عاقبت بچه مهندسهای بهزیستی چه میشود؟
فارس/ کودکان بي سرپرست و بدسرپرست طبق قانون تا ۱۸ سالگي در مراکز بهزيستي نگهداري ميشوند و درست در سني که به بيشترين حمايت مادي، معنوي و رواني نياز دارند بايد از مراکز خارج شوند و زندگي مستقل تشکيل دهند. همين چند جمله کافيست براي طرح ده ها سؤال و مطالبه ازمسولان سازمان بهزيستي اما مسئولان مي گويند ۱۸ سالگي فرزندان بهزيستي سن خوشامدگويي و خداحافظي نيست.
سرنوشت صدها نوجواني که به ۱۸ سالگي ميرسند و طبق قانون بايد از مراکز نگهداري بهزيستي خارج شوند و زندگي مستقل تشکيل دهند چه ميشود؟ چند درصد بچههاي بهزيستي مثل «جواد جوادي» سريال بچه مهندس، بچه مهندس و نخبه ميشوند؟جواني که بدون هيچ سرمايه اقتصادي بايد با ورود به جامعه با غول بزرگي همچون گراني دستبهگريبان شود و خود را از هزار و يک آسيب اجتماعي در امان نگه دارد با مشکلات بسياري مواجه مي شود. سازمان بهزيستي بهعنوان پدران و مادران اين فرزندان چه برنامه براي آنها دارد؟ براي پاسخ به اين سؤالات سراغ دکتر «سعيدبابايي»؛ مديرکل امور کودکان ونوجوانان سازمان بهزيستي کشور ميرويم.
بابايي در پاسخ به سؤالات و انتقادها به نکات مهمي اشاره ميکند.اينکه برخلاف تصور خيليها، ۱۸ سالگي نوجوانان مراکز بهزيستي سن برو به سلامت نيست. همين حالا ۸۳۶ جوان در مراکز نگهداري هستند که از ۱۸ سال رد شدند ولي هنوز تحت سرپرستي بهزيستي هستند. در مواردي اگر بچهها هم بخواهند بهزيستي اجازه خروج از مراکز را به آنها نميدهند. بابايي به حلقه مفقوده حمايت هاي بهزيستي اشاره مي کند و اميدوار است با جريان سازي رسانهها توجه خيران به حمايت مادي از مراکز نگهداري کودکان و نوجوانان جلب شود.
قانون براي دختران و پسران يکي است
عملکرد بهزيستي بهعنوان يکنهاد حمايتي موردتوجه جامعه بوده و يکي از مهمترين وظايفي که از بهزيستي در ذهن مردم جاي گرفته، نگهداري از کودکان بد سرپرست و بيسرپرست است. اما ترخيص بچهها در ۱۸ سالگي يکي از چالشبرانگيزترين موضوعات است. در حال حاضر بچهها در چه سني از مراکز بهزيستي ترخيص ميشوند؟ اين قانون براي دختران يا پسران متفاوت است؟
از عبارت ترخيص براي بچهها استفاده نکنيد. درگذشته شايد عبارت ترخيص بهکاربرده ميشده اما آلان ادبيات ما براي اين ماجرا «هدايت به زندگي مستقل» است. ترخيص يا از بيمارستان است يا از زندان.
طبق قانون، نگهداري از کودکان بيسرپرست و بدسرپرست به سازمان بهزيستي سپردهشده است. براي مراکز هم بازه زماني نگهداري از کودکان بيسرپرست يا بد سرپرست چه دختر چه پسر از نوزادي تا ۱۸ سالگي است. قانون نسبت به دختران و پسران و سن هدايت آنها به زندگي مستقل تفاوتي قائل نشده است اما ما براي دختران مقاومت بيشتري در خصوص خروج از مراکز داريم. چون شرايط دختران خاصتر است. پسرها در اين سن يا وارد دانشگاه شدند يا به خدمت سربازي رفتهاند و تکليفشان کمي روشنتر از دختران بهزيستي است.
اول آماده شويد بعد برويد سراغ زندگيتان
با توجه به تغيير شرايط جامعه و افزايش آسيبهاي اجتماعي مثل اعتياد، فکر نميکنيد بهتر باشد تغييري در قانون سن خروج بچهها از مراکز بهزيستي اعمال شود؟
ببينيد خروج به مفهوم رفتن و خداحافظي نيست. به اين معني است که بچهها در اين سن بايد به حدي از توانمندي برسند که بتوانند کمکم مستقل شوند. در قانون سال ۹۱ براي هدايت بچهها به زندگي مستقل، خانههاي مستقلي ديدهشده بود که به آنها خانههاي آمادهسازي ميگفتند. در برخي از استانها هم اين خانهها راهاندازي شد. بچهها به اين خانهها ميرفتند تا وضعيتشان به ثبات برسد.
