کرونا چه بر سر پوتین آورد؟

از زماني که ولاديمير پوتين، بيش از بيست سال پيش، براي نخستين بار مسئوليت سياسي در کشور روسيه را به دست آورد، ايده «قدرت عمودي» يا سيستم اقتدار از بالا به پايين سياسي، به علامت تجاري حکومت وي تبديل شد. اين «قدرت عمودي» به عنوان پادزهري براي آشفتگي و درهم ريختگي دولت روسيه در دهه نود پديدار شد. با برقراري اين سيستم، روسيه پوتين به عنوان يک دستگاه منسجم و سلسله مراتبي ظاهر شد که با قرار گرفتن او در صدر اداره مي‌شود. اراده و تصميمات او به سمت پايين از مجراي اين سيستم جاري مي‌شود و توسط همه افراد از فرمانداران اين کشور گرفته تا بازرگانان، مديران مدارس و جاسوسان اجرا مي‌شود. خبرگزاري نيويورکر طي گزارشي به بررسي عملکرد اين سيستم ابداعي ولاديمير پوتين در برابر اپيدمي کرونا پرداخته و به تجزيه و تحليل آن پرداخته است. حقيقت اين است که ظاهراً سيستم عمودي پوتين همواره تحت الشعاع قرار گرفته و از ناکارآمدي‌هاي زيادي آسيب ديده است. «اندرو هيگينز» خبرنگار تايمز مسکو سال گذشته به طرز ماهرانه بسياري از ويژگي‌هاي «تکان دهنده» اين سيستم را ثبت کرده بود، اما در همه گيري کروناويروس، اين سيستم عمودي قدرت، حتي با يک چالش واضح تري روبرو شده است که نمي‌توان با قدرت نظامي، ثروت نفتي يا تبليغات سياسي بر آن غلبه کرد. «گلب پاولوفسکي»، مشاور سابق پوتين که در سال ۲۰۱۱ با همراه با وي از منصب خود کنار رفت و کرملين را ترک کرد، مي‌گويد که اين سيستم قدرت عمودي براي موارد مصرف داخلي و خارجي، به گونه‌اي طراحي شده است که پوتين را به عنوان يک مرد قاطع و فرمانده و رئيسي نشان دهد که هميشه از بقيه جلوتر است، اما همانطور که پاولوفسکي افزود، «کروناويروس جديد بازي متفاوتي در اين زمينه به نمايش گذاشت». تا تاريخ ۲۶ ماه مه (سه شنبه)، روسيه حدود ۳۶۲ هزار مورد تأييد شده کوويد ۱۹ را به ثبت رساند که اين کشور را پشت سر ايالات متحده و برزيل، از لحاظ دارا بودن بيشترين تعداد مبتلايان قرار داده است. بيش از ۳۸۰۰ نفر جان خود را از دست داده اند، اما به نظر مي‌رسد اين آمار با ميزان تلفات واقعي در اين کشور فاصله زيادي داشته باشد. با تکيه بر داده‌هاي مقامات بهداشت مسکو، روزنامه تايمز گزارش داد که مسکو به تنهايي بيش از ۱۷ هزار کشته را در ماه آوريل ثبت کرده است که بسيار بيشتر از تعداد آمار رسمي اين شهر يعني ۶۴۲ کشته است. وزارت امور خارجه روسيه، نشريه تايمز و فايننشال تايمز که گزارش مشابهي را منتشر کرده بودند را به ارائه «اطلاعات نادرست» متهم کرد. تاکنون روسيه موفق شده است از يک فاجعه حاد، از نوعي که در لومباردي ايتاليا يا نيويورک سيتي آمريکا ديده شده، جلوگيري کند. اما اين امر در حالي بود که بيمارستان‌هاي مسکو در ماه آوريل و مه به ظرفيت نهايي خود رسيده بودند و در اين زمينه تحت فشار قرار داشتند. اما پاسخ دولت فدرال روسيه به اعتراضات کادر درمان در اين خصوص به وضوح کوبنده بود و همين امر سبب شد تا بيمارستان‌ها و پزشکان معترض باقي مانده، بفهمند که چگونه بايد به تنهايي با اين بيماري مقابله کنند. پوتين بطور دوره‌اي در تلويزيون ظاهر مي‌شد تا يک سري از محدوديت‌ها را اعلام کند و گاه نيز اين امر را به مناطق