تخم اژدها روی دماوند؟!
ايسنا/ يک گوي سبز رنگ در ارتفاع بالاي ۴۲۰۰ متري دماوند ديده ميشود. کوهنوردان ايراني ميگويند آنجا پناهگاه کوهنوردان و توريستهاي خارجي است. کوهنوردان خارجي که قبلا به کوه دماوند آمدهاند اما از ديدن اين گوي فلزي در آن ارتفاع متعجب شدهاند و آن را به تخم اژدهايي سبز رنگ تشبيه کردهاند. در تصاوير تازه منتشر شده از کوه دماوند ديده ميشود يک گوي فلزي ديگر همرديف با نمونه قديميتر، درحال ساخت است.
اين سازههاي فلزي را «ايگلو» ميگويند که از کلبههاي يخي اسکيموها الگو گرفته شده و مشابه آن در قله «توچال» با کاربري پناهگاه کوهنوردان ديده ميشود. اما چه چيز اين ايگلوها در کوه دماوند آزاردهنده است؟
عباس محمدي ـ دوستدار و ديدهبان کوهستان ـ اين سازههاي فلزي را زخم تازهاي بر پيکر دماوند دانسته و در حساب شخصياش در اينستاگرام با انتشار تصاويري از اين ايگلوهاي سبز و آبي در ارتفاع بالاي ۴۲۰۰ متري کوه دماوند، نوشته است: «سازههاي بدريخت و ناهماهنگ با محيط کوهستان، در نزديکي پناهگاه جنوبي (که خود زگيلي است بر سيماي اين کوه!) درحال بالا آمدن است. با وجود مخالفت ضمني فدراسيون کوهنوردي (آنطور که در يک جلسه حضوري با رييس فدراسيون و مسؤول پناهگاهها برداشت کردم) اين ساخت و ساز حتي در شرايط هواي بد اين روزها درحال پيشرفت است. ظاهرا توجيه اين عمليات، کمک در امر امداد و نجات است که کاملا بيمورد است! »
کوه دماوند يک اثر طبيعي ملي است که به عنوان «ميراث طبيعي» در سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده است و پيش از آن، در سال ۱۳۸۱ به عنوان «اثر طبيعي» در شمار مناطق چهارگانه ارزشمند محيط زيست قرار گرفت. بنابراين تمام کوه از ارتفاع ۲۲۰۰ متر تا قله ثبت شده است و مطابق قانون، انجام هرگونه عملياتي که منجر به تخريب يا تغيير هويت اثر شود از ارتفاع ۲۲۰۰ متر به بالا که عرصه دماوند محسوب ميشود، ممنوع بوده و هرگونه دخالتي در اثر، صرفا با تاييد و نظارت سازمان (وزارت) ميراث فرهنگي ممکن بوده و تخلف از آن برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازاتهاي اسلامي تعزيرات و مجازاتهاي بازدارنده، جرم محسوب شده و مرتکب مشمول مجازاتهاي قانوني خواهد شد.
به نظر ميرسد با وجود آنکه دماوند از سوي وزارت ميراث فرهنگي و گردشگري و سازمان حفاظت محيط زيست ثبت شده اما نبود ناظران اين دستگاهها در کوه دماوند، دست را براي دخل و تصرف باز گذاشته. اين درحالي است که پرونده دماوند از سال ۱۳۹۵ براي ثبت در فهرست جهاني يونسکو آماده شده اما آسيبها و تعرضهاي فراوان مانع از ثبت جهاني آن شده است.
مينا قرباني که از سال ۱۳۹۴ با عنوان راهنماي گردشگري کوهستان فعاليت ميکند، مدتي است موضوع ساخت و سازهاي جديد در کوه دماوند را پيگيري ميکند. او در گفتوگويي که با ايسنا داشت، اين پرسش را مطرح کرد که با توجه به ممنوعيت ساخت وساز در اثر طبيعي و ميراث ملي، آيا فدراسيون کوهنوردي مجوزي از نهادهاي مربوطه براي اضافه کردن اين سازههاي فلزي در کوه دماوند گرفته است!؟
قرباني به جلسهاي که حدود يک ماه پيش در فدراسيون کوهنوردي براي پيگيري اين مساله با حضور جمعي از دوستداران و فعالان کوهستان و محيط زيست تشکيل شد، اشاره کرد و افزود: رييس فدراسيون در آن جلسه توجيهات مربوط به ايجاد ايگلوها را تشريح کرد. ايگلوي سبز که قديميتر است در اختيار کميته پناهگاهها بوده که به يک شرکت توريستي اجاره داده شده است. در صورتي که اظهارات آقاي زارعي ـ رييس فدراسيون کوهنوردي ـ مبني بر اين بود که آن سازه قرار بوده محل غذاخوري گردشگران خارجي باشد. در همان جلسه گفته شد ايگلوي قديمي (سبز) همچنان در اختيار کميته پناهگاهها خواهد ماند و فقط ممکن است محل آن جابهجا شود، چون درست جانمايي نشده بود. از طرفي مشاهدات نشان ميدهد بخشي از آن سازه تخريب شده و عملا ناکارآمد است.
