دیلی بیست: انزوای نظامی و سیاسی تهران ممکن نیست

اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

آب‌های اطراف شبه جزیره عربستان در حال حاضر آرام است، اما نیروهای نظامی به آماده‌سازی خود برای جنگ ادامه می‌دهند و برگزاری مانورهای مشترک و کنفرانس‌های امنیتی نشان می‌دهد که توازن استراتژیک منطقه عمیقا در حال تغییر است.همین‌طور که از میزان اعتماد به توانایی دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا در اتخاذ تصمیمات نظامی و اخلاقی دشوار در منطقه کم می‌شود، بازیگران جدیدی وارد صحنه خلیج فارس می‌شوند. همزمان با رزمایش دریایی «آی‌ام ایکس 19» که در ابعادی گسترده و با حضور ده‌ها کشور در خلیج فارس برگزار می‌شود، روز یکشنبه (28 مهر) هیاتی اسراییلی در یک کنفرانس امنیت دریایی در منامه پایتخت بحرین شرکت کرد. در این کنفرانس که با حمایت امریکا برگزار می‌شود، نمایندگانی از عربستان سعودی و بحرین نیز شرکت دارند.

این رزمایش از سال 2012 در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما آغاز به کار کرده و به صورت سالانه برگزار می‌شود، اما از زمانی که عربستان مدعی شد ایران به تاسیسات نفتی این کشور حمله کرده است، این رزمایش شکل دیگری به خود گرفت. پس از آنکه ترامپ و عربستان برای گرفتن انتقام آن حمله، از گزینه تقابل نظامی مستقیم منصرف شدند، برگزاری مانورهای نظامی اهمیت بیشتری پیدا کرد. جیمز مالور، فرمانده نیروی دریایی امریکا در خاورمیانه در جریان سفر خود به ریاض در روز 29 سپتامبر اظهار داشت «مشارکت و همکاری نزدیک با همتایان برای حفظ بازدارندگی (در برابر ایران) بسیار مهم است.»

اما در حال حاضر که سیاست امریکا در خلیج فارس مغشوش شده و روزبه روز بیشتر به هم می‌ریزد، این سوال پیش می‌آید که چه کسی امنیت نفت خامی را که از این منطقه صادر می‌شود، تضمین می‌کند؟ و اکنون شواهد و قرائن حاکی از آنند که روسیه قصد دارد با استفاده از تاثیرگذاری روزافزون خود در منطقه، وارد این ماجرا شود. یکی از واضح‌ترین نشانه‌ها این بود که ماه گذشته خبرگزاری رسمی ایران اعلام کرد این کشور به زودی در یک رزمایش دریایی مشترک با روسیه و چین شرکت خواهد کرد. این خبر دقیقا زمانی اعلام شد که واشنگتن تصمیم گرفت در پاسخ حمله به تاسیسات نفتی عربستان، چندصد نیروی نظامی امریکایی را برای تقویت قوای دفاعی این کشور به منطقه اعزام کند. از آن زمان تاکنون تعداد این نیروها به 3 هزار نفر افزایش یافته است. اما تصمیم مقامات ایرانی صرفا یک واکنش نبود و حداقل تا جایی که بحث روابط روسیه و ایران در میان باشد، چنین اتفاقی تعجب‌آور نیست.

پیش‌تر در اواخر ماه جولای، حسین خانزادی، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیکولای آناتولیویچ یومِنوف، فرمانده نیروی دریایی روسیه یک یاداشت تفاهم برای گسترش روابط دو جانبه امضا کردند. در ابتدای ماه جاری میلادی، مسکو آمادگی خود را برای پیوستن به رزمایش دریایی مشترک با چین و ایران در اقیانوس هند اعلام کرد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در نشست والدای که در شهر سوچی برگزار شد اظهار کرد «ما، چین و ایران برای مبارزه با تروریست‌ها و دزدان دریایی این بخش از اقیانوس هند در تدارک برگزاری یک مانور نظامی دریایی هستیم.»

دامنه محدود این مانور نشان‌دهنده احتیاط چین است. دقیقا پس از اینکه ایران خبر برگزاری مانور مشترک را اعلام کرد، تحلیلگران نوشتند که پکن برای مشارکت در این رزمایش احتمالا بیش از چند کشتی که سال‌هاست برای مقابله با دزدان دریایی در سواحل سومالی جا خشک کرده، چیز دیگری ارسال نمی‌کند. قطعا گیر افتادن بین روابط واشنگتن و تهران آخرین خواسته چین است.

