یارکشی سه جانبه

شرق

بروزرسانی 1398/05/22 - 12:52

شرق/ متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. تحولات کشور جنگ‌زده يمن با رخدادهاي اخير در بندر «عدن»، پايتخت موقت دولت «عبدربه منصور هادي» که از سوي جدايي‌طلبان موسوم به «شوراي انتقالي» به اشغال و اخراج عوامل دولت تحت‌الحمايه ائتلاف عربي انجاميد، وضعيت در اين کشور بحران‌زده را پيچيده‌تر کرده است. چنانچه بسياري از ناظران و تحليلگران سياسي جهان از اين رويداد به‌عنوان فروپاشي ائتلاف عربي به رهبري عربستان سعودي و آغاز يک جنگ دروني در بطن جنگ داخلي از آن نام برده‌اند. در‌واقع تحولات عدن تصوير وضعيت پارادوکسيکالي در درون ائتلاف عربي است. جناح به رهبري عربستان با جناح جدايي‌طلب به رهبري امارات متحده عربي، هم‌زمان که عليه جنبش «حوثي‌ها» که بخش شمالي کشور و «صنعا» پايتخت را در دست دارند، متحدند؛ اما در رقابت و تضاد منافع قرار دارند.سابقه اين موضوع به قبل از جنگ داخلي اين کشور در نتيجه بهار عربي برمي‌گردد و از همان ابتداي وحدت شمال و جنوب به رهبري «عبدالله صالح»، رئيس‌جمهوري مقتول اين کشور، تضادها و رقابت‌ها در اين کشور قبايلي مختومه نشد و مانند آتشي زير خاکستر بود.‌جنگ داخلي در يمن در سال 2015 اين فرصت را به جدايي‌طلبان جنوب داد تا از فرصت به‌دست‌آمده و سقوط دولت بدون پشتوانه ملي هادي، نهايت بهره را برده و از کمک‌هاي ائتلاف عربي در جنگ با حوثي‌ها به‌عنوان دشمنان تاريخي خود استفاده کنند. از طرف ديگر با توجه به همين مشروعيت‌نداشتن دولت هادي و اينکه عملا هيچ‌گونه نيروي نظامي و حمايت مردمي نداشت و فقط با فرار به عربستان توانست خود را از گرداب حادثه نجات دهد، ائتلاف شکل‌گرفته عربي در داخل يمن بيش‌از‌پيش به قبايل جدايي‌طلب جنوب تکيه کرده و هم‌زمان نيز با استخدام مزدوراني از سودان، سومالي و پاکستان توانست ارتش و نيروي غير‌منضبط نظامي را سازماندهي کند.‌در‌حالي‌که عربستان به‌عنوان رهبر اين ائتلاف عربي بيش از همه متکي به حملات هوايي و تکيه بر گروه‌هاي خارجي و اسلام‌گرايان يمني عليه حوثي‌ها بود؛ اما امارات متحده به‌عنوان متحد استراتژيک آنان در اين ائتلاف، زيرکانه با نزديکي به جدايي‌طلبان جنوب روي بخشي از نيروهاي واقعا موجود يمني سرمايه‌گذاري مي‌کرد. تحولات جديد در جنوب يمن به‌خوبي نشان مي‌دهد که استراتژي ائتلاف عربي در اين جنگ نه‌فقط از انسجام کافي برخوردار نبود؛ بلکه در زير پوسته آن، دو کشور اصلي ائتلاف عربي و نيروهاي تحت فرمان آنان اهداف و منافع متضادي را دنبال مي‌کردند که با هم هيچ سنخيتي نداشت. ‌درگيري‌ها در بندر عدن، مقر دولت دست‌نشانده هادي از چهارشنبه گذشته بين نيروهاي تحت امر دولت با نيروهاي جدايي‌طلب جنوب آغاز شد و از‌آنجا‌که نيروهاي قبايلي جنوب در اين شهر پايگاه اجتماعي قدرتمندي داشتند، در مدت سه روز توانستند کاخ رياست‌جمهوري و تمام اماکن دولتي را به تصرف خود در‌آورده و دوباره بقاياي دولت هادي را از يمن فراري دهند. تسخير راحت عدن از سوي نيروهاي تحت رهبري شوراي انتقالي به‌خوبي نشان داد که عربستان با وجود صرف هزينه‌هاي ده‌ها ميليارد دلاري در جنگ يمن بر روي دولتي سرمايه‌گذاري کرده که هيچ‌گونه پايگاه مردمي در ميان مردم يمن از شمال تا جنوب ندارد و فقط کاريکاتوري از موجوديت يک دولت ملي است.