين حال مقامات آمريکايي گفته‌اند که لحن اين گفتگوها پس از ارتباطات محرمانه تاولار، به شدت تغيير کرده است.