مختلف واگذار مي‌کرد. جلسات ويدئو کنفرانس او با فرمانداران از شبکه‌هاي تلويزيوني فدرال پخش مي‌شد، اما در پايان تصوير او کسل کننده و نااميد به نظر مي‌رسيد. «الکساندر کينف»، کارشناس علوم سياسي مي‌گويد، پوتين در اين برنامه‌ها به جاي اين که به عنوان يک فرد قدرتمند ديده شود، شبيه به يک «گرگ پير و بيمار» به نظر مي‌رسد. در اوايل ماه جاري، آژانس راي گيري مستقر Levada Center گزارش داد که محبوبيت پوتين به پنجاه و نه درصد، يعني پايين‌ترين ميزان خود در تاريخ رسيده است. يکي از اظهارات پوتين مبني بر اينکه پزشکان و ساير پرسنل پزشکي که بيماران covid-۱۹ را درمان مي‌کنند از دولت پاداش دريافت مي‌کنند، با اجراي پراکنده و با تأخير روبرو شده است و همين امر سبب شد تعداد زيادي از پزشکان در سراسر کشور معترض شوند که اصلاً هيچ پاداشي دريافت نکرده اند. پوتين در چندين بيانيه و ملاقات با مقامات، ابراز نارضايتي خود از اين مسئله را نشان داد، اما هنوز صد‌ها نفر از کارمندان پزشکي که بيماران را از سيبري تا قفقاز معالجه مي‌کنند همچنان از عدم دريافت پاداش‌هاي وعده داده شده شکايت علني دارند. در اوايل و اواسط ماه مارس، هنگامي که روسيه با شبح اپيدمي کرونا روبرو بود، پوتين موضوع ديگري را مورد توجه قرار داده بود: يک همه پرسي قانون اساسي که در ابتدا براي ۲۲ آوريل برنامه ريزي شده بود. برنامه‌اي که ساعت را مجدداً براي رياست جمهوري او صفر مي‌کرد و مي‌تواند او را تا سال ۲۰۲۴-و به طور بالقوه حتي تا سال ۲۰۳۰ – در مقام رياست جمهوري نگه دارد. پاولوفسکي مي‌گويد: «او در حال آماده سازي براي تغيير نهايي کل سيستم سياسي بود و ويروس فقط بر سر راه بود». وقتي مشخص شد که همه پرسي بايد به تأخير بيفتد و به جاي آن کروناويروس بايد به چالش اصلي دولت تبديل شود، نه خود پوتين و نه سيستم عمودي قدرت وي به نظر نمي‌رسيدند که مسئوليت اين کار را برعهده بگيرند يا قادر به انجام چنين کاري باشند. پوتين به ديگران- مانند «سرگئي سوبيانين»، شهردار مسکو- اجازه داد که به عنوان چهره‌هاي عمومي قرنطينه اجباري و ساير اقدامات محدود کننده خدمت کنند و هماهنگي ميان مناطق را به نخست وزير، «ميخائيل ميشوستين»، واگذار کرد. آيا نابساماني پوتين براي به دست آوردن نقش برجسته‌اي براي خودش در اين زمينه، نشانه‌اي از عدم تمايل به درگير شدن با داستاني که مي‌تواند يک پايان بد داشته باشد، يا پذيرفتن يک واقعيت سياسي؟ پاولوفسکي مي‌گويد: «قدرت عمودي چيزي شبيه به يک نماي خارجي زيبا است. اين نما در نشان دادن ظاهر اقتدار، موفق است، اما در واقع توانايي‌هاي مديريتي يا توانايي جذب سريع منابع را ندارد». اسطوره قدرت عمودي در طي ساليان متمادي به پوتين خدمت کرده است و باعث شده از فرماندهان نظامي و اطلاعاتي گرفته تا بازرگانان و احزاب، او را به عنوان يگانه فرد قادر به نگه داشتن سيستم باور کنند. اما اين سيستم در يک بحران که ناشي از علت و معلول علمي است و نه عوامل سياسي يا عاطفي، نمي‌تواند کمک زيادي به او بکند. نکته اين نيست که عملکرد روسيه در واکنش به اين اپيدمي فاجعه بار بوده است؛ هر چند که گزارش‌هاي رسمي حاکي از آن است که در واقع چنين فاجعه‌اي نيز رخ داده است. بلکه ماجرا از اين