‌از مدت‌ها پيش کاملا مشخص شده بود که جنگ يمن با توجه به گسست‌هاي قومي و ملي هيچ برنده‌اي ندارد؛ اما در شرايطي که «محمد بن‌سلمان»، وليعهد و حاکم واقعي عربستان، دلخوش به پيروزي بود، رهبران امارات از‌جمله «محمد بن‌زايد»، وليعهد قدرتمند ابوظبي، تحت تأثير و فشار «محمد بن‌راشد آل مکتوم»، حاکم دوبي، با توجه به تحولات منطقه و واقعيت بن‌بست جنگ يمن، سياست متفاوتي را در پيش گرفتند.‌آنچه امروز در عدن مي‌گذرد؛ هرچند که ناشي از همين دو استراتژي موازي و مخالفِ هم در درون ائتلاف عربي است؛ اما به نظر مي‌رسد که تا حدود زيادي از تحولات منطقه خليج فارس هم تأثير گرفته است. از زمان انفجار نفت‌کش‌ها در حوالي جزيره اماراتي «فجيره» برخورد، رهبران امارات با متحد سعودي خود تغيير کرد و آنان به‌عنوان کشور متکي به تجارت و بسيار آسيب‌پذير از نظر امنيتي، تشديد تنش را به صلاح خود نديده و با سفر آل‌مکتوم به روسيه و احتمالا واسطه‌گري روس‌ها هيئت بلندپايه مرزباني آنان به ايران رفت و تا حدودي مناسبات دوجانبه ترميم شد. بنا به گزارش‌ها بعد از چهار روز سکوت معنادار سعودي‌ها درباره تحولات عدن، بالاخره يکشنبه گذشته رهبران اين کشور با محکوم‌کردن جدايي‌طلبان شوراي انتقالي دست به بمباران بعضي مواضع آنان زده و با هشدار درباره حملات همه‌جانبه، در واقع امارات را تهديد به واکنش شديدتر کردند. طبق گزارش‌هاي منتشر‌شده، جدايي‌طلبان جنوب از بعضي مواضع تصرف‌شده در حال عقب‌نشيني هستند و گويا «عيدروس»، رئيس شوراي انتقالي جنوب، با پذيرش شروط عربستان، پيشنهاد «ملک سلمان»، پادشاه عربستان، براي مذاکره در رياض را پذيرفته است.‌اما آنچه امروز در عدن مي‌گذرد، نشان مي‌دهد که دو جناح ائتلاف عربي بيش‌از‌پيش از هم دور مي‌شوند و هر‌کدام با اتکا به نيروهاي نيابتي خود سعي در ترسيم نقشه آينده يمن خواهند داشت. از يک طرف عربستان با نزديکي به حزب اسلام‌گراي متمايل به اخوان‌المسلمين «اصلاح» و بقاياي دولت هادي و از طرف ديگر امارات به اتکاي قبايل جدايي‌طلب جنوب در مقابل هم صف‌آرايي کرده‌اند و حتي توافق در مذاکرات احتمالي هم نمي‌تواند اين گسست عيني را از ميان بردارد.از طرف ديگر نيروهاي حوثي که بر بخش شمالي و صنعا تسلط دارند، نشان داده‌اند که با وجود حملات همه‌جانبه ائتلاف عربي و تحريم‌هاي کامل توانسته‌اند انسجام خود را حفظ کرده و وضعيت دروني مناطق تحت سلطه خود از‌جمله صنعا را امن نگه دارند. گسست در جبهه تحت نفوذ ائتلاف عربي، براي حوثي‌ها خبري خوشحال‌کننده است و آنان مي‌توانند از اين فرصت براي خارج‌شدن از زير فشارها استفاده کنند. اين شرايط آغاز دوره جديدي از بحران يمن است که منازعات را از دو‌ضلعي حوثي‌ها–دولت هادي خارج کرده و سه‌ضلعي منازعه‌جويانه جديدي شکل گرفته است که توازن نيروها را به کلي دگرگون مي‌کند. بدون‌ترديد تحولات يمن اوضاع خليج فارس را نيز تحت تأثير قرار مي‌دهد و همچنين احتمالا ادامه اين روند، فشار دولت‌ها و از‌جمله کنگره آمريکا را براي تعليق يا تحريم فروش سلاح به عربستان به بهانه جنگ يمن تشديد مي‌کند.

