فرانسه به دنبال چیست؟

فرارو/ متن پیش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

ایمانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه، بار دیگر تماس‌های خود با ایران را از سر گرفته است. وی عصر روز دوشنبه در تماسی که با همتای ایرانی‌اش، حسن روحانی داشت، مسائل مختلفی از جمله تحریم‌ها علیه ایران را بررسی کرد.

 گفتگوی تلفنی ماکرون و روحانی در شرایطی انجام شد که ایران و فرانسه مانند سایر کشور‌های جهان درگیر بحران کرونا هستند. در سراسر جهان بیش از ۱.۳۴ میلیون نفر به ویروس جدید کرونا، یا همان کووید-۱۹، مبتلا شده اند که از این تعداد بیش از ۷۴ هزار نفر جان‌شان را در اثر این بیماری از دست داده اند. ایران از میان معدود کشور‌هایی است که در حالی که تحت تحریم‌های شدید قرار دارد، با کرونا می‌جنگد. همزمان با شیوع کرونا، دستگاه دیپلماسی ایران کارزار جهانی گسترده‌ای برای تحت فشار قرار دادن کاخ سفید جهت رفع تحریم‌ها به راه انداخت که به رغم جلب توجه بسیاری از محافل رسانه‌ای و سیاسی بین المللی، به رفع تحریم‌ها منجر نشد. روحانی در گفتگو با ماکرون، ضمن انتقاد از تحریم‌های آمریکا، گفته رفع این تحریم‌ها در شرایط خاص فعلی، اهمیتی مضاعف دارد. از سوی دیگر، ماکرون با بیان همدردی با ایران، بر تداوم همکاری بشردوستانه با ایران تاکید کرد.

اما سوای موضوع کرونا، تماس ماکرون با ایران در شرایط فعلی ممکن است بدون دلیل سیاسی یا دیپلماتیک نباشد. تماس‌های ماکرون با روحانی معمولا بی‌دلیل نیستند و به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند: ۱- زمانی که اروپا از یک تصمیم محتمل ایران نگران است و می‌خواهد ایران را به عدم اتخاذ تصمیمی ترغیب کند. ۲- زمانی که اروپایی‌ها ابتکار عملی برای حل بحران دارند و می‌خواهند ایران را به پذیرش این ابتکار ترغیب کنند.

به نظر می‌رسد، تماس اخیر ماکرون با روحانی از نوع اول باشد. کاخ الیزه در بیانیه‌ای اعلام کرد که در شرایطی که جامعه جهانی در مبارزه با کرونا نیاز به وحدت دارد، ماکرون ابراز امیدواری کرده که ایران به پایبندی به تعهدات هسته ای‌اش بازگردد و از اتخاذ اقدامات ناسازگار با برجام خودداری کند. چنین درخواستی از جانب ماکرون کمی عجیب به نظر می‌رسد. چرا که ایران به رغم اعلام اینکه همه محدودیت‌های عملیاتی در برجام را کنار گذاشته، از تعلیق اجرای تعهدات کلیدی برجام، خصوصا تعهدات پادمانی، خودداری کرده است.

آخرین باری که ماکرون با روحانی تماس گرفت، تقریبا سه ماه پیش بود؛ زمانی که تنش‌ها بین ایران و آمریکا به دلیل ترور سردار سلیمانی، فرمانده سپاه قدس در بغداد، به شدت بالا گرفته بود. همزمان، روند کاهش تعهدات هسته‌ای ایران به مراحل نهایی خود رسیده بود. در آن زمان، ماکرون در تماسی با روحانی، وی را ترغیب به تنش زدایی کرده بود.

پیش‌تر، ماکرون تماس‌های متعددی با روحانی داشت که هدف آن‌ها، متقاعد کردن ایران به ابتکار عمل دیپلماتیک فرانسه برای نجات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. فرانسوی‌ها در نیمه اول سال ۹۸، رفت و آمد‌ها با ایران را بیشتر کردند تا ایران را به گفتگو و مذاکره با آمریکا متقاعد کنند. آن‌ها طرحی داشتند که به موجب آن، ایران در ازای رفع جزئی تحریم‌های نفتی از سوی آمریکا، ضمن دست برداشتن از روند کاهش تعهدات برجامی، قبول می‌کند که با آمریکا دیدار و مذاکره کند. این طرح به جایی نرسید. نه آمریکایی‌ها با رفع تحریم‌ها موافقت کردند و نه ایران با دیدار با آمریکا. در نتیجه، دیپلماسی میان ایران و اروپا در نیمه دوم سال ۹۸ به اغما رفت. اقدام اروپایی‌ها در فعال سازی مکانیسم حل اختلاف و سپس تمدید نامحدود مهلت این مکانیسم نیز نتوانست به دیپلماسی جان تازه‌ای بدهد.

موضوعاتی فراتر از کرونا
در بحبوحه بحران کرونا، اروپایی‌ها در اقدامی که چندان مورد توجه ایران قرار نگرفت، سازوکار اینستکس را با ارسال یک محموله پزشکی به ایران فعال کردند. محموله‌ای که طبق گزارش‌های رسانه ای، ربطی به بیماری کرونا ندارد. روحانی به ماکرون گفته فعال سازی اینستکس اقدامی مثبت، اما ناکافی است. رئیس جمهور ایران تصریح کرد: «این مسیر نباید تنها منحصر به کالا‌های پزشکی و غذایی باشد و باید بتوانیم از آن برای تامین تمامی نیازمندی‌های کشورمان استفاده کنیم.» روحانی همچنین خواستار توقف «جنگ اقتصادی ایران» در شرایط کرونا شد و افزود: «انتظار داریم تا کشور‌های دوست برای رفع تحریم‌های ظالمانه و یکطرفه در این شرایط، آمریکا را تحت فشار قرار دهند.»

اما فرانسوی‌ها و به طور کلی اروپایی‌ها، به رغم حمایت سیاسی از کارزار دیپلماتیک ایران جهت رفع تحریم‌های آمریکا علیه آن، از اتخاذ هرگونه اقدامی که تحریم‌های آمریکا را نقض کند، اجتناب کردند. اینستکس هنوز در حد یک کانال بشردوستانه فعالیت می‌کند و هیچ خبری از احتمال فروش نفت ایران از طریق این سازوکار نیست. در چنین شرایطی که اروپایی‌ها خود را از دور زدن تحریم‌های آمریکا عاجز می‌بینند، احتمال تعلیق اجرای تعهدات کلیدی در برجام می‌تواند برای اروپایی‌ها مایه نگرانی باشد. خصوصا که اروپا مانند آمریکا به شدت درگیر بحران کروناست و توان و وقتی برای یک بحران جدید دیپلماتیک ندارد. احتمالا ماکرون در تماس با روحانی خواسته است مطمئن شود که در این شرایط حساس کرونایی، ایران اقدامی در زمینه برجام یا سایر موضوعات انجام ندهد. موضوعات متنوعی که ماکرون با روحانی بررسی کرده (اینستکس، تحریم ها، امنیت در خلیج فارس و عراق) تا حدودی این را نشان داد.