قرار است که مقامات منطقه‌اي و کارمندان پزشکي نسبت به شيوع ويروس تا حد زيادي مجبور بودند که به تنهايي واکنش نشان دهند. به نظر مي‌رسد که سيستم قدرت عمودي در پرورش نوعي قدرت رواني يا مجازي بهتر عمل مي‌کند تا بهره‌گيري از قدرت واقعي در زمان يک بحران واقعي. «ايوان داويدوف»، يک مقاله نويس سياسي، در مقاله‌اي براي يک وبسايت خبري سياسي به نام Republic توضيح مي‌دهد که چگونه «قهرمانان ژئوپليتيک در فضاي مجازي که ناگهان در دنياي واقعي بي فايده بودن خود را کاملاً احساس مي‌کنند، گيج شده و ترس بر آن‌ها غلبه مي‌کند». ديويدوف افزود: «در چنين فضاي مجازي، بازيگران آن مهارت مکالمه با روسيه واقعي را کاملاً از دست مي‌دهند. در اين حالت وقتي مردم ناگهان به يک دولت احتياج پيدا مي‌کنند، معلوم مي‌شود که چنين دولتي براي اين منظور ساخته نشده است». اين امر تا حدودي نتيجه اجتناب ناپذير ماندگاري سيستم پوتين است. همانطور که «تاتيانا استانووايا»، رئيس شرکت تجزيه و تحليل R.Politik مي‌گويد؛ پوتين پس از بيست سال قدرت، خود را کمتر به عنوان يک سياستمدار و بيشتر به عنوان يک قهرمان «مسيحي» يا «تاريخي» تصور مي‌کند. اين حالت در سال ۲۰۱۴ متبلور شد، هنگامي که روسيه به شورش‌هاي جدايي طلبانه در اوکراين دامن زد و منطقه کريمه را به خاک خود منظم کرد. تحريم ها، مخالفت‌ها و تلاش براي انزواي روسيه دنبال شد، اما اين کشور هنوز نيرويي غيرقابل انکار در صحنه جهاني بود. استانوويا مي‌گويد: «اگر در آغاز کار، پوتين در کنار مردم ايستاد و به نوعي مسئوليت آن‌ها بر عهده گرفت، اکنون او خود را ايستاده در کنار تاريخ مي‌بيند». او با اين ايده احيا شده است که وضعيت قدرتمند روسيه را بازيابي کند، بنابراين وظايفي که او مورد توجه قرار مي‌دهد متناسب با اين مأموريت گسترده است: حرکت به سمت يک جنگ قيمت نفت با عربستان سعودي و ايالات متحده و اعزام نيرو‌ها و شبه نظاميان روسي به خاورميانه براي استفاده از خلاء باقي مانده از خروج نيرو‌هاي ايالات متحده. استنوويا گفت که پوتين «مشکلات اجتماعي» همچون اپيدمي کرونا را مي‌بيند، اما آن را «نسبت به مأموريت بزرگ خود بسيار کوچک مي‌داند». اين مشکلات نه تنها براي او جالب نيستند بلکه در حد او نيز نيستند. همانطور که استنوويا توضيح مي‌دهد، سيستم قدرت عمودي، تا حدي بيش از يک اسطوره سياسي، وفاداري گروه‌هاي سياسي در مورد موضوعات مهم و بقاي پوتين تضمين مي‌کند. وي گفت: «يک فرماندار هرگز الحاق کريمه يا نياز به ممنوعيت احزاب مخالف و بازداشتن آن‌ها از رأي گيري را زير سوال نمي‌برد». اما سيستم قدرت عمودي مسائل مربوط به مديريت روزمره را درک نمي‌کند که براي پاسخ به همه گيري ويروس، اساسي است. به همين دليل در ماه مارس و آوريل، تعدادي از فرمانداران از اختيارات قانوني خود استفاده کردند و محدوديت‌هايي را براي تردد در مناطق تحت کنترل خود اعمال کردند. از يک ديدگاه، کرملين قرباني تسلط خود شده است. با گذشت سال ها، اين کشور موفق شده است تا مخالفت‌هاي واقعي را از سيستم سياسي خارج کند و رسانه‌هاي مستقل را به کناري بزند. - اين امر آن را با کنترل سياسي مجرد کنار گذاشته است، اما همچنين مسئوليت‌ها و عملکرد‌هاي نظارت بيشتري نسبت به عمودي