برای ایران تفکر مهم تر از نهاد است

دیپلماسی ایرانی/ متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.

در ادامه، استراتژی ها و تاکتیک های مساعدت امنیتی سه بازیگر و رقیب اصلی در منطقه مِنا یعنی ایالات متحد، روسیه و ایران بیشتر مورد بررسی قرار خواهد گرفت. لازم است که شرایط و اهداف هر یک از این کشورها ارزیابی شوند.

مساعدت امنیتی ایرانی

اهداف- در میان سه ارائه کننده مساعدت امنیتی، ایران کمتر از دیگران از شرایط موجود و نهادهای کشوری حمایت می کند و گاهی اوقات حتی برهم زننده شرایط نیز هست. با این حال، این بدان معنی نیست که استراتژی مساعدت امنیتی ایران هدف آسیب رساندن به تمامیت ارضی کشورهای همسایه را دنبال می‌ کند. در حقیقت، ایران به بازیگرانی با افکاری با ماهیت انقلابی مشابه خود مساعدت امنیتی ارائه می دهد و اینگونه است که در برخی کشورها استقلال به عنوان یک عامل جانبی تحت تاثیر قرار می گیرد و هدف اصلی نیست. به بیان دیگر، مساعدت امنیتی ایران اساسا برای پیشبرد ایده ‌آل ‌های انقلاب اسلامی ارائه می شود و تاثیر جانبی آن به چالش کشیده شدن کشورهای منطقه مِناست. برای ایران هماهنگی ایدئولوژیک خیلی مهمتر از نهادهای به رسمیت شناخته شده از سوی جامعه بین المللی از جمله دولت و مرزهای حاکم بر آن است. چشم انداز مساعدت امنیتی از دید ایران، یک بازیگر غیر دولتی وفادار به روایت انقلابی ایران اعتبار بیشتری از یک نهاد دولتی دارد.

این دیدگاه است که به فعالیت های ایران در زمینه مساعدت امنیتی در لبنان، عراق، یمن و سوریه شکل داده است. در سه مورد از این چهار کشور بازیگران غیردولتی دریافت کننده اصلی حمایت های ایران هستند. برای نمونه، ایران در لبنان به دنبال افزایش نفوذ خود در منطقه به ویژه در برابر اسرائیل و عربستان سعودی از طریق افزایش قدرت حزب الله است؛ سازمانی که ارزش های انقلاب اسلامی را درک می کند. در حقیقت، اولین واکنش ایران به حمله سال 1982 اسرائیلی به لبنان، ایجاد حزب الله بود و اهداف مشترک به ادامه مساعدت امنیتی ایران به این گروه انجامید. ایران در عراق از گروه های شبه نظامی شیعه از جمله عصائب الحق، کتائب حزب الله و سازمان بدر حمایت می کند؛ گروه هایی که همه به روایت انقلابی ایران پایبند و تا اندازه زیادی شکل گیری خود را به این کشور مدیون هستند. تقویت این گروه ها ناگزیر به تضعیف دولت مرکزی در عراق می انجامد.

اهداف ایران در حمایت از جنبش حوثی ها در یمن اساسا به چالش کشیدن عربستان سعودی و جمهوری یمن به صورت مقابله با نفوذ سیاسی و مذهبی سودی ها و تلاش برای جایگزینی دولت یمن با دولتی به رهبری حوثی ها، بوده است. در سوریه اقدامات ایران در راستای ارائه مساعدت امنیتی به نفع دولت بشار اسد است، اما این تنها هدف ایران نیست؛ ایران در عین حال از گروه های شبه نظامی متحد ایدئولوژیک نیز حمایت می کند و آنها را یک سیاست تضمینی در صورت فروپاشی دولت اسد می داند. حمایت مستقیم ایران از دولت اسد را می توان نتیجه جانبی دیگر حمایت های ایران از حزب الله و عناصر شبه نظامی عراقی دانست که در سوریه فعال هستند؛ اگرچه اتحاد دیرینه سوریه و ایران خود انگیزه کافی برای تهران برای ارائه مساعدت امنیتی به دمشق محسوب می شود. از این رو، اهداف ویژه کمک های امنیتی ایران در منطقه مِنا را می توان اینطور توصیف کرد:

