روایت "اندیشکده آمریکایی" از پیامدهای کلید زدن مکانیسم ماشه علیه ایران

انتخاب/ متن پیش رو در انتخاب منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست

اریک برور-اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی (CSIS)/ همانطور که برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، اخیراً به وال استریت گفت، اگر واشنگتن نتواند از طریق شورای امنیت تحریم تسلیحاتی علیه ایران را که در ماه اکتبر منقضی می‌شود، تمدید کند، حاضر است مستقیما نسبت به انجام آن مبادرت ورزد. این اقدام که به اصطلاح "مکانیسم ماشه" خوانده می‌شود باعث از بین رفتن توافق هسته ای با ایران خواهد شد.

در ادامه ی این مطلب آمده است: تلاش آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه در شرایط فعلی ضمن عمیق‌تر کردن اختلاف بین آمریکا و اروپا همزمان اعتبار آمریکا و شورای امنیت را تضعیف می‌کند. از این مساله هم نباید غافل شد که تمدید تحریم تسلیحاتی ایران باعث گسترش برنامه هسته‌ای تهران هم خواهد شد.

آقای هوک در اظهارات خود، ملاحظه جدی در مورد خطرات واکنش احتمالی ایران را نادیده گرفته است. شاید ایران در شورای امنیت حمایتی کسب نکند، در آن صورت بدون تردید به هرگونه اقدام احتمالی پاسخ خواهد داد. در واقع، ایران در صورت تمدید تحریم‌های سازمان ملل گزینه هسته‌ای خود را که شامل خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) می‌شود روی میز خواهد گذاشت. این از نظر قانونی، حداقل راه را برای تولید سلاح‌های هسته‌ای هموار می‌کند. در صورت کناره‌گیری ایران از ان‌پی‌تی این کشور پس از کره‌شمالی به دومین کشوری تبدیل می‌شود که از این پیمان خارج شده است.

در مجموع در صورت واکنش ایران قواعد بازی تغییر خواهد کرد، به همین خاطر این سناریو نیاز به بررسی حداقل چهار موضوع مهم دارد.

سوال اول این است که آیا ایران واقعاً ان‌پی‌تی را ترک خواهد کرد؟ سیاستمداران ایرانی سال‌ها است که این تهدید را مطرح می‌کنند. برای نخستین بار دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در سال 2018 و درست قبل از خروج آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) اعلام کرد که در صورت ترک برجام از سوی آمریکا خروج احتمالی ایران از ان‌پی‌تی یکی از گزینه‌ها خواهد بود. با این وجود، در حالی که واشنگتن توافق هسته‌ای را ترک کرد، ایران همچنان در ان‌پی‌تی باقی ماند. ظریف وزیر امور خارجه ایران نیز ژانویه سال جاری چنین موضوعی را در مقابل نمایندگان مجلس مطرح کرد.

تهدیدات فعلی احتمالاً در ابتدا با هدف جلوگیری از تمدید تحریم‌ها صورت گرفته، اما به هر حال این بدان معنا نیست که ما نباید این اظهارات را جدی بگیریم. اگرچه به سختی می‌توان دقیقاً دانست که طرفداران خروج ایران از ان‌پی‌تی در داخل کشور چقدر دست بالا را دارند، اما احتمالاً تهران هنوز تصمیمی در این باره نگرفته است، بعید است تا زمانی که ضربه‌ای واقعا کاری به ایران وارد نشده این کشور تصمیم به چنین کاری بگیرد. علاوه بر این، ایران نیازی به تصمیم گیری عجولانه نخواهد داشت و می‌تواند همچنان صبر کند. بدون شک، واکنش‌های روسیه، چین و اروپا در تصمیم ایران نقش به سزایی خواهد داشت. اگر ایران بفهمد که آمریکا از نظر دیپلماتیک منزوی شده و طرفهای دیگر هیچ همراهی با واشنگتن ندارند، تهران نیز به احتمال زیاد در پیمان باقی خواهد ماند.