جان بولتون براي ديدار با بوريس جانسون به لندن رفت اتحاد تندروها عليه ايران مشاور امنيت ملي ايالات متحده براي نخستين‌بار پس از آغاز نخست‌وزيري بوريس جانسون، شامگاه يکشنبه براي مذاکره با مقام‌هاي ارشد دولت بريتانيا وارد لندن شد. به نوشته روزنامه گاردين، اين سفر در شرايطي انجام شد که بريتانيا خود را براي خروج از اتحاديه اروپا آماده مي‌کند و بسياري از سياست‌مداران بر اين باورند که لندن بيش از پيش به واشنگتن وابسته خواهد شد. مقام‌هاي واشنگتن اميدوارند پس از سال‌ها که سياست خارجي بريتانيا کم‌و‌بيش با بقيه اعضاي اتحاديه اروپا هماهنگ بود، اين کشور دوباره به متحد نزديک سياست خارجي آمريکا تبديل شود. اين در حالي است که دولت جانسون نيز روي يک پيمان تجارت آزاد با آمريکا پس از خروج از اتحاديه اروپا حساب ويژه‌اي باز کرده است؛ پيماني که بريتانيا اميدوار است بتواند اثرات منفي از‌دست‌دادن دسترسي کامل به بازار اتحاديه اروپا پس از خروج بي‌توافق از اين بلوک تجاري را جبران کند. اما بعيد نيست آمريکا براي بستن چنين قراردادي، بهاي گزافي را از بريتانيا طلب کند؛ بهايي که ممکن است شامل حمايت از موضع آمريکا در قبال ايران هم بشود. هرچند سخنگوي نخست‌وزير بريتانيا پيش از ديدار جانسون و بولتون گفته است موضع لندن درباره ايران و برجام تغيير نکرده است اما طبق گزارش‌هاي منتشر‌شده تلاش براي متقاعد‌کردن دولت جانسون به اتخاذ مواضعي سختگيرانه‌تر عليه تهران مهم‌ترين هدف اين سفر دو روزه به‌شمار مي‌آيد. انتظار مي‌رود بولتون به مقام‌هاي لندن توصيه کند که سياست خود در قبال ايران را بيش از پيش با واشنگتن همسو کنند. رويکرد مشترک در قبال کمپاني چيني هوآوي و مذاکره بر سر توافق تجاري ميان واشنگتن و لندن پس از خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا نيز از ديگر اهداف سفر جان بولتون عنوان شده است.رويترز در آستانه اين سفر و به نقل از مقام‌هاي کاخ سفيد خبر داد که دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري آمريکا، اميدوار است بتواند لندن را متقاعد کند تا با خروج از توافق هسته‌اي با ايران، فشارها بر تهران را افزايش دهد. با اين حال، ديپلمات‌هاي آمريکايي مي‌گويند، بعيد است که لندن در زماني کوتاه تسليم اين خواسته دولت ترامپ شود. بريتانيا در کنار فرانسه و آلمان همچنان از برجام حمايت مي‌کند. اما توقيف يک نفت‌کش اين کشور در تنگه هرمز از سوي ايران، فشارهاي واشنگتن را بر دولت بريتانيا براي اتخاذ موضعي سخت‌تر در قبال ايران افزايش داده است.اين اقدام ايران پس از آن بود که نيروي دريايي بريتانيا به درخواست جبل‌الطارق يک نفت‌کش ايراني را در آب‌هاي جبل‌الطارق به ظن نقض تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه سوريه توقيف کرد. با اينکه بريتانيا اخيرا به طرح تأمين امنيت دريايي در خليج‌فارس که از سوي ايالات متحده و با هدف حفاظت از کشتي‌هاي تجاري ايجاد شده، پيوسته اما تأکيد کرده است که همچنان از تعامل و مذاکره با ايران براي حل چالش نفت‌کش‌ها حمايت مي‌کند. با وجود پيوستن بريتانيا به طرح واشنگتن براي تأمين امنيت کشتي‌هاي تجاري در خليج‌فارس، فرانسه و آلمان با درخواست واشنگتن موافقت نکرده‌اند.دونالد ترامپ و بوريس جانسون اميدوارند با خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا در 31 اکتبر، لندن هماهنگي خود با سياست‌هاي برلين و پاريس را کاهش دهد و نزديکي بيشتري با سياست‌هاي بين‌المللي ايالات متحده داشته باشد. موافقت جانسون -که رسانه‌ها او را ترامپ بريتانيا مي‌خوانند- با سياست‌هاي افراطي ترامپ اميدواري کاخ سفيد به اين همراهي را افزايش داده است. موضوع ايران و افزايش فشار بر اين کشور هم يکي از کليدي‌ترين موضوعاتي است که ترامپ و بولتون مي‌خواهند در آن، بريتانيا را بيش از پيش با خود همراه کنند.