اگر به چند مرکز نگهداري سر بزنيد کلاً تصورتان نسبت به بچههاي بالاي ۱۸ سال بهزيستي تغيير ميکند. آنچه ما ميبينيم بيشتر مقاومت براي ماندن بچهها از طرف بهزيستي است بهخصوص پسرها به دليل مبلغي هم که قرار است بهزيستي به آنها براي تشکيل زندگي بدهد علاقه به مستقل شدن دارند.
هدايت ۵۰۰ جوان به زندگي مستقل در هر سال
هرسال بهطور ميانگين چند نفر از مراکز بهزيستي خارج شده و به زندگي مستقل هدايت مي شوند؟
هرسال بهطور ميانگين حدود ۵۰۰ نفر از بچههاي مراکز وارد فاز زندگي مستقل ميشوند. در سالهايي اين تعداد کمتر است و در سالهايي بيشتر.
۸۳۶ جوان بالاي ۱۸ سال داريم که از مراکز خارج نشدند/ تصميم براي خروج با کميته شبه خانواده است
اگر نوجواني تمايل به ترخيص نداشته باشد و بخواهد در مرکز بماند، تکليف چه ميشود؟ در ترخيص شدن اجبار هست؟ بسياري از نوجواناني که به دليل مشکلات حاد خانوادگي، بد سرپرستي، بزهکار بودن والدين و زنداني بودن آنها يا اعتياد شديد به مراکز بهزيستي منتقل ميشوند و از نظر روحي آسيبديده هستند، نميتوانند در ۱۸ سالگي بهصورت مستقل زندگي کنند. قانون خروج از مراکز براي اين دسته از نوجوانان چطور اجرا ميشود؟
همين آلان ما ۸۳۶ جوان داريم که از ۱۸ سال رد شدند و هنوز در مراکز بهزيستي هستند و خارج نشدند. اينطور نيست که اگر فرزند بهزيستي به ۱۸ سال برسد ما بگوييم بهسلامت شما بايد از مرکز بيرون برويد. براي تکتک بچههايي که به سن ۱۸ سال ميرسند، کميته شبه خانوادگي استاني و شهرستاني در استان يا شهرستان محل سکونت برگزار ميشود، اين کميته با حضور روانشناس و مددکار و مربي مرکز و مسئولان بهزيستي شهرستان يا استان جلسه برگزار ميکند، با خود بچهها در جلسات صحبت ميشود و شرايط فرد را از تمام زوايا بررسي ميکند و اگر به اين نتيجه برسد که بچهها حائز شرايط مستقل شدن هستند اجازه خروج از مرکز را ميدهد.
يعني روند خروج بچهها از مراکز نگهداري دقيقاً برخلاف ٖآن چيزي هست که شما تصور ميکنيد و در برخي رسانهها از آن صحبت ميشود. در موارد بسياري اگر هم فرزند بالاي ۱۸ سال خودش راغب به خروج از مرکز و تشکيل زندگي مستقل باشد اما از نظر ما شرايطش را نداشته باشد ما اجازه خروج به او نميدهيم.
همه حمايتهاي مالي بهزيستي از فرزندان بالاي ۱۸ سال
بهزيستي چه حمايتهاي مالي از نوجوانان موقع ترخيص ميکند؟ مبلغي که بهزيستي به بچهها پرداخت ميکند، چقدر است و با اين رقم و رشد قيمت مسکن بچهها چطور ميتوانند از پس تأمين هزينهها بربيايند؟
بهزيستي کمکهزينهاي براي تأمين مسکن به بچهها پرداخت ميکند که رقم آن سالبهسال افزايش پيدا ميکند. اين مبلغ در سال ۹۹، ۳۰ ميليون تومان بود که در شهرهاي کوچک تا حدودي ميتوانست پاسخگو باشد.
البته فقط اين مبلغ نيست. بچهها ميتوانند از وامهاي مسکن استفاده ميکنند. برخي کارفرماهايي که بچهها را به کار ميگيرند به آنها وام کارفرمايي ميدهند. بچهها از تخفيفات بيمه کارفرمايي ميتوانند برخوردار شوند.
همچنين فرزندان بهزيستي مشمول دريافت مسکن مهر از سوي بهزيستي نيز هستند و حتي اگر مجرد نيز باشند مسکن مهر به آنها تعلق خواهد گرفت. علاوه بر اين ما تا پايان مقطع دکترا تمام هزينههاي تحصيل بچهها را پرداخت ميکنيم. رويهاي که شايد در کمتر کشوري وجود داشته باشد. حتي اگر فرزند بهزيستي در مقاطع بالاي تحصيلي وارد دانشگاه آزاد يا غيرانتفاعي شود اين همراهي براي پرداخت هزينههاي تحصيل وجود دارد.