وي ادامه داد: قطعات ايگلوهاي بيشتري قبلا به ارتفاع بالاي ۴۲۰۰ متر منتقل شده و مدتهاست که رها شدهاند. حالا که يک ماه از آن جلسه گذشته و خبر رسيده ايگلوي دوم درحال ساخت است که گفته شده کاربري آن براي گروه امداد و نجات است. در همان جلسهٔ يک ماه پيش، همه حاضران با اين تصميم فدراسيون مخالفت کردند. اعتقاد ما اين است حتي اگر قرار باشد دماوند توريستيتر شود بايد به سمت ايجاد سازههاي موقت با کمترين آسيب به اين ميراث طبيعي ملي، پيش برويم.
قرباني اضافه کرد: اگرچه فدراسيون کوهنوردي، اين ايگلوها را سازهاي موقت به حساب ميآورد ولي به هر حال براي استقرار آن به بسترسازي نياز است و با نصب آن به نوعي ساخت و ساز انجام ميشود. در مناطق کوهستاني کشورهاي ديگر چنين اتفاقي را شاهد نيستيم، همه به اين نتيجه رسيدهاند که سازههايي موقت با کمترين اثر زيست محيطي را به عنوان پناهگاه ايجاد کنند.
اين راهنماي گردشگري کوهستان به واکنش توريستها و کوهنوردان خارجي که قبلا به کوه دماوند آمدهاند پس از ديدن عکسهاي اين ايگلوها اشاره کرد و گفت: آنها متعجب شدند. يکي از آنها پرسيد اين گوي سبز ديگر چيست، تخم اژدها!؟
ايگلويي که به گفته فدراسيون به يک شرکت توريستي اجاره داده شده
او ادامه داد: آقاي زارعي ـ رييس فدراسيون کوهنوردي ـ در جلسه يک ماه پيش و بعد از آن در يک مصاحبه تلويزيوني گفته بود که با وجود انتقال قطعات بيشتري به آن ارتفاع، فقط دو ايگلو برپا خواهد شد. اما طبق مشاهدات ميداني کوهنوردان، پشت پناهگاه «بارگاه سوم» و در شرق سرويسهاي بهداشتي تازه تاسيس، سکوهاي سيماني جديدي ايجاد شده که خودش اقدام غيرزيست محيطي به شمار ميآيد. قطعات ايگلوهاي ديگر نيز در منطقهاي در کنار «کافر دره» در جبهه جنوبي کوه دماوند، روي سکوهاي بزرگي تلمبار شده است. درحالي که گفته شده بود ايگلوي ديگري برپا نميشود. بايد قطعات اضافي را به پايين کوه منتقل ميکردند و يا در بدترين شرايط آن بالا انبار ميشد.
وي بيان کرد: شايد الان رييس فدراسيون با ايجاد سازههاي بيشتر مخالف باشد، چه تضميني وجود دارد که رييس بعدي فدراسيون هم مقاومت و مخالفت کند.
قرباني افزود: منطق ايجاد پناهگاهي مجزا براي امداد و نجات نيز زير سوال است. آن سازه با ساختاري که دارد نهايت تا سه چهار سال قابل استفاده باشد، با اين وصف ميشد به الگوهاي پايدار و زيست محيطي فکر شود. کما اينکه ميشد يکي از اتاقهاي «بارگاه سوم» را براي گروه امداد و نجات تجهيز کرد. به ويژه آنکه اين ايگلوهاي فلزي در آن ارتفاع و با آب و هوايي که کوه دماوند دارد، مدت کمي از سال قابل استفاده است.
