کشف یک سیاره دیگر در مدار پروکسیما قنطورس
بيگ بنگ/ پروکسيما قنطورس نزديکترين ستارۀ همسايه ما است و فقط ۴.۲ سال نوري با زمين فاصله دارد. اين ستاره داراي يک سياره است که اخترشناسان آن را ميشناسند، يک دنياي قابلسکونت که “پروکسيما بي” نام دارد. اما در يک مطالعۀ جديد، محققان ِ موسسه ملي اخترفيزيک ايتاليا گزارش دادند که تغييراتي را در فعاليت ستاره مشاهده کردهاند که حکايت از وجود يک سيارۀ ديگر دارد. آنها اين سيارۀ جديد را «پروکسيما سي» ناميدند. اين سيارۀ جديد به نظر يک ابرزمين است – کلمهاي براي يک سياره با جرمي بزرگتر از زمين اما از لحاظ علمي کوچکتر از غول يخي نپتون. اخترشناس “ماريو داماسيو”، نويسندۀ ارشد مقاله گفت: «پروکسيما قنطورس نزديکترين ستاره به خورشيد است و اين کشف آن را به نزديکترين سامانه سيارهاي به ما تبديل ميکند». سيارۀ “پروکسيما سي” (اگر وجود داشته باشد) احتمالا غيرقابلسکونت است – اين سياره با توجه به فاصلهاي که با ستارهاش دارد احتمالا در حال يخ زدن است يا پوشيده از جو هيدروژن-هليوم است. اما نزديکي آن به ما ميتواند فرصت منحصربفردي براي مطالعه يک سامانه ستارهاي ديگر ايجاد کند. “پروکسيما سي” ميتواند يک اَبَرزمين در يک مکان غيرمنتظره باشد اگر واقعيت داشته باشد، “پروکسيما سي”(Proxima c) نبايد در اينجا وجود داشته باشد. محققان تصور ميکنند که اَبَرزمينها در اطراف «خط برف» تشکيل شدهاند: نزديکترين فاصله تا يک ستاره که آب در آنجا به يخ تبديل ميشود. به همين دليل وقتي يک سامانۀ ستارهاي در حال ظهور باشد، جامدات يخي در آن منطقه انباشته ميشوند و به شکلگيري سيارات کمک ميکنند. اگرچه “پروکسيما سي” خيلي دورتر از اين خط برف قرار دارد، بنابراين وجود آن ميتواند اين نظريه را به چالش بکشد. محققان هنوز مطمئن نيستند که آيا اين سياره اصلا وجود دارد يا خير. اين تيم “پروکسيما سي” را با استفاده از تکنيکي به نام سرعت شعاعي کشف کرد. اين تکنيک اينگونه کار ميکند: «سيارات در حين چرخششان ستارهها را ميکِشند. وقتي موقعيت ِ ستاره تغيير ميکند، حتي خيلي کوچک، آنگاه رنگ نورهايش تغيير پيدا ميکند. اگر اين تغييرات چرخهاي باشند، نتيجۀ آن چيزي نيست جز چرخش سياره.» تيم داماسيو اين نوع تغيير چرخهاي در نور پروکسيما قنطورس را شناسايي کرد که با حرکات سيارۀ «پروکسيما بي» بيارتباط است. اين امر نشان دهندۀ حضور يک سياره ديگر است، اگرچه به گفته محققان هنوز نميتوان اين احتمال را ناديده گرفت که سيگنال واقعا ناشي از فعاليت ستاره است. بنابراين، اين تيم اميدوار است نشانههاي بيشتري در دادههاي بدست آمده از تلسکوپ فضايي گايا پيدا کند. کمک گرفتن از تلسکوپهاي گايا و جيمز وب تلسکوپ گايا در دسامبر سال ۲۰۱۳ با هدف جاهطلبانۀ تهيه يک نقشۀ سه بعدي از کهکشان ما، به فضا پرتاب شد. “فابيو دل سوردو”، يکي از نويسندگان مقاله و اخترفيزيکدان دانشگاه کرت در يونان گفت: «گايا هنوز در حال مشاهده است و در محاسبۀ نهايي دادهها مشاهده کرديم که دادههاي کافي براي تاييد يا رد وجود “پروکسيما سي” وجود دارد». انتشار بعدي دادههاي گايا در تابستان جاري برنامهريزي شده و يک انتشار ديگر در سال ۲۰۲۱ خواهد بود. جدول زماني براي انتشار کامل دادهها هنوز اعلام نشده است. photoدر حاليکه داماسيو و دل سوردو منتظر آن هستند، با يک تيم ديگر با هم مشغول به کارند تا تصاوير پروکسيما قنطورس را اسکن کنند تا نشانههايي از دومين سيارۀ در حال چرخش پيدا کنند. دل سوردو گفت: «عکسبرداري مستقيم ميتواند در زمان کوتاهتري ما را به نتايج برساند، اما نميتواند پاسخ قطعي را ارائه دهد. به عبارت ديگر، اگر چيزي در تصاوير مشاهده نکنيم، اين ضرورتا بدين معنا نيست که “پروکسيما سي” وجود ندارد». يک تلسکوپ ديگر يعني تلسکوپ فضايي جيمز وب ناسا در آينده ميتواند به محققان کمک کند به اين سئوالات نيز پاسخ دهند. اين تلسکوپ قرار است در مارس سال ۲۰۲۱ به فضا پرتاب شود تا با دقت خاص خود بتواند طول موجهاي بلندتر نور فروسرخ را آشکار سازد. قطر آينه اين تلسکوپ ۶.۵ متر است و از تکنولوژي فروسرخ بهره ميبرد. اين کار به اخترشناسان کمک ميکند تا ستارگان ِ نزديک و به ويژه “پروکسيما سي” را با جزئيات مطالعه کنند. دل سوردو گفت: «اين قطعا هدف جيمز وب است اما از آنجاييکه اين سياره احتمالا بسيار سرد است، نميدانيم که آيا جيمز وب ميتواند علائم آن را کشف کند.» حتي اگر جيمز وب نتواند “پروکسيما سي” را تشخيص دهد، سيارۀ همسايۀ آن، “پروکسيما بي”، هدف ِ اصلي خواهد بود. جزئيات بيشتر اين پژوهش در نشريۀ Science Advances منتشر شده است.