اما با همه اين اوصاف در قانون جديد حمايت از جوانان بالاي ۱۸ سال بهزيستي که در سال ۱۴۰۰ تصويب ميشود و در حال حاضر پيشنويس آن آمادهشده و مراحل نهايياش را طي ميکند، راهکار ديدن سقف بالاي سر که بحث اسکان بچهها هست قويتر ديدهشده است.
بدون کسب مهارت شما اجازه خروج نداريد
مهمترين دغدغه بچههاي ترخيص شده بهزيستي شغل است، اين در حالي است که بچهها در آن سن بايد ادامه تحصيل هم بدهند. چطور ميشود نوجواني که تا پيشازاين در چهارديواري بهزيستي بوده و امکانات برايش فراهم بوده، يکباره وارد دنياي ديگري شود. هم شغل پيدا کند، هم خانه بگيرد و ... بهزيستي براي اشتغال بچهها بعد از ترخيص برنامه حمايتي دارد؟
يکي از تأکيدات ما به مراکز نگهداري بچههاي ۱۵ تا ۱۸ سال بحث آموزش کارآفريني و اشتغال براي بچهها است. جواناني که وارد دانشگاه ميشوند داستان خودشان رادارند اما جوانهايي که وارد مسير دانشجويي نميشوند اگر شغل مناسبي پيدا نکنند نميتوانند درست به جامعه پيوند بخورند.
به همين دليل يکي از مهمترين برنامههاي ما در مراکز اين است که بچهها از ۱۵ سالگي تا ۱۸ سالگي بايد در چند دوره مهارت آموزي شرکت کنند و مهارت کسب کنند تا به آنها اجازه هدايت به زندگي مستقل داده شود. يعني شرکت در اين دورههاي مهارت آموزي و فني بسته به علاقه و استعداد بچهها در انتخاب رشته، حالت اجبار دارد. اگر بچهها مهارتي را کسب نکنند ما اجازه نميدهيم از مراکز خارج شوند. بعضي از بچهها به سن ۱۸ سال که ميرسند خودشان راغب هستند زودتر زندگي مستقلي را تشکيل بدهند و ما مقاومت ميکنيم. چون نميتوانيم نسبت به آينده بچهها بيتفاوت باشيم.
يکي از بچههاي ترخيص شده بهزيستي به ما ميگفت من مجبور شدم براي تأمين شغل و جاي خواب در يک رستوران کارگري کنم تا بتوانم شب هم همانجا بمانم! مهارتآموزي و حرفهآموزي آنها در مراکز نگهداري بهزيستي چقدر جدي دنبال ميشود؟ صرف برگزاري يک کلاس هنري يا فني و حتي کسب مدرک نميتواند آنها را آماده ورود به جامعه کند!
بعيد نيست از اين اتفاقات بيفتد، علت اصلياش هم توانمندي مختلف مؤسسات است. برخي از مؤسسات قديميتر و ريشهدارتر ميتوانند در زمينهٔ آموزش بچهها خوب کار کنند، اهميت بيشتري به دورههاي مهارتآموزي ميدهند ولي برخي مؤسسات موضوع آموزشها را سرسري ميگيرند. يا از آنطرف بچههايي هستند که در سن ۱۵ تا ۱۸ سال اين آموزشها و دورهها را جدي نميگيرند و وقتي وارد زندگي مستقل ميشوند مجبور ميشوند از مشاغل سطح پايين استفاده کنند. ما هر دو طرف را داريم. جوانهايي را هم داريم که با همين دورههاي مهارتآموزي برايشان شغل يابي شده و با هماهنگي مؤسسات و همکاري بهزيستي شهرستان در شرايط شغلي مناسبي مشغول به کار شدند.
لطفاً خيران بخوانند/ حلقه مفقوده پازل حمايتهاي بهزيستي
مربيان مراکز بهصورت شبانهروزي کنار بچههاي بهزيستي هستند و نقش مهمي را در تکامل فکري و روحي شخصيت بچهها دارند، بهزيستي چقدر در بهکارگيري مربيان باتجربه، توانمند و تحصيلکرده در مراکز شبه خانواده نظارت دارد؟
اتکاي اصلي ما روي گروه مراقبت مراکز نگهداري از کودکان و نوجوانان است که مسئول فني، مددکار و روانشناس و در کنار آن مربيان هستند و همهشان براي ما اهميت دارند. ما براي استخدام مربيان سختگيريهاي زيادي داريم و حتي گاهي برخي موسسات بابت اين سختگيريها از بهزيستي گلهمند هم ميشوند. ممکن است در برخي مجموعهها باوجود حمايتهاي سازمان اما به دليل پايين آمدن ميزان مشارکتهاي مردمي در بهکارگيري مربيان مشکلاتي به وجود بيايد و ممکن است مربيان تعويض شوند و همين تعويض مربيها باعث شود که بچهها صدمه بخورند.
