دستاورد نظامی کم نظیر سپاه
تسنيم/ از آنجا که امکان خريد شناورهاي نظامي از خارج بدليل تحريم هاي بين المللي تقريباً ناممکن بود، مسئولين سپاه راهکار آزموده شده ديگري را برگزيدند که از جهت هزينه و زمان دستيابي به محصول، صرفه جويي بسيار چشمگيري به دنبال داشت.
در آخرين روزهاي ماه آبان، نيروي دريايي سپاه يک دستاورد جديد و مهم را رونمايي کرد که موجب شکل گيري تحليل هاي مثبت و منفي مختلفي پيرامون آن شد اما مهمتر از همه، کارکرد مهم و اثر گذار اين دستاورد براي توسعه قدرت نيروي دريايي سپاه بود که از قضا تحليلگران حوزه نظامي نيز همين بخش را به جاي برخي مسائل ظاهري مورد توجه قرار دادند.
اين دستاورد رونمايي از يک شناور آبي خاکي و چند منظوره به نام شهيد رودکي بود که با حضور فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در بندرعباس صورت گرفت و اين شناور به صورت عملياتي به ندسا تحويل داده شد.
ناو چند منظوره شهيد رودکي
لزوم تجهيز سپاه به شناورهاي بزرگ در جلسه فرماندهان نيروي دريايي سپاه در مشهد مقدس در سال هاي گذشته مورد تصويب قرار گرفته بود. در اين راستا يک مسير، طراحي و ساخت شناور در داخل کشور بود که شناور 55 متري شهيد ناظري با عرض 14 متر و در آينده نمونه بزرگتر آن از مصاديق اين مسير هستند.
همچنين شناورهاي لندينگ کرافت 80 متري ساخت وزارت دفاع با عرض 17.5 متر هم از ديگر شناورهاي بزرگ مفيد براي نيروي دريايي سپاه است که با تناژ نهايي نزديک به 4400 تن ساخته شده است.
شناور شهيد ناظري
لندينگ کرافت 80 متري ساخت وزارت دفاع
اما هر چند امکان خريد شناورهاي نظامي از خارج تا همين چند هفته پيش بدليل تحريم هاي خارجي تقريباً ناممکن بود اما مسئولين سپاه راهکار آزموده شده ديگري را برگزيدند که از جهت هزينه و زمان دستيابي به محصول، صرفه جويي بسيار چشمگيري به دنبال دارد. اين راهکار، خريد شناور غيرنظامي و ايجاد تغييرات لازم در آن براي تبديل به شناور نظامي است؛ راهکاري که حتي توسط نيروي دريايي آمريکا که از وضعيت بودجه خوبي برخوردار است به کار گرفته شده است. اين نيرو هم شناورهاي نفتکش را به شناور چند منظوره تبديل کرده و هم شناور باري کانتينربر با عمر 16 سال را به شناور نظامي لجستيکي.
شناور پشتيباني USNS Shughart که از تبديل يک شناور باري غيرنظامي حاصل شده است
البته نيروهاي نظامي ايران ابتکاراتي که مشابه خاصي در دنيا نداشته نيز در کارنامه خود دارند و از اين جهت لزوماً نيازي به اجراي يک ابتکار توسط يک ارتش خارجي وجود ندارد اما در صورتي که مشابه خارجي داشته باشد دستکم بخش امکان سنجي کار صورت پذيرفته است.
ناو شهيد رودکي شناوري با طول حدود 150 متر، عرض 22 متر و تناژ 12000 تن است. اين ناو به سرعت بيشينه 14 مايل دريايي دست مي يابد و موتور غول پيکر 71 تني آن دوره بين تعمير اساسي 24000 ساعت يعني بيش از 2.5 سال کار بدون توقف دارد.
اين شناور پس از ناو لجستيکي خارک با بيش از 200 متر طول، فعلاً و تا زمان عملياتي شدن ناوبندر جديد نيروي دريايي ارتش بزرگترين شناور نظامي کشور است.
ناو شهيد رودکي در حدود 50 درصد در طول و چند برابر در تناژ از ناوهاي لجستيکي رده بندرعباس نيروي دريايي ارتش نيز بزرگتر است که در يک دهه گذشته به همراه ديگر ناو اين رده يعني بوشهر، تاکنون با حضور متعدد در مأموريت حفاظت از منافع کشور در آب هاي بين المللي و دوردست کارنامه درخشاني دارند.