دوم، نگرانی فعلی حداقل در کوتاه مدت خروج ایران از ان‌پی‌تی نیست بلکه حرکت این کشور به سمت ساخت مخفیانه سلاح هسته‌ای است. با این حال یادآوری این نکته حائز اهمیت است که خروج از ان‌پی‌تی می‌تواند به معنای تقابل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد و این حداقل در مقطع فعلی برای ایران ضرورتی ندارد.

ایران می‌تواند برای برآورده کردن ضروریات داخلی از ان‌پی‌تی خارج شود و در عین حال به بازرسان اجازه دهد همچنان به امکانات اتمی ایران دسترسی داشته باشند. چنین اقدامی از طرفی می‌تواند به جامعه بین‌المللی اطمینان نسبتا بیشتری بدهد. با فرض اینکه ایران در حال حاضر مشغول ساخت سلاح هسته‌ای نیست، فراهم کردن چنین دسترسی به نفع تهران خواهد بود تا بدین شکل از تشدید تنش‌ها جلوگیری کند. نکته اصلی این که خروج از ان‌پی‌تی به معنای پایان یافتن بازرسی‌های آژانس نیست.

سوم، خروج ایران از ان پی تی فوری و به سرعت نخواهد بود. طبق شرایط این پیمان، ایران موظف است سه ماه پیش از تصمیم خود برای خروج اطلاع‌رسانی‌های لازم را انجام دهد. البته، ایران نیز مانند کره شمالی به سادگی می‌تواند این الزام را نادیده بگیرد، اما با انجام این کار، این سوظن به وجود می‌آید که تهران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای است. بنابراین، مذاکره احتمالاً طولانی مدتی می‌تواند انجام شود که طی آن روسیه، چین و اروپا سعی در ترغیب تهران به ماندن در این معاهده خواهند کرد. اگرچه این استراتژی تا حدودی مخاطره آمیز است، اما ایران می‌تواند بر اساس منافع خود از اهرم ان‌پی‌تی برای اعمال فشار بهره ببرد. بلافاصله پس از اعلام تصمیم ایران مبنی بر ترک ان‌پی‌تی احتمالا دولت‌های دیگر به دنبال دادن امتیازی به ایران باشند و این خود بر تصمیم جمهوری اسلامی اثر می‌گذارد. این اقدام خود فرصتی برای یک راه حل دیپلماتیک مهیا می‌کند، اما در عین حال می‌تواند بحران‌ساز هم باشد.

چهارم و شاید مهمتر از همه، خروج از ان پی تی به معنای این نیست که ایران تصمیم به تولید سلاح هسته‌ای گرفته است. به دلایلی که در بالا ذکر شد، نیت تهران از خروج احتمالی از پیمان در درجه اول یک بازی سیاسی است. صادقانه بگویم که ایران به خوبی آگاه است خروج از ان‌پی‌تی و حرکت به سمت ساخت سلاح اتمی این کشور را در آستانه جنگ قرار می‌دهد. عقب نشینی از ان‌پی‌تی هیچ یک از این واقعیت‌های اساسی را تغییر نمی‌دهد.

با این حال خروج از ان‌پی‌تی شانس ایران برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای در آینده را افزایش می‌دهد. بدون ان‌پی‌تی، طرفداران سلاح های هسته ای در ایران دست بالا را خواهند یافت چرا که تهران دیگر با محدودیت‌ها و عواقب کمتری روبرو است. علاوه بر این، کاهش نظارت بین‌المللی در طی یک بازه زمانی و عدم وجود اقدامات تقویت شده در زمینه برجام، مانند پروتکل الحاقی، ممکن است تهران وسوسه شود تا به سمت ساخت مخفیانه سلاح برود.

تصمیم آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه، یک خطای استراتژیک است. این امر با انواع عواقب منفی، فواید اندکی همراه خواهد داشت و بحران کنونی بین آمریکا و ایران را تشدید می‌کند. حتی اگر ایران تصمیم به ترک ان‌پی‌تی بگیرد، باز هم این امکان را دارد تا به جامعه جهانی اطمینان دهد به سمت ساخت بمب هسته‌ای نمی‌رود.