اين راهنماي کوهستان سپس به مصوبه هيات رييسه فدراسيون کوهنوردي در سال ۸۸ اشاره کرد که طبق اظهارات رييس کميته پناهگاهها مستند به همان مصوبه، ساخت هرگونه جانپاه و پناهگاه در عرصههاي کوهستاني را ممنوع کرده است، اظهار کرد: اين مصوبه را خودم نديدم اما رييس کميته پناهگاهها در همان جلسه به آن اشاره کردند. اگر چنين مصوبهاي وجود دارد چرا پناهگاه جديدي ايجاد شده است. آيا فدراسيون براي اضافه کردن آن از نهادهاي مربوطه مثل محيط زيست و ميراث فرهنگي مجوز گرفته است، مخصوصا آنکه ساخت و ساز در يک اثر ملي و طبيعي ممنوع است. آن زمان که پناهگاه بارگاه سوم را در ارتفاع بالاي ۴۲۰۰ متري ساختند به خاطر هزينههاي جاني و مالي بود. آن تفکر به دو دهه قبل تعلق دارد، الان بايد تفکرات پايدارتري داشته باشيم و اثرات انساني را در آن محيط کم کنيم نه اينکه تخريب را بيشتر کنيم و تصميماتي مغاير با اصول زيست محيطي بگيريم.
وي اضافه کرد: ايگلوهايي که درحال ساخت است شايد به اسم سازهٔ موقت باشد اما جابه جا کردن آن با توجه به مصالحي که هنگام استقرار استفاده شده، نيازمند هزينه هنگفت و کار زياد است. به اضافه اينکه مصالح ناسازگار به محيط کوهستان وارد شده و همانجا هم خواهد ماند. ديگر به اين سازه موقت نميگويند.
ايگلوي درحال ساخت. اين عکس هفته گذشته ثبت شده است
قرباني گفت: ما از فدراسيون کوهنوردي توقع داريم همانطور که چندي پيش جانپناهي که خودسرانه در کوه توچال به عنوان يک اثر طبيعي ساخته شده بود را تخريب کرد و يا با ساخت و ساز در قله توچال مخالفت کرد درباره دماوند هم تصميات بهتري بگيرد. حتي اگر تفکر بر اين است که از ظرفيت گردشگري کوه دماوند بايد بيشتر استفاده شود و اين کوه ميزبان گردشگران و کوهنوردان خارجي بيشتري باشد بايد برنامهاي مطابق با کوهنوردي مسؤولانه و پايدار داشته باشند.
او با انتقاد به تعداد متوليان کوه دماوند، افزود: دماوند صدتا صاحب و متولي دارد که هيچکدام درايت و مديريت درستي براي حفاظت از آن ندارد. اين کوه با مسائل مختلفي از چراي بيرويه دام تا حضور پرجمعيت گردشگران و کوهنوردان، برداشتهاي بي رويه و معدنکاري مواجه است. دماوند بايد يک متولي و تصميمگيرنده داشت باشد که بين بخشهاي ديگر همگرايي ايجاد کند و نظارت جدي و مستمر داشته باشد. تصميمهايي بگيرد که در راستاي حفاظت و حمايت از اين ميراث طبيعي باشد.
اين راهنماي کوهستان ازدحام جمعيت گردشگران و کوهنوردان در کوه دماوند را ناشي از نبود مديريت هدفمند و پايدار دانست و اظهار کرد: ظرفيت ورود به اين کوه بايد کنترل شود. نميتوان امکانات را بيشتر کرد، مهمانپذير ساخت و نيروي بيشتر مستقر کرد و بعد گفت دماوند معضل زباله و مصدومپذيري دارد. وقتي ظرفيت پذيرش را در قله بالا ميبرند طبيعي است که مشکل پيش آيد. نگاهي در فدراسيون کوهنوردي حاکم است که ميگويد وقتي کوهنورد و گردشگر ميآيد نميتوان. خدمات نداد و يا درهاي پناهگاهها را بست. ما از فدراسيون انتظار بيشتري داريم، بايد توان و انگيزه را در هماهنگي با ديگر بخشها، روي تعيين ظرفيت مناطق کوهستاني بگذارد.
قرباني به تصاويري که از ازدحام جمعيت کوهنوردان در قله دماوند در تابستان امسال منتشر شد، اشاره کرد و افزود: در سالهايي که ويروس کرونا وجود نداشت، جمعيتي بيشتر از اين به قله ميرفت، ولي امسال اين موضوع بيشتر رسانهاي شد. دماوند حتي تحمل همزمان و روزانه دو سه هزار نفر کوهنورد را ندارد. اين تفکر درست نيست چون کوهنورد و گردشگر وجود دارد بايد خدمات بيشتري را ايجاد کرد. تخريب دماوند به خاطر همين تفکر و جمعيت زياد، سريعتر شده است.