شناور شهيد رودکي نيروي دريايي سپاه
ناو شهيد رودکي پيش از خريداري شدن توسط سپاه يک کشتي ترابري از نوع Roll on/Roll-off يا به طور خلاصه Ro/Ro بوده است که به معني امکان سوار و پياده شدن بارها روي چرخ هاي خود است.
براي اين منظور اين شناور بين طبقات مختلف خود داراي سطح شيب دار يا رمپ است. يک درب شيبدار يا رمپ بزرگ نيز در قسمت پشت اين شناور وجود دارد که خودروها امکان تخليه سريع از آن را دارند.
تصوير گرافيکي از فضاي داخلي يک شناور از رده Ro/Ro و نماي سطوح شيبدار داخلي و بيروني
همينجا يکي از نکات مثبت و قابل توجه اين شناور نمايان مي شود که قابليت حمل تعداد بالايي خودرو و ادوات زرهي چرخدار يا شني دار است که امکان تخليه سريع در عمليات هاي آبي خاکي را دارند.
با توجه به اين ريشه مأموريتي و کارکردي ناو شهيد رودکي پيش از نظامي شدن، يک مزيت قطعي براي اين انتخاب سپاه قابل ذکر است و آن هم عدم نياز به طبقه بندي و تغييرات ساختاري در داخل اين شناور براي ايجاد بخش ها يا کامپارتمنت هاي داخلي و مسيرهاي ارتباطي بين طبقات است.
فضاي داخلي يک شناور Ro/Ro که به واسطه سطوح شيبدار، خروج ادوات چرخدار به سرعت انجام مي شود
امري که در صورت انتخاب يک نوع کشتي ديگر مثلاً نفتکش قطعاً بايد اجرا مي شد و علاوه بر هزينه، زمان آماده شدن شناور براي عمليات را نيز بسيار بيشتر مي کرد. البته در حالت نياز به تغيير در ساختار داخلي، اين مزيت جانبي نيز وجود دارد که مطابق با جزئيات نياز يک شناور نظامي اقدام به تغيير در طبقات داخلي و مسيرهاي دسترسي طبقات به هم و به عرشه اقدام شود.
در هر صورت نياز سپاه به شناورهاي بزرگ براي پشتيباني از گروه رزمي شامل شناورهاي موشک انداز رده قدر و حتي دسته هاي قايق هاي تندرو در عمليات هاي دورتر از ساحل نسبت به حالت فعلي با در اختيار گرفتن شناور شهيد رودکي به ميزان خوبي مرتفع مي شود. اين ناو با داشتن ظرفيت حمل سوخت بسيار زياد قابليت ماندگاري طولاني مدت در دريا و حتي تأمين سوخت شناورهاي همراه خود را دارد.
انواع زيردريايي هاي سبک سرنشين دار و بدون سرنشين سپاه و همچنين قايق هاي اژدرافکن دوزيست ذوالفقار سپاه نيز از ديگر شناورهايي هستند که مي توانند ناو شهيد رودکي را مبدأ عمليات خود قرار دهند و بازوهاي سپاه در نبرد ناهمتراز دريايي را به صدها کيلومتر دورتر از سواحل ايران يا به نزديکي سواحل و بنادر دشمن انتقال دهند.
همچنين امکان حمل ده ها تانک و نفربر و انواع خودروهاي سبک و سنگين نيز در اين ناو وجود دارد که در نتيجه آن ناو شهيد رودکي در رويکرد تهاجمي سپاه به سرعت جاي خود را باز خواهد کرد.
نکته ديگر اين است که به سبب طول و عرض زياد اين ناو، امکان استفاده موقت از گستره وسيعي از تجهيزات و نصب تجهيزات رزمي تخصصي در آينده روي اين ناو وجود دارد. به بيان ديگر دست طراحان تجهيزاتي ندسا براي ايجاد تغييرات مورد نياز در آينده باز است.
تجهيزات نمايش داده شده روي شناور شهيد رودکي؛ موشک هاي ضد کشتي و رادار مربوط (کادر زرد)، بالگرد و پهپادها (کادر آبي)، سامانه سوم خرداد (کادر مشکي) و قايق تندرو (کادر سفيد)
يکي از نقدهاي مطرح شده در مورد ناو شهيد رودکي، چيدمان تجهيزات روي آن در زمان رونمايي است. ناگفته پيداست که قرارگيري بخشي از تجهيزات مذکور روي عرشه به منظور نمايش گستره مأموريتي قابل اجرا با اين ناو بوده است و قرار نيست در مأموريت رزمي، پهپادها و قايق هاي تندرو روي سطح فوقاني عرشه قرار داشته باشند. بلکه پهپادها به تناسب نياز به سطح عرشه آورده شده و با پرتابگر گازي JATO پرتاب مي شوند. قايق هاي تندرو نيز از درب شيبدار پشتي به دريا وارد شده و از همان درب، بازيابي مي شوند.
