سرمقاله اطلاعات/ به بهانه سفر نخست‌وزیر ترکیه!

اطلاعات/ «به بهانه سفر نخست‌وزير ترکيه!» عنوان يادداشت روز روزنامه اطلاعات به قلم ابوالقاسم قاسم زاده است که مي‌توانيد آن را در ادامه بخوانيد: روابط ايران و ترکيه تاريخي کهن دارد. شناخت اين تاريخ بخش بزرگي از تاريخ سياسي، فرهنگي، هنري و اجتماعي مسلمانان است. سه شاخص در مسير طولاني و تاريخي روابط ايران و ترکيه مي‌توان ديد که عبارتند از: دشمني، دوستي و رقابت. قصد نوشته بررسي اين تاريخ پرنوسان نيست. دو برش در نگاه به روابط ايران و ترکيه براي دريافت و نقد سه شاخص دشمني، دوستي و رقابت نمايان است. برش اول روابط حاکميت‌ها و درصدسال اخير دولت‌هاي ترکيه و ايران. برش دوم، روابط مردم اين دو کشور با يکديگر است. نوسان روابط در برش اول، در روابط دولت‌هاي تهران و آنکارا در مسير يک قرن اخير و به طور مشخص از نهضت مشروطه تا نهضت ملي شدن نفت و تا انقلاب اسلامي و تشکيل جمهوري اسلامي ايران در معادله دو دولت همواره بر دوستي و رقابت استوار بوده است. در حاليکه در برش دوم، روابط دو ملت، برادري براساس مشترکات عميق فرهنگي و باورهاي ديني بوده است. هر دو دولت در اينجا و آنجا، اشتراک، تفاوت و در مواردي تضاد سياسي داشته‌اند در حاليکه مردم دو کشور فراتر از نوسانات سياسي در نزديکي فرهنگي و باورهاي ديني و آداب و رسوم مشترک کمتر نوسان‌پذير بوده‌اند. همين همگوني مردمي، دو رفتار را براي همه دولت‌ها در اين مسير تاريخي موجب شده است. اول، مانع تشديد اختلاف تا مرز درگيريها و تخاصم آشکار دو دولت با وجود تفاوت و حتي تضاد ديدگاه‌ها شده است. دوم همواره زمينه‌ساز و مشوق توسعه روابط دو جانبه رسمي بوده است. عمق روابط دو ملت ايران و ترکيه براي مسير رفتاري دولت‌ها در تهران و آنکارا هم مانع بوده هم مشوق. مانع بوده از اينکه دو دولت به جدايي و تقابل تخريبي سمت و سو پيدا کنند. مشوق بوده است تا در بستر همکاري‌هاي سياسي و اقتصادي، کمبودها و مشکلات خود را با تنظيم بهينة روابط دوجانبه تخفيف دهند. در سه دهه گذشته، ايران با پيروزي انقلاب اسلامي و تشکيل جمهوري اسلامي دوران پرتلاطم و پرشوري را طي کرد. ترکيه نيز در سه دهه گذشته در مسير تغييرات و تحول‌هاي سريع و متنوع قرار گرفت. در اين 30سال روابط دو کشور همواره بر دايره دوستي و رقابت چرخيد. رشد روابط تجاري، هم پوشي و کمک‌هاي سياسي در بحران‌ها، دوستي در فضاي بين‌المللي و اتکا به يکديگر در بسياري از مواردي که به‌صورت مشکلات دروني و بيروني ظاهر شد، کارنامه عملکرد دو دولت ايران و ترکيه در سه دهه گذشته بود که بر مدار دوستي و رقابت چرخيد. اهميت سفر نخست‌وزير آقاي اردوغان را در‌ آغاز تشکيل دولت يازدهم به رياست جمهوري آقاي روحاني بايد در مدار دوستي و رقابت دو کشور ـ علاوه بر نگاه و نقد تاريخيِ شناخت زمان از سوي هر دو دولت ـ ديد. ترکيه مانند همه کشورهاي آسيا و اروپا دريافته