با اين حال، وزارت خارجه بريتانيا ابراز نگراني کرده است که افزايش فشارها بر ايران در آستانه انتخابات در اين کشور مي‌تواند موضع تندروها را تقويت کرده و در صورت افزايش قدرت تندرو‌ها در ايران، احتمال تقابل غرب و ايران در خليج‌فارس و بحراني‌تر‌شدن شرايط خاورميانه بيشتر مي‌شود.تشديد فشار بر شرکت ارتباطات هوآوي چين که آمريکا فناوري نسل پنجم ارتباطي آن را از جمله تهديدها عليه امنيت ملي خود مي‌داند، ديگر موضوعي است که قرار است در گفت‌وگوهاي مشاور امنيت ملي دونالد ترامپ در لندن درباره آن مذاکره شود. سفر بولتون به لندن در حالي انجام شد که هفته گذشته دومينيک راب، وزير خارجه جديد بريتانيا، در واشنگتن با بولتون و ديگر مقام‌هاي ارشد دولت ترامپ ديدار کرد. از زمان انتخاب بوريس جانسون به نخست‌وزيري بريتانيا، او و دونالد ترامپ گفت‌وگوهايي تلفني داشته‌اند، اما نخستين ديدار بوريس جانسون به عنوان نخست‌وزير بريتانيا با ترامپ حدود دو هفته ديگر و در جريان نشست سران گروه هفت در فرانسه صورت خواهد گرفت. ظريف با امير قطر ديدار کرد محمد‌جواد ظريف بعد از تحريم‌شدن از سوي وزارت خزانه‌داري آمريکا، در اولين سفرش به قطر رفت؛ سفر به کشوري که چندي پيش از سوي همسايگان عرب خود تحريم شد و فرصتي شد براي رفاقت بيشتر تهران- دوحه. حالا ظريف در چندمين سفر خود به قطر، از مناسبات سياسي ايران و کشورهاي منطقه مي‌گويد و از اينکه قطر مي‌تواند الگوي اين رابطه باشد. اين در حالي است که صحنه منازعه در يمن به شکل ديگري رخ کرده و چرخش‌هايي از سوي امارات متحده عربي مشاهده مي‌شود. در همين حال، ايران همچنان به دنبال استفاده از ابزار ديپلماسي است تا مسائل منطقه‌اي را به‌ نوعي حل و فصل کند. در همين حال سفر ظريف به قطر انجام شده است. او در دوحه با امير قطر و وزير خارجه اين شيخ‌نشين ديدار کرد و در مراسم شام روز عيد قربان به ميزباني وزير خارجه قطر، حضور يافت. محمد‌جواد ظريف، صبح دوشنبه با شيخ تميم‌بن‌حمد، امير قطر، ديدار و گفت‌وگو کرد. وزير خارجه در اين ديدار ديدگاه جمهوري اسلامي ايران در توسعه مناسبات با کليه همسايگان را مورد تأکيد قرار داد و از روابط ايران و قطر به عنوان الگويي براي مناسبات سياسي ايران و کشورهاي منطقه ياد کرد. وزير امور خارجه ايران‌ گفت: تروريسم اقتصادي عليه ملت ايران کارساز نيست و بر ناامني منطقه افزوده است. امير قطر نيز در اين ديدار با اشاره مناسبات «نزديک و برادرانه» ايران و قطر، بر مشورت و رايزني دو کشور درباره مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي و تلاش مشترک براي حل و فصل مشکلات منطقه تأکيد کرد. او همچنين بر آمادگي هميشگي کشور متبوع خود براي برقراري صلح و ثبات در منطقه تأکيد کرد. ظريف در ديدار با محمد بن عبدالرحمن، وزير خارجه قطر، نيز روابط ايران و قطر را در تمامي زمينه‌ها از جمله در حوزه سياست و اقتصاد رو به رشد خواند. وزير خارجه در اين ديدار بر رايزني مستمر دو کشور در زمينه تحولات منطقه به عنوان يک نياز منطقه‌اي تأکيد کرد. ظريف گفت: ائتلاف‌هاي نظامي از پيش شکست خورده‌اند و نيروهاي بيگانه موجبات ناامني منطقه را فراهم مي‌آورند. وزير خارجه ايران امنيت خليج‌فارس را مسئوليت کشورهاي همين منطقه دانست و نه نيروهاي خارجي و بر مسئوليت ايران در حفظ صلح و ثبات منطقه تأکيد کرد. وزير خارجه قطر نيز در اين ديدار با ابراز خرسندي از روابط ويژه ايران و قطر، بر نقش دو کشور در برقراري صلح و ثبات منطقه و همکاري مشترک ‌به‌منظور تقويت عنصر گفت‌وگو براي حل و فصل مشکلات منطقه تأکيد کرد. اداره کل اطلاع‌رساني و سخنگويي وزارت امور خارجه گزارش داد، محمدجواد ظريف پس از بازگشت از سفر قطر در توييتي گفت: «از سفر بسيار سازنده به قطر، به ايران بازگشتم. با جناب آقاي تميم‌بن‌حمد امير قطر و آقاي محمد‌ بن عبدالرحمن آل‌ثاني وزير امور خارجه درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌اي و جهاني تبادل نظر کرديم. همچنين گفت‌وگوي مفصلي با الجزيره انگليسي داشتم». ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد