درآمد روزانه ۳۰ تا ۴۵ میلیونی یک فروشنده فیلترشکن
اعتماد/ با توجه به آنکه دستور براي فيلترينگ سايتها و شبکههاي اجتماعي از سوي نهادهاي دولتي و حاکميتي نهايي شده و اجرا ميشود، فروش خدماتي که منجر به دور زدن اين دستورهاست همواره محل سوال بوده است. بسياري از استفادهکنندگان از ويپيان نيز اين سوال را دارند که سامانههاي فروش ويپيان چگونه کار ميکنند؟ چرا محدوديتي براي فعاليت آنها وجود ندارد و چگونه اين سامانهها به شبکه پرداخت بانکي وصل شده و در فضاي رسمي کار خود را ادامه ميدهند؟ سيد اديب حافظيگل، پژوهشگر و مشاور در حوزه پرداخت ميگويد که اين سايتها با استفاده از خلأهاي قانوني موجود در اين عرصه فعال شدهاند و با وجود تمام صحبتها و گمانهزنيهايي که مطرح بوده، توانستهاند در طول تمام اين سالها به کار خود ادامه دهند. او با بيان اينکه هيچ قانوني که مستقيما فروش فيلترشکن را جرم اعلام کرده و فعالان در اين حوزه را مورد پيگرد قانوني قرار دهد وجود ندارد، توضيح داد: برخلاف اين تصور عمومي که فروشندگان فيلترشکن بايد جايي در بدنه قدرت داشته باشند و با استفاده از رانت کار خود را ادامه دهند، هيچ نيازي به دريافت رانت وجود ندارد و بسياري از فروشندگان فيلترشکن افراد عادي هستند که توانستهاند از خلأ قانوني موجود در اين حوزه نهايت استفاده را ببرند. به گفته اين کارشناس، جز مواردي که فروش و عرضه فيلترشکن را مقدمهاي براي شکلگيري مشکل و دور زدن قوانين دانسته، ماده قانوني مشخصي که مستقيما عليه فروشندگان فيلترشکن اقدام کند وجود ندارد، از اينرو حتي در صورتي که فعالان اين سايتها دستگير شوند، معمولا پس از مدتي کوتاه آزاد شده و بسياري از آنها کار خود را از سر ميگيرند. راهاندازي شبکه رسمي فروش فيلترشکن موضوعي بود که چند روز قبل از سوي فيروزآبادي، دبير شوراي عالي فضاي مجازي مطرح شد، برنامهاي که هر چند در سالهاي گذشته نيز صحبتهايي از آن وجود داشت، اما هيچگاه به مرحله اجرا نرسيد، اينبار اما فيروزآبادي از دادستاني و وزارت ارتباطات خواسته تا مقدمات اجرايي شدن اين برنامه را فراهم کنند. او گفته است: «بحث ويپيان قانوني از قديم مطرح بوده و با توجه به اينکه اين اقتصاد بزرگ شده است، اميدواريم با مسووليتپذيري دادستاني و وزارت ارتباطات شاهد شکلگيري اپراتورهاي ويپيان رسمي در کشور باشيم. فيلترشکنها بايد طبق مقررات، با نظم مشخص و براي مواردي که نياز است از طريق اين اپراتورها به صورت رسمي واگذار شود و مورد استفاده قرار گيرد.» بازار گسترده و پنهان فيلترشکنها ماهيتا به شکلي عمل ميکنند که رديابي آنها و نحوه عملکردشان را دشوار ميکند. با توجه به فيلتر بودن برخي آدرسهاي اينترنتي در ايران، فيلترشکنها به کاربران اينترنت کمک ميکنند که با دور زدن ايپي ايران، از نقطهاي در خارج از کشور به سايت مدنظر وارد شوند و از اين طريق فيلترينگ را بياثر کنند. در سالهاي گذشته اصليترين مورد استفاده از فيلترشکن در ميان کاربران ايراني براي حضور در شبکههاي اجتماعي مانند فيسبوک و توييتر بود اما از سال گذشته و همزمان با فيلتر شدن شبکه پرطرفدار تلگرام، تقاضا براي دريافت فيلترشکن به شکل قابل توجهي افزايش پيدا کرد. فيلترشکنها در ايران از دو طريق عمده در اختيار کاربران قرار ميگيرند؛ نخست فيتلرشکنهاي رايگان که بسياري از آنها منشا خارج از کشور دارند و بدون نياز به پرداخت وجهي فعال ميشوند. با توجه به سرعت پايين و محدوديت خدمات برخي از آنها، بسياري از کاربران ترجيح ميدهند براي دور زدن فيلترينگ از ويپيانهاي پولي استفاده کنند. عمر اين ويپيانها نيز در ايران نسبتا طولاني است. سايتها يا سامانههايي که تبليغات آنها در همه جاي فضاي مجازي وجود دارد و کاربر معمولا با پرداخت مبلغي محدود اشتراک استفاده از ويپيان را براي مدتي مشخص کسب ميکند. اين ويپيانها، احتمالا اصليترين محل صحبت دبير شوراي عالي فضاي مجازي را تشکيل ميدهند و اشاره به گسترش يافتن بازار آنها مربوط به همين گروه است. درآمد ميليوني روزانه سيد اديب حافظيگل، کارشناس حوزه مجازي درباره چگونگي فعاليت اين سايتها توضيح ميدهد: در صورت فعال شدن يک سرور ميزبان «هاست» که بسياري از اين سايتها از طريق زدن کانالي به اين سرور، فعاليتهاي خود را آغاز کرده و ادامه ميدهند. از اينرو در صورت داشتن اندک سررشتهاي بسياري از افراد ميتوانند با برقراري يک کانال جديد کار خود را آغاز کنند. به گفته حافظيگل، براي راهاندازي درگاه بانکي نيز، نياز به دور زدن قوانين و اقدامات پيچيده وجود ندارد. سايتهايي که رسما شرکت خود را ثبت کرده و مجوز فعال کردن درگاه اينترنتي دريافت ميکنند، اين درگاه را در اختيار سايتهاي فروش فيلترشکن قرار ميدهند و از اين طريق روال کار به راحتي شکل ميگيرد. وي در پاسخ به اين سوال که آيا تعداد کاربراني که از اين سايتهاي فروش ويپيان استفاده ميکنند، مشخص است و ميزان درآمد آنها را چطور ميتوان محاسبه کرد نيز گفت: با توجه به بالا بودن تعداد سايتها، بهطور دقيق نميتوان تعيين کرد که تعداد کاربران آنها چند نفر است اما ارزيابي از تراکنشهاي بانکي نشان ميدهد که برخي از اين سايتها بهطور ميانگين روزانه بين 30 تا 45 ميليون تومان درآمد دارند. البته با توجه به هزينه نسبتا بالاي فعال کردن سرور ميزبان حدود دوسوم از اين پول هزينه ميشود اما همچنان برخي سايتها از اين طريق روزانه درآمدي ميليوني دارند. به اعتقاد حافظيگل، تا سال قبل با توجه به محدود بودن مصاديق مورد نياز به فيلترشکن، تعداد کاربران اين سايتها نيز چندان بالا نبود اما در ماههاي گذشته و پس از فيلتر شدن تلگرام، تقاضا براي استفاده از خدمات آنها افزايش پيدا کرده است. اپراتور رسمي فيلترشکن هر چند برنامهاي که از سوي دبير شوراي عالي فضاي مجازي اعلام شده بناست در سطح محدود اجرايي شود و تنها شامل برخي حوزهها شود، اما صرف مطرح شدن نهادي که رسما به فروش ويپيان اقدام کند، بار ديگر بحثها را درباره بازار فروش فيلترشکن در ايران داغ کرده است. فيروزآبادي در توضيح مصاديق حوزههايي که ميتوانند از اين ويپيان استفاده کنند، گفته: سازمانهايي هستند که به دليل برخي مسائل امنيتي نياز به استفاده از ويپيان دارند، اين موارد هم در کارهاي دولتي و بانکي وجود دارد. ضمن اينکه در بعضي حوزهها شاهد تحريم وسيع سايتهاي امريکايي هستيم. اين کشور دسترسي ما به بسياري از اپليکيشنها را تحريم کرده و کسب و کارهايي براي دسترسي به اين اپليکيشنهاي تحريم شده، نياز به استفاده از ويپيان دارند. در کنار تشريح مصاديق، نکته مهم ديگري که در صحبتهاي دبير شوراي عالي فضاي مجازي به چشم ميخورد، اشاره او به گسترده شدن بازار فيلترشکنهاست، موضوعي که در ماههاي گذشته بسياري از کارشناسان و فعالان فضاي مجازي به آن اذعان داشتهاند. منتقدان فيتلر شدن شبکه اجتماعي تلگرام معتقدند با توجه به گستردگي تعداد ايرانياني که در اين شبکه فعال هستند، صرف فيلتر شدن آن نه تنها نتوانسته به کاهش حضور در اين شبکه اجتماعي منجر شود که راه ورود فيلترشکن به بسياري از تلفنهاي همراه را نيز باز کرده است. با وجود آنکه در ماههاي گذشته اپليکيشنهاي متفاوتي که بدون نياز به فيلترشکن، وارد تلگرام ميشدند نيز توانستند جاي پاي خود را محکم کنند، آپهايي که بسياري از کارشناسان امنيت آنها را تاييد نميکنند اما در عمل تعداد قابل توجهي از کاربران تلگرام به سمت استفاده از فيلترشکن حرکت کردند که صرف همين موضوع منجر به گسترش بازار فروش فيلترشکن شده است. هرچند حتي در صورت، فعال شدن اپراتور رسمي فروش فيلترشکن نيز خدمات اين نهاد احتمالا تنها به برخي سازمانها و شرکتهاي مشخص محدود خواهد شد، اما بررسي وضعيت بازار فروش فيلترشکن نشان ميدهد که تعداد زيادي از سايتهاي فروش ويپيان، با استفاده از خلأهاي موجود درآمد مطلوبي از فعاليت در اين بخش به جيب ميزنند و با رشد قابل توجه استفاده از اينترنت و فيلتر شدن برخي سايتها و شبکههاي اجتماعي پرطرفدار، ميزان اقبال به استفاده از خدمات آنها نيز افزايش يافته است.