پهپاد ابابيل-2 روي عرشه ناو شهيد رودکي؛ سامانه سوم خرداد در پشت آن قابل مشاهده است
در مورد عدم نصب رادار جستجوي هوايي و رادار کشف اوليه اهداف دريايي روي اين شناور و نيز استفاده از سامانه موشکي پدافند هوايي سوم خرداد به صورت محمول و متحرک روي اين شناور، مي توان پاسخ را در سخنان فرماندهان سپاه در روز رونمايي جستجو کرد.
با توجه به تحولات اخير منطقه خصوصاً نيروي دريايي ارتش تروريستي آمريکا، لازم بود تا شناور شهيد رودکي در اولين فرصت ممکن براي اجراي مأموريت هاي محوله خصوصاً بحث تجسس و جمع آوري اطلاعات راهي دريا شود.
از اين رو راهکار موقت به کارگيري سامانه سوم خرداد به صورت محمول که قبلاً آزمون هاي خود را روي شناور سبک شهيد سياوشي پس داده بود، برگزيده شد.
اين سامانه توانايي درگيري همزمان با 4 هدف مجزا تا برد دستکم 105 کيلومتر را دارد و آزمون رزمي خود را نيز با انهدام پهپاد پيشرفته جاسوسي آمريکايي گلوبال هاوک در خرداد ماه سال گذشته به خوبي پس داده است.
شناور شهيد سياوشي که سامانه سوم خرداد روي آن آزمايش شد و قرار است به همراه ناو شهيد رودکي به مأموريت شمال اقيانوس هند اعزام شود
تجهيزات نمايش داده شده روي عرشه ناو شهيد رودکي؛ جرثقيل متحرک روي سطح شيبدار در دالان انتهاي عرشه قابل مشاهده است
رادار شناسايي اهداف دريايي نيز به همين ترتيب به صورت محمول روي خودرو برگزيده شد تا نياز به درگير شدن شناور در اسکله براي کارهاي مهندسي و فني نصب رادار روي سازه ناو نباشد.
شناور شهيد رودکي به علت برخورداري از يک سازه نسبتاً بزرگ، ارتفاع و فضاي کافي هم براي نصب رادار جستجوي هوايي و هم رادار جستجوي سطحي مورد نياز براي موشک هاي کروز را دارد و از اين نظر هم دست متخصصان سپاه براي تغييراتي آتي باز است.
8 موشک کروز ضد اهداف سطحي از نوع قادر با برد 220 کيلومتر يا قدير با برد 300 کيلومتر روي ناو شهيد رودکي نصب شده است که از اين حيث يعني تعداد موشک کروز فعلاً در بين تمام شناورهاي نظامي ايران سرآمد است.
چهار پرتابگر دوتايي موشک کروز ضد کشتي روي عرشه ناو شهيد رودکي نصب شده است که دو عدد از آنها در اين تصوير مشاهده مي شوند
رادار جستجوي سطحي مربوط به موشک هاي کروز
با توجه به طراحي اوليه شناور شهيد رودکي که امکان حمل بارهاي کانتينري روي عرشه آن در نظر گرفته شده بوده عرشه فوقاني اين شناور فضاي مناسبي براي حمل بالگرد دارد و توانايي استقرار سه بالگرد از کلاس بل412 که فعلاً يک فروند آن روي اين ناو مشاهده شده را دارد.
بالگرد 412 مشاهده شده روي ناو شهيد رودکي به يک رادار شناسايي عوارض ساحلي در دماغه خود مجهز است. احتمالاً امکان نشست و برخاست بالگرد ميل171 نيز با توجه به وسعت عرشه، روي ناو شهيد رودکي وجود دارد.
در بخش جلويي اين شناور نيز فضاي کافي براي ايجاد آشيانه بالگرد در آينده وجود دارد که قطعاً در مأموريت هاي طولاني مدت در آبهاي دوردست براي نگهداري از بالگرد مفيد است.
بالگرد دو موتوره و چهار پره بل 412 مجهز به يک رادار ناوبري در دماغه
يکي ديگر از هواگردهاي ندسا که احتمال به کارگيري آن روي ناو شهيد رودکي وجود دارد، قايق پرنده باور است.