است که سياست گفت‌وگو و تعامل با دولت جديد (آقاي روحاني) جواب داده است و جمهوري اسلامي ايران از بايکوت غرب (آمريکا و اتحاديه اروپا) با اعمال سياست‌هاي تحريم خارج شده و بن‌بست روابط ايران و غرب شکسته شده است. ترکيه دريافته است که گزاره ايران قدرتمندترين کشور خاورميانه، اکنون باور بين‌المللي شده است. ايران امروز هم با دولت جديد آقاي روحاني در روابط دو جانبه با ترکيه دريافته است که دوستي و رقابت اگر در اين زمان سازمان يافته و وارد يک مديريت برنامه‌ريزي شده گردد، دو کشور و دو قدرت بزرگ علاوه بر حل برخي از مشکلات تجاري و اقتصادي در روابط دوجانبه، در عرصه سياست‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي نيز قدرت مانور مضاعف پيدا خواهند کرد. در وادي سياست خارجي اگرچه روابط ايران و ترکيه داراي پيچيدگي‌هايي است اما به‌طور سنتي همواره سه کشور ايران، ترکيه و مصر کشورهاي محور در منطقه خوانده و شناخته شده‌اند. در اين ايام مصر از مدار نفوذ و قدرت موثر سياسي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي خارج شده و دچار بحران شديد دروني است. آقاي اردوغان در برابر دولتِ برآمده از کودتا در مصر، موضع علني و رد گرفته است. روابط دو کشور ترکيه و مصر در نازل‌ترين سطح قرار دارد. ايران نيز از دوران رژيم حسني مبارک و سياست امنيتي ژنرال‌هاي ارتش مصر عليه ايران که امتداد آن در دولت کودتاي نظامي جديد نيز ديده مي‌شود، رابطه نزديک و يا گسترده با مصر ندارد. همه کشورهاي اسلاميِ حوزه خاورميانه در شرايط کنوني در مَعرضِ تهديد مستقيم هژموني طلبي اسرائيل قرار گرفته‌اند. روابط دو قدرت محوري ايران و ترکيه مي‌تواند از بروز بسياري از معادلات تخريبي و يا تشديد بحران‌ها در منطقه ممانعت بعمل آورد. آنکارا و تهران نياز دارند تا براي حل بحران سوريه با يکديگر گفتگوهاي مستقيم داشته باشند. مجموعه نقد شرايط کنوني نشان مي‌دهد که هر دو کشور ترکيه و ايران نيازمند تنظيم فصل جديد از يک روابط استراتژيک هستند. هرچند ارتقاء سطح روابط تجاري، صنعتي، بخصوص در بخش‌هاي گوناگون نفت و گاز و پتروشيمي، مورد نظر آقاي اردوغان در ديدار رسمي‌اش از تهران است، اما به زودي در هفته‌هاي آينده رئيس جمهور آقاي روحاني به دعوت رئيس‌جمهور ترکيه به اين کشور سفر خواهد کرد و از هم اکنون در محافل سياسي و اقتصاديِ هر دو کشور زمزمة نياز به تنظيم روابط گسترده‌تر دو کشور در ميان است. اراده سياسي هر دو دولت به گسترش روابط دوجانبه، همسويي و همکاري در مقياس‌هاي بين‌المللي و بخصوص تلاش براي حل بحران در حوزه کشورهاي اسلامي منطقه، معطوف است. در حاليکه بعد از دو سال وقفه در فعاليت، کميسيون مشترک اقتصادي ايران و ترکيه، همزمان با سفر آقاي اردوغان به تهران آغاز به‌کار خواهد کرد. بايد انتظار داشت که روابط دو جانبه آنکارا ـ تهران، به سطح روابط وسيع و عميق‌تر ايران و ترکيه ارتقاء يابد.