اما به گفته تحلیلگران نظامی، «ناوگان اسکورت» چین در سواحل آفریقا به دنبال گسترش دامنه فعالیت خود در شمال اقیانوس هند و تنگه هرمز است، چرا که این آبراه‌ها برای محافظت از نفت چین در خاورمیانه اهمیت دارند.

بنابراین، آیا برنامه رزمایش مشترک بخشی از استراتژی «دفاع پیشگیرانه» علیه حمله احتمالی امریکا به ایران است؟ اگرچه ارسال این پیام به دقت سنجیده شده، اما حتی طرح ایده چنین رزمایشی نشان‌دهنده حمایت از ایران است، درست زمانی که این کشور تحت سیاست «فشار حداکثری» امریکا قرار گرفته و در انزوای اقتصادی قرار دارد. برگزاری رزمایش مشترک تضمین نمی‌کند که پکن و مسکو در صورت حمله امریکا و اسراییل به ایران در کنار جمهوری اسلامی بایستند، اما مانوری در این سطح حداقل چنین احتمالی را به وجود می‌آورد. ایران می‌خواهد نشان دهد ممکن است از نظر اقتصادی منزوی شود اما از نظر سیاسی یا نظامی هرگز. چین و روسیه نیز می‌خواهند فعلا با کمترین میزان خطر اتحاد خود را به نمایش بگذارند.

وزیر خارجه روسیه در نشست والدای اعلام کرد که «این درخواست از سوی ایران مطرح شده است». آندری فدوروف، رییس مرکز تحقیقات سیاسی مسکو گفت «اما ما سعی داریم عجله نکنیم.»

اکنون توجه ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه بر روی شرایط سوریه است، و روز سه‌شنبه 30 مهر قرار است در این مورد با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه دیدار کند. اگر دولت‌های چین، روسیه و ایران به گسترش روابط خود برای حفاظت از منافع استراتژیک در اقیانوس هند ادامه دهند، می‌توانند مثلث قدرتمندی را به رهبری روسیه تشکیل دهند. در ماه جولای امسال، مسکو مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس را مطرح کرد. این مفهوم بر برگزاری یک کنفرانس بین‌المللی با موضوع امنیت و همکاری در خلیج فارس تاکید می‌کند، کنفرانسی که بعدها منجر به ایجاد یک سازمان همکاری و امنیت در منطقه خواهد شد. دولت چین در ماه جولای این نظریه را تایید و اعلام کرد: ما از ابتکار عمل و خلاقیت روسیه استقبال می‌کنیم. همچنین علاقه داریم که همکاری، هماهنگی و ارتباط خود را با تمامی طرف‌های مذاکره افزایش دهیم. چین و روسیه به عنوان اعضای دایمی شورای امنیت سازمان ملل با بی‌اعتنایی به تحریم‌های ترامپ علیه ایران، به همکاری خود با جمهوری اسلامی ادامه داده‌ و هردو قصد دارند حضور خود را در بخش‌های زیرساخت و انرژی ایران افزایش دهند.چین با وجود اعمال تحریم‌های یکجانبه واشنگتن علیه نفت ایران در ماه مه، اقدام به واردات بیش از 900 هزار تن نفت خام این کشور کرده است، که این رقم نسبت به ماه گذشته هشت درصد افزایش را نشان می‌دهد.

چین همچنین موقعیت استراتژیک ایران را حلقه مهمی در اجرای طرح «راه ابریشم جدید» می‌داند که می‌تواند پکن را به اروپا وصل کند. چین و ایران در سال 2016 بر سر افزایش همکاری‌ دفاعی-‌ نظامی دوجانبه با یکدیگر به توافق رسیدند. در ماه آگوست امسال نیز وزرای خارجه دوکشور با هدف رسیدن به یک نقشه راه برای گسترش همکاری استراتژیک همه‌جانبه، با یکدیگر به مذاکره پرداختند.

چین بزرگ‌ترین وارد‌کننده نفت خام جهان است و عربستان سعودی که روزانه یک میلیون بشکه نفت خود را به این کشور صادر می‌کند اکنون پس از روسیه دومین تامین‌کننده نفت خام پکن است. اما پکن ترجیح می‌دهد با پیدا کردن راهی برای واردات نفت ایران، تامین‌کننده خود را عوض کند. به لطف بحران ساخته شده از سوی ترامپ در خلیج فارس پس از خروج یکجانبه از پرونده هسته‌ای ایران و سیاست فشار اقتصادی علیه تهران، سه کشور چین، روسیه و ایران به عنوان شرکای استراتژیک به یکدیگر نزدیک‌تر می‌شوند.