اين قايق وسيله اي است که با استفاده از اثر سطح امکان پرواز در ارتفاع پائين را داشته و در مأموريت هاي شناسايي و تهاجمي سبک کاربرد دارد. انواع پهپادهاي شناسايي و رزمي ساخت داخل که از روي پرتابگرهاي کوچک مأموريت خود را آغاز مي کنند قابل به خدمت گرفتن روي ناو شهيد رودکي هستند.
در اين ميان پهپادهاي شناسايي و انتحاري ابابيل-2، پهپادهاي عمودپرواز از نوع مولتي روتور و نيز نمونه عمود پرواز پهپاد معراج و نيز پهپادهاي بال پرنده سري شاهد با توان حمل 4 بمب نقطه زن سديد از گزينه هاي قابل طرح براي خدمت در ناو شهيد رودکي هستند.
پهپادهاي شناسايي همچون نمونه عمود پرواز معراج، نقش مهمي در هدفيابي زودهنگام و ماورا افق براي استفاده از برد حداکثري موشک هاي کروز دريايي و اطلاع از آرايش رزمي دشمن در فواصل چند صد کيلومتري ناو هستند.
يکي از نکات کليدي که در سخنان فرمانده نيروي دريايي سپاه به آن اشاره شد، امکان نصب هر نوع موشک روي اين شناور بود. تأکيد روي "هر نوع موشک" تشويق کننده براي گمانه زني راجع به اين مسئله است.
علاوه بر موشکهاي کروز ضد اهداف سطحي ساخت ايران که بردهاي 700، 1350 و 2000 کيلومتري براي آنها ذکر شده و روي پرتابگرهاي جعبه اي مستقر روي کاميون مشاهده شده اند، امکان حمل پرتابگرهاي متحرک کاميوني براي موشک هاي بالستيک تاکتيکي نيز روي اين شناور دور از ذهن نيست.
لازم به ذکر است که شليک راکت هاي توپخانه اي و موشک هاي بالستيک تاکتيکي از عرشه شناورهاي نظامي چه با پرتابگرهاي نصب شده به صورت دائم و چه با پرتابگرهاي متحرک امري است که در دنيا مشاهده شده است.
از نظر تأثير روي دقت پرتاب نيز لازم به ذکر است که برخي کشورها اقدام به پرتاب ماهواره بر از روي شناورهاي دريايي کرده اند. موشک ها با توجه به برخورداري از هدايت تا انتهاي مسير، خطاهاي ناشي از شليک از روي شناور دريايي را جبران مي کنند.
شليک راکت هدايت شونده GMLRS با برد 70 کيلومتر از روي عرشه شناور
موشک هاي بالستيک ضد کشتي سوخت جامد خليج فارس و هرمز-1 و 2 و ذوالفقار بصير و نيز موشک هاي حاج قاسم، دزفول و رعد500 از گزينه هايي هستند که به علت برخورداري از پرتابگرهاي تمام متحرک کاميوني و عدم نياز به وسائل پشتيبان ديگر، به راحتي امکان به کارگيري به صورت موقت در صورت نياز روي شناور شهيد رودکي را دارند.
در اين صورت ناو شهيد رودکي مي تواند با توجه به توان حمل ده ها دستگاه کاميون کانتينربر که در توان معمول لجستيکي آن پيش از تبديل به شناور نظامي وجود داشته، به يک تهديد جدي براي پايگاه هاي مهم دشمن در فواصل دور باشد.
آنچه براي تضمين اجراي عمليات موفق نظامي توسط يک شناور در حال حاضر و با چينش امروزه ادوات نظامي در دنيا مطرح است، برخورداري از يک دفاع هوايي قابل اتکا در قالب پوشش هوايي يا پدافند هوايي درياپايه است.
در بحث پوشش هوايي با توجه به عدم برخورداري از هواپيماي رزمي متناسب در نيروهاي مسلح اين نياز براي ناو شهيد رودکي تنها به واسطه پهپادهاي مسلح همچون کرار رهگير يا پهپادهاي کوچکتر مجهز به موشک هاي رده سبک هوا به هوا تا حدودي قابل رفع است.
اما در بحث پدافند هوايي درياپايه در رده سامانه هاي توپخانه اي، در کاليبرهاي مختلف تسليحات بومي به توليد رسيده است. خصوصاً در سال هاي اخير سامانه چندلوله يا گتلينگ به نام کمند در داخل توسعه يافته که روي تعدادي از ناوهاي نيروي دريايي ارتش نيز نصب شده و آزمون هاي عملياتي خود را نيز پشت سر گذاشته است.
