برجام برخلاف آمریکا مورد حمایت اروپاست

آرمان ملی/ متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

از 17 ژانویه 1946 که اولین جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد در کلیسای وست مینیستر شهر لندن برگزار شد تا این روزها که نیویورک مقر اصلی برگزاری جلسات این نهاد ضامن صلح است، تصورش سخت بود که آمریکا به عنوان یکی از مبدعین اصلی شورای امنیت با ساختار کنونی و کشوری که خود از حق وتو در مصوبه‌های شورای امنیت برخوردار است، تمام توان سیاسی و اقتصادی خود را به کار بندد تا بتواند یکی از قطعنامه‌هایی را که اتفاقا به آن رأی مثبت داده، بی‌اثر کند: «قطعنامه 2231». دو سال پیش و در شرایطی که از برنامه جامع اقدام مشترک به عنوان یکی از موفق‌ترین تجربه‌های چندجانبه‌گرایی در عرصه بین‌المللی نام برده می‌شد، رئیس‌جمهور آمریکا با صدور فرمانی در خصوص خروج از توافق هسته‌ای کوشید تا این «ثمره دیپلماسی چندجانبه‌گرایانه» را به نابودی بکشاند. ایالات متحده با اتخاذ راهبرد «فشار حداکثری» و از طریق اعمال تحریم‌‌های یکجانبه علیه ایران کوشید تا جمهوری اسلامی را وادار به نشستن بر سر میز مذاکره کند؛ مذاکره‌ای که خروجی آن از قبل معلوم شده و دولت آمریکا می‌خواهد با اجرای تعهداتی که در برجام داشت -یا حتی کمتر از آن- ایران را از برخی حقوق اساسی خود نظیر توسعه صلح‌آمیز صنعت هسته‌ای و توسعه صنایع دفاعی محروم کند. به‌رغم تلاش همه‌جانبه دولت ترامپ، آمریکا نتوانست توافق هسته‌ای را به طور کامل نابود کند؛ از یک سو ایران اعلام کرد تا زمانی که دیگر کشورهای عضو برجام به تعهدات خود پایبند باشند از توافق خارج نخواهد شد و از دیگر سو کشورهای اروپایی متعهد شدند تا ایران نیز بتواند منافع اقتصادی خود را از توافق هسته‌ای حفظ کند. ناکام بودن اروپا در اجرای تعهدات به ویژه در حوزه اقتصادی سبب شد تهران تصمیم بگیرد به صورت گام به گام و بر اساس بندهای 26 و 36 برجام تعهدات فنی خود را کاهش دهد. با این وجود و در حالی که اروپا با فشار آمریکا مکانیسم حل اختلاف را علیه ایران فعال کرده بود، دو طرف به این توافق رسیدند که بازه زمانی محدود حل اختلاف، به طور «نامحدود» تمدید شود تا توافق هسته‌ای زنده بماند. پس از آن بود که ایالات متحده با طرح دو سناریوی جدید کوشید تیر خلاص را به برجام بزند: «تمدید نامحدود تحریم تسلیحاتی ایران و استفاده از مکانیسم ماشه». چین و روسیه در مقابل این اقدام آمریکا به طور قاطع موضع‌گیری کرده و مخالفت خود را اعلام کردند اما نگاهی به مواضع کشورهای اروپایی نشان می‌دهد که هنوز حاضر نیستند به طور علنی با اقدامات آمریکا در این زمینه به مخالفت بپردازند. این در حالی است که به گفته کارشناسان، سرنوشت برجام به سرانجام طرح‌های آمریکا بستگی دارد.