دارد که در واقع مي‌تواند مديريت کند. استانوويا براي نمونه به ماجراي پرداخت پاداش‌هاي کادر درمان بيماران کرونايي اشاره مي‌کند. او گفت: «پوتين براي هر کس که معالجه بيماران کرونايي را بپذيرد پاداش تعيين کرد، اما در حقيقت اين گروه را بطور کاملاً محدود تعريف کرد و مبلغ کافي را نيز اختصاص نداد. مقامات منطقه‌اي نيز که از کمک‌هاي دولت فدرال نااميد شده بودند، ناگزير شدند که سخنان پوتين را به شيوه‌اي تفسير کنند، تا حداکثر کارمندان پزشکي را از شمول اين پاداش‌ها محروم کنند». بعضي از مناطق پرداخت پاداش به پزشکان يا پرستاراني که در بيمارستان کار نمي‌کند را ممنوع کرده اند. برخي ديگر نيز براي کاهش ميزان پرداخت پاداش، ساعات و حتي دقايقي را که کادر درمان در «منطقه خطر» با بيماران گذرانده را شمارش مي‌کنند. در بعضي موارد پزشکاني که بيماراني با علائم باليني واضح کرونا را تحت درمان قرار داده اند، اما آزمايش ابتلاي آن‌ها منفي بوده، هيچ پاداشي دريافت نکرده اند. استانووايا مي‌گويد: «بيمارستان‌ها سعي مي‌کنند هرچه در توان دارند زنده بمانند. آن‌ها به سيستم قدرت عمودي يا آنچه کرملين فکر مي‌کند اهميتي نمي‌دهند». «اکاترينا شولمان»، دانشمند سياسي مشهور در مسکو مي‌گويد؛ وجود محدوديت‌ها و حتي توخالي بودن کارايي سيستم قدرت عمودي در برابر اپيدمي کرونا، يک تأثير ماندگار مي‌تواند داشته باشد و آن فرآيند «فدرال سازي غير ارادي» است. رهبران منطقه‌اي براي مقابله با Covid-۱۹ در سرزمين‌هاي خود بسيج شدند و در نتيجه محبوبيت آن‌ها افزايش يافته است، در حالي که اعتماد به پوتين رو به کاهش است. پيش از اين، پوتين مي‌توانست مقامات منطقه را براي هرگونه کاستي مورد سرزنش قرار دهد، اما اکنون، همانطور که شولمان تأکيد مي‌کند: «به نظر مي‌رسد که ديگر ايده "تزار خوب و پسر‌هاي بد" (اشاره به پوتين و فرمانداران) ديگر کارآيي لازم را ندارد». اين بدان معني نيست که قدرت پوتين شکننده شده است يا خطر سقوط او را تهديد مي‌کند. در واقع قرنطينه و محدوديت‌هاي مربوط به آن سازماندهي هرگونه جنبش اعتراضي در مقياس بزرگ را غيرممکن مي‌کند. پانصد ميليارد دلار ذخيره نقدي کرملين، جزو بزرگترين ذخاير ارزي جهان است. آنچه احتمالاً شاهد آن خواهيم بود اين است که اپيدمي کرونا، روند سياسي و اجتماعي را که مدت‌ها پيش در روسيه پديدار شده است را دگرگون خواهد کرد. محبوبيت پوتين از آخرين انتخاب مجدد وي در سال ۲۰۱۸، کاهش يافته است. شولمن در همان دوره اشاره کرد که غرور محلي و احساسات ضد مسکو نيز در مناطق مختلف رو به رشد بوده است. شولمن مي‌گويد: «کروناويروس چيز جديدي را معرفي نخواهد کرد بلکه فرآيندي را که از قبل در جريان بود را تقويت مي‌کند و اين در مورد سيستم قدرت عمودي پوتين نيز صادق است». وي افزود: «تصوير کشش عمودي قدرت، از زمين تا آسمان هميشه يک تصوير تبليغاتي بوده است». شولمن خاطرنشان کرد: اپيدمي کروناويروس با شدت زيادي سيتم قدرت عمودي را در معرض نابودي و يا حتي ناتواني اساسي قرار داده است. «اين ويروس يک تهديد واقعي است، نه يک خيال پردازي، و به دستورات ديوانسالارانه اعتنايي نمي‌کند».

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar

---

بازار

---