اين سامانه با نواخت تير متغير 4000 تا 7000 گلوله و برد عملياتي 4 کيلومتر با گلوله هاي کاليبر 30 ميليمتري ساخته شده است که به سامانه هاي هدفگيري و کنترل آتش نيز مجهز بوده و از دقت مطلوبي در مقابله با انواع اهداف هوايي خصوصاً موشک هاي کروز برخوردار است.
ناو شهيد رودکي چه از نظر فضاي در دسترس و چه از نظر تناژ مشکلي براي پذيرش اين سلاح ندارد و اميد مي رود در آينده نزديک براي دفاع مؤثر از خود به اين سامانه ارزنده مجهز شود.
سامانه دفاع نقطه اي کمند قابل نصب روي ناو شهيد رودکي
در رده موشکي نيز هر چند به کارگيري سامانه سوم خرداد نشان از توجه ندسا به اهميت پدافند هوايي دارد اما نوع به کارگيري چنين سامانه اي و نيز کميت موشک ها و پوشش راداري لازم براي بهره وري حداکثري آن نياز به کارهاي تکميلي دارد.
در سالهاي اخير اخبار متعددي از توسعه چند نوع سامانه موشکي برد کوتاه جديد در داخل کشور نيز منتشر شده که قطعاً اين نوع از موشک ها نيز براي تکميل لايه دفاعي برد کوتاه در کنار موشک هاي دوش پرتاب لازم بوده و باز هم فضاي در دسترس و تناژ ناو شهيد رودکي مشکلي براي پذيرش اين نوع از سلاح ها را ندارد.
همانطور که اشاره شد و در تصاوير نيز مشهود است، سازه ناو شهيد رودکي از حجم کافي، ارتفاع مناسب و موقعيت مطلوب براي نصب انواع سامانه هاي الکترونيکي، نظارت اپتيکي و جنگ الکترونيک براي حمايت از عمليات ها و نيز حفاظت از خود شناور در برابر تهاجم دشمن برخوردار است.
هم اکنون سامانه هاي مخابراتي يکپارچه و سامانه جنگال پيشرفته ساخت داخل روي اين ناو نصب شده است. احتمالاً در اولين فرصت پس از بازگشت اين شناور از مأموريت خود در اقيانوس هند، سامانه هاي بيشتر و پرتعدادتر روي آن گسترش مي يابد.
همچنين با توجه به ماهيت پشتيباني از عمليات آبي خاکي در بين مأموريت هاي ناو شهيد رودکي، تجهيز اين شناور به برخي تسليحات تاکتيکي پيشرفته و نقطه زن براي حمايت از نيروهاي عمل کننده در اين نوع عمليات لازم است.
توپ 76 ميليمتري فجر27، موشک هاي ضد زره و موشک هايي نظير شفق يا آذرخش و نيز راکت هاي نقطه زن 122 ميليمتري و حتي نمونه هاي هدايت شونده از فجر-4 و 5 از جمله اين تجهيزات قابل نصب و به کارگيري روي شناور شهيد رودکي يا ساير شناورهاي مشابه در ارتش و سپاه هستند.
راهکار خريد شناور غيرنظامي و تبديل آن، کاهش حداکثري زمان و همچنين هزينه را براي به خدمت گيري سريع يک شناور براي رفع طيفي از نيازهاي نظامي به دنبال دارد که نياز گسترده نيروهاي دريايي کشور از يک سو و فرايند بسيار زمانبر طراحي و توسعه و ساخت شناور در داخل کشور با توجه به محدوديت هاي همکاري خارجي و بودجه داخلي از سوي ديگر سبب مي شود که اين راهبرد ارزش دوچنداني براي نيروهاي دريايي کشور در بحث شناورهاي پشتيباني، لجستيکي و چند منظوره داشته باشد.
با اين رده از شناور امکان ايجاد پايگاه پشتيباني متحرک شناور در فواصل دور از ساحل ايجاد شده و نيز توان کشور در اجراي عمليات هاي آبي خاکي و تهديد دشمن در خاک خودش افزايش مي يابد؛ امري که با توجه به تغيير راهبرد تهاجمي کشور خصوصاً در عرصه دريا بايد مورد توجه کافي قرار گيرد.
وعده فرمانده نيروي دريايي سپاه براي به کارگيري شناورهاي بزرگ ديگر در آينده نزديک بشارت خوبي براي تقويت اين جنبه از قدرت نظامي دريايي جمهوري اسلامي ايران است.