موضع اتحادیه اروپا
پیتر استانو، سخنگوی دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا در توضیح مواضع این اتحادیه در قبال اقدامات آمریکا در موضوع توافق هسته‌ای به «آرمان ملی» می‌گوید: «توافق هسته‌ای ایران در سال 2015 یک دستاورد مشترک برای فرانسه، آلمان، انگلیس، روسیه، چین، ایران و ایالات متحده بوده که به اتفاق آرا به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است. در فرمانی اجرایی که در 8 می 2018 از سوی رئیس‌جمهور ترامپ صادر شده، ایالات متحده اعلام کرده است به مشارکت خود در توافق هسته‌ای پایان می‌دهد. از آن زمان، ایالات متحده در هیچ نشست و فعالیتی در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک شرکت نکرده است.‌ همه مشارکت‌کنندگان باقیمانده در برجام نیز به‌طور مکرر و علنی نارضایتی خود را از اینکه ایالات متحده توافق را رها کرده ابراز کرده‌اند». او می‌افزاید: «اتحادیه اروپا همچنان به حمایت کامل و دفاع از برنامه جامع اقدام مشترک که توافقی مهم برای جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته‌ای است، ادامه می‌دهد. جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده در برجام، در راستای حمایت از توافق هسته‌ای و تلاش برای اجرای کامل تعهدات از سوی همه طرف‌ها، در حال همکاری با همه شرکای باقیمانده در برنامه جامع اقدام مشترک است». پیتر استانو تصریح کرد: «برداشته شدن تحریم تسلیحات سازمان ملل متحد علیه ایران در اکتبر سال 2020 در قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که برجام را تأیید می‌کند، دیده شده است. اتحادیه اروپا وظیفه ندارد درباره مواضع احتمالی ایالات متحده یا سایر اعضای سازمان ملل اظهار‌نظر کند. ما از برجام حمایت می‌کنیم اما نمی‌توانیم از جایگاه مستقل کشورهای اروپایی در شورای امنیت اظهار‌نظر کنیم و این سوالی است که خود کشورهای اروپایی باید مستقلا در خصوص آن پاسخگو باشند».

سرنوشت برجام و مسأله تحریم تسلیحاتی
هرچند اتحادیه اروپا به صراحت اعلام می‌کند که «مشارکت» آمریکا در برجام پایان یافته و همه اعضا بر این موضوع اذعان دارند، ایران این مسأله را کافی نمی‌داند و خواستار واکنش‌هایی قاطع‌تر از اتحادیه اروپاست. دیاکو حسینی، تحلیلگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری ایران در این باره معتقد است «موفقیت یا ناکامی آمریکا در پیشبرد اهداف خود مبنی بر تمدید تحریم تسلیحاتی یا اسنپ‌بک تحریم‌ها و قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل تأثیری مستقیم بر آینده برجام دارد». او به «آرمان ملی» می‌گوید: «متوجه هستیم که موضع دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا بازتاب‌دهنده موضع کلی کشورهای اروپایی در قبال یک مسأله است اما لزوما نمی‌توان آن موضع را موضع تک تک این کشورها به ویژه در شورای امنیت سازمان ملل دانست». به گفته او، «کشورهای اروپایی عادت دارند در موضوعاتی نظیر تحریم تسلیحاتی، موشکی یا فعالیت‌های منطقه‌ای ایران، مواضعی نزدیک به ایالات متحده اتخاذ کنند اما این بار همسو بودن اروپایی‌ها با آمریکا در موضوع تمدید تحریم تسلیحاتی مستقیماً به برجام ارتباط پیدا می‌کند و می‌تواند نتایج بدی از جمله در روابط ایران و اروپا در پی داشته باشد». دیاکو حسینی می‌افزاید: «در عمل نمی‌توان تفکیکی میان پایبندی به برجام و پایبندی به آنچه در قطعنامه 2231 ذکر شده قائل شد. در واقع اگر کشورهای اروپایی تصمیم بگیرند در کنار آمریکا بایستند و رأی موافق به نقض توافق هسته‌ای بدهند، دیگر قادر نخواهند بود مدعی پایبندی به برجام باشند و چنین رأیی مساوی با پایان برجام خواهد بود. اروپا اگر خواهان حفظ برجام است باید با صراحت لهجه در مقابل آمریکا بایستند و از نگاه ایران سرنوشت برجام به نحوه اجرای قطعنامه 2231 بستگی دارد». این تحلیلگر مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری تأکید دارد «ایران از آمریکا انتظار ندارد به حقوق بین‌الملل پایبند باشد اما اروپایی‌ها مدعی پایبندی به برجام هستند و باید به مفاد قطعنامه 2231 به طور کامل پایبند باشند».