• پیشبرد آرمان های دینی، اجتماعی و سیاسی انقلاب اسلامی در سراسر منطقه؛
• کاهش نفوذ آن دسته از کشورها در منطقه که مخالف انقلاب اسلامی هستند؛
• تقویت بازیگران فرعی که تفکرات ایران را اشاعه می دهند و از نمونه آنها می توان به حزب الله، کتائب حزب الله و عصائب الحق اشاره کرد؛

شیوه ایران در ارائه مساعدت امنیتی- اختلالی که مساعدت امنیتی ایران در ماهیت دولتی کشورهای منطقه ایجاد می کند، با در نظر گرفتن شیوه ارائه این مساعدت ها که متمرکز بر اقدامات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند، وارد سطح دیگری می شود. نیروی قدس سپاه پاسداران اصلی ترین عامل و مجری برنامه مساعدت امنیتی خارجی ایران به شمار می رود.

نقش سپاه پاسداران در کمک های امنیتی ایران و تاثیر این کمک ها بر شرایط دولت های منطقه در سه زمینه قابل بررسی است: اول اینکه سپاه در تضاد و مغایرت با اصول کنترل نهادی نوین بر کشور، بنا نهاده شده است. افراد و گروه های شبه نظامی که پس از سرنگونی شاه با متحد شدن و شکل دادن به سپاه پاسداران موافقت کردند، تا اندازه ای به انعطاف پذیری و آزادی عمل عادت دارند. یکی از دلایل تشکیل سپاه موافقت شورای انقلاب اسلامی با استقلال آن از دولت رسمی تشکیل شده پس از انقلاب 1979 بود. دوم اینکه گروه های شبه نظامی مجزایی که بعدتر سپاه را تشکیل دادند، در حقیقت پیش از انقلاب و برای محافظت و در حمایت از روحانیت تشکیل شده بودند. از این منظر، اولویت دادن به مذهب در برابر کشور (نهاد حاکم بر آن) یکی از مسائل اولیه در تاریخچه سپاه پاسداران به شمار می رود. سوم و آخر اینکه با تکامل سپاه پاسداران، پایبندی آن به توسعه اصول عقیدتی انقلاب اسلامی به گروه های همفکر در خارج از کشور نیز افزایش یافته است. این سه ویژگی اصلی سپاه پاسداران یعنی فعالیت در خارج از چارچوب سازمانی، اولویت دادن به حمایت از اسلام و روحانیت در برابر دولت، و تعهد به گسترش انقلاب در خارج از کشور، آن را به یک عامل ضد نهادی تبدیل می سازد.

با توجه به نقش محوری سپاه در ایجاد حزب الله در پاسخ به حمله اسرائیل در سال 1982 به لبنان، منافع این سازمان تقریبا هماهنگ با ایران ترسیم شده است. این سازمان از همان ابتدا برای فعالیت به کمک های مالی و نظامی سپاه پاسداران وابسته بوده و از این رو، موضع گیری سیاسی آن تا اندازه زیادی مشابه حامی آن است. همانند حزب الله لبنان، گروه های شبه نظامی عراقی دریافت کننده مساعدت امنیتی ایرانی دیدگاه های ایدئولوژیک مشابه سپاه پاسداران دارند. ایران در تشکیل سازمان بدر در دوران حکومت صدام حسین بر عراق در سال 1982، نقش کلیدی داشت. در سال 2003 هم مداخله نظامی به رهبری ایالات متحده در عراق به واکنش های سیاسی تحریک کرد و به ظهور کتائب حزب الله و عصائب الحق تحت حمایت ایران انجامید. همه این گروه های تحت حمایت سپاه پاسداران ایران را قادر می سازند تا نفوذ چشم گیری در دولت عراق داشته باشد.

در رابطه با ارتباط بین ایران و حوثی ها در یمن باید گفت که آنها از منظر عقیدتی شیعه چندان به یکدیگر نزدیک نیستند و منافع مشترک در تمایل به مقابله با نفوذ سعودی ها در یمن ایران را به مساعدت امنیتی به این گروه ترغیب کرده است. 

منبع: کارنگی اهدا برای صلح بین المللی