بچههاي بهزيستي غذا و پوشاک نميخواهند/ بعضي مراکز بودجه استخدام مربي خوب ندارند
نکته بسيار مهم اين است که باوجود روحيه خيرانديشي، متأسفانه در جامعه خيران فرهنگ اشتباهي وجود دارد. کمکهاي بيشتر خيران ما در بخش پوشاک و تغذيه است يا خيران بزرگ فقط ساختمان ميسازند و حاضرند ميلياردها تومان هزينه خريد زمين و ساختمان بکنند که همه اينها قابلتقدير است اما خيران حاضر نيستند چند ميليون تومان به موسسه نگهداري از کودکان و نوجوانان بيسرپرست کمک کنند تا اين موسسه بتوانند از روانشناس خوب، مددکار خوب و مربي حاذق استفاده کند.
يکي از فرهنگسازيهايي که رسانههاي ما ميتوانند داشته باشند همين موضوع است. چطور زماني خيران ما فقط مسجد ميساختند و بعد تمرکز را بر روي ساختن مدارس و بعد هم تجهيز مدارس گذاشتند! حالا وقت آن است که جامعه خيران براي حمايت از مربيان ويژه مراکز نگهداري از کودکان و نوجوان بيسرپرست هم دستبهکار شوند. به مؤسسات کمک مالي کنند براي استفاده از بهترين مربيها چون اين مربيان هستند که جاي خالي پدر و مادر را براي کودکان و نوجوانان بيسرپرست پر ميکنند و شبانهروز با آنها هستند و ميتوانند به تکامل فکري و روحي آنها کمک کنند.
پازل خدمات و حمايتهاي بهزيستي با حضور مربيان خوب و کارآمد در کنار بچههاي بيسرپرست و بد سرپرست کامل ميشود اما در اين پازل آخر بهزيستي مشکل دارد چون برخي مراکز غيردولتي ما بودجه کافي ندارد تا مربي باسابقه را استخدام کند.
قانون جديد و حال خوب جوانان بالاي ۱۸ سال بهزيستي
بهزيستي پس از ترخيص نظارتي بر روند زندگي بچهها دارد؟
بچههايي که به سن ۱۸ سال ميرسند همچنان تا مدتي در دايره مددجوياني که از کمکهزينه امداد برخوردار ميشوند باقي ميمانند و بر اساس آن تا يک سال از خدمات کلينيکهاي مددکاري که همان مراکز مثبت زندگي هستند برخوردار ميشوند. مددکاران ما با بچهها در ارتباط هستند. اگر مشکلي براي آنها پيش بيايد و نياز به مشاوره و راهنمايي داشته باشند مربياني که در کنار آنها زندگي کردند و با خلقيات و روحيات آنها آشنا هستند بهشان کمک ميکنند.
بعضي از اين حمايتها و رابطه مادر دختري، خواهرانه و يا برادرانهاي که بين بچهها و مربيان شکل ميگيرد دلي و احساسي است. ما مواردي را ديدهايم که مربيانمان خارج از حيطه وظايفشان به بچههايي که از بهزيستي خارجشده و مستقل شدهاند خدمات ميدهد. با همه اين اوصاف در قانون جديد حمايت از بچههاي بالاي ۱۸ سال بهزيستي که پيشنويس آن در دست اقدام هست اين مدتزمان به سالهاي بيشتري گسترش پيدا ميکند.
موسساتي که قرار است ناجي شوند
مرکز، انجمن، گروه و يا هسته همياري و مشاورهاي که پس از ترخيص با ساختار حمايتي اين افراد را پيگيري کند، وجود دارد؟ توضيحاتي در اين خصوص ميدهيد؟
يکي از الگوهايي که در طرح جديد حمايت از بچههاي بالاي ۱۸ سال بهزيستي اجرا ميشود، شکلگيري مؤسساتي است که قرار است کار تخصصي آنها رسيدگي به بچههاي هدايتشده به زندگي مستقل باشد. بچهها به اين مؤسسات سپرده ميشوند. حمايتهاي مالي از موسسهها صورت ميگيرد و اين مراکز متولي اسکان بچهها ميشوند، پيگيري شغلي، پيگيريهاي درماني، حمايتهاي رواني از بچه ها توسط مؤسسات انجام ميشود.اميدواريم با اين اتفاق و همياري گروه هاي مردمي و خيران و همچنين کمک هاي دولت و مجلس براي اجرايي شدن قانون جديد حمايت از فرزندان بالاي ۱۸ سال بهزيستي، بچه هاي بهزيستي با حال خوب زندگي مستقل شان را آغاز کنند.