جنب و جوش واشنگتن برای اینکه از برجام چیزی باقی نماند

ديپلماسي ايراني/ متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست عبدالرحمن فتح اللهي/ مايک پمپئو، وزير خارجه آمريکا در توئيت چهارشبه هفته گذشته خود اعلام کرد که ايالات متحده ديگر معافيت‌ تحريمي پروژه‌هاي اتمي ايران شامل همکاري در زمينه تغيير کاربري نيروگاه آب سنگين اراک، تدارک سوخت هسته‌اي براي رآکتور تحقيقاتي تهران و انتقال ضايعات و زباله‌هاي هسته‌اي از ايران به خارج از کشور را تمديد نمي‌کند. طبق اعلام واشنگتن، اين تحريم‌ها در دوره زماني ۶۰ روزه باز خواهد گشت و کشورها و شرکت‌هاي فعال در اين پروژه‌ها فرصت خواهند داشت تا به همکاري خود با ايران پايان دهند. اگر چه اين عدم تمديد در خصوص نيروگاه اتمي بوشهر 30 روز بيشتر و به مدت سه ماه پابرجا خواهد بود. اما واشنگتن با هدف دستيابي به چه هدف و يا اهدافي دست به عدم تمديد معافيت هاي تحريمي هسته اي ايران زده است؟ پاسخ اين سوال موضوع گفت وگوي ديپلماسي ايراني با عبدالرضا فرجي راد، سفير اسبق ايران در نروژ، استاد ژئوپليتيک و کارشناس مسائل بين الملل است که در ادامه مي خوانيد: مايک پمپئو، وزير امور خارجه آمريکا شامگاه چهارشنبه هفته گذشته در يک پيام توئيتري نوشت: امروز، من پايان معافيت تحريم‌ها براي [همکاري در] پروژه‌هاي مرتبط با برجام در ايران را که ظرف ۶۰ روز اجرايي مي‌شود، اعلام مي‌کنم. اين در حالي است که روزنامه آمريکايي واشنگتن‌پست ساعاتي پيش از موضع پمپئو در توئيترش در گزارشي اعلام کرده بود دولت «دونالد ترامپ»، رئيس‌جمهور آمريکا درصدد است معافيت‌هاي صادر شده براي همکاري‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي با ايران را تمديد نکند. البته اين پايان ماجرا نيست چرا که امريکا در ادامه دو تن از دانشمندان هسته‌اي ايران را به نام‌هاي مجيد آقايي و امجد سازگار مورد تحريم قرار داد. اما ايالات متحده با چه هدف يا اهدافي دست به عدم تمديد تحريم هاي مربوط به همکاري‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي با ايران را زده است؟ از نگاه من اقدام احتمالي ايالات متحده آمريکا در عدم تمديد معافيت‌هاي تحريمي همکاري هاي صلح آميز هسته‌اي با ايران بيشتر يک واکنش و عکس العمل انتقامي در پي حضور موفق آميز و غرور آفرين پنج نفتکش ايراني در آب هاي درياي کارائيب، آمريکاي لاتين و کشور ونزوئلا است. خصوصا که واشنگتن پيشتر با برخي مواضع تهديد آميز و انجام برخي تحرکات مانند اعزام ناوهاي جنگي اين باور را داشت که تهران از تصميمي خود در اعزام اين پنج نفتکش به ونزوئلا منصرف شود، اما در نهايت با ورود آخرين نفتکش (کلاول) از مجموعه اين پنج شناور در ساعات بعداظهر ديروز بکشنبه عملا جمهوري اسلامي توانست قدرت و هژه موني ايالات متحده را در کنار مرزهاي آمريکاي لاتين به چالش بکشد. اين يک نقطه ضعف بر کاخ سفيدي بود که اکنون با انبوهي از چالش ها ريز و درشت داخلي، منطقه اي و جهاني در حال دست و پنجه نرم کردن است. از طرف ديگر من معتقدم به دليل آن که مقامات کاخ سفيد به اين باور رسيده اند که تلاش ها، تحرکات و فشارهاي سياسي و ديپلماتيک چند هفته اخير آنها براي تمديد تحريم هاي تسليحاتي ايران در اواخر مهر ماه سال جاري به شکست کشيده خواهد شد سعي کرده اند با پيش دستي، آن شکست ها را با عدم تمديد اين معافيت هاي تحريمي هسته اي ايران تحت الشعاع قرار دهند تا دو شکست پي در پي واشنگتن در برابر تهران يکي ناظر بر حضور نفتکش هاي ايراني در ونزوئلا، آن هم با انفعال و ناتواني کاخ سفيد در انجام هر گونه واکنش در رابطه با اين اقدام و ديگري شکست آتي در شواي امنيت سازمان ملل براي تمديد معافيت هاي تسليحاتي سبب شده تا ايالات متحده براي به حاشيه کشاندن اين شکست ها دست به عدم تمديد اين تحريم هاي هسته اي عليه ايران بزند تا به زعم خود صنعت و توان پوينده هسته اي کشور را متوقف کند. اينها علاوه بر آن است که اقدام چند هفته پيش ايران در پرتاب موفقيت آميز ماهواره بر قاصد و دست بالاي تحرکات در خليج فارس به عنوان کاتاليزور و تسريع کننده پيگيري تصميم واشنگتن در عدم تمديد تحريم هاي هسته اي ايران عمل کرده است. ذيل اظهار تاسف سه کشور آلمان، فرانسه و انگليس به همراه جوزف بورل، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا در بيانيه‌ مشترک شنبه هفته جاري درباره تصميم دولت آمريکا براي عدم تمديد معافيت‌هاي هسته‌اي ايران و نيز محکوم کردن اين اقدام از جانب کرملين در سايه مواضع پنج شنبه هفته گذشته ماريا زاخاروا، سخنگوي وزارت امور خارجه روسيه و همچنين «جائو لي جيان»، شخنگوي دستگاه سياست خارجي چين روز جمعه گذشته در کنفرانس خبري روزانه در پکن صراحتا عنوان کرد که به نظر مي رسد لغو معافيت‌هاي توافق‌نامه هسته‌اي ايران از سوي امريکا به روند بين‌المللي منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي و تلاش‌هاي جامعه بين‌المللي براي دفاع از برجام آسيب رسانده و اين اقدام نشانگر يک‌جانبه‌گرايي و هژموني اين کشور است. آيا در سايه مجموعه مواضع مقامات اعضاي 1+4 مي توان اين گونه استنباط کرد که برخي کشورها مانند چين، روسيه و انگلستان که در سايه همين معافيت هاي تحريمي همکاري هاي صلح آميز هسته اي با ايران همکاري هاي خود را در مقوله صنعت هسته اي با تهران ادامه داده اند حاضر به نايديده گرفتن اين قدام آمريکا و ادامه فعاليت هاي مشترک خود با ايران پس از پايان يافتن اين معافيت هاي در 60 روز آينده باشند؟ از نگاه شما آيا صرف اظهار تاسف و محکوم کردن اين اقدام از جانب اروپايي ها، چين و روسيه ترسيم کننده آينده تعاملات هسته اي آنان با ايران خواهد بود؟ بگذايد از نکته اخرتان شروع کنم. به نظر من روسيه، چين و انگلستان و به تبع آن آلمان، فرانسه و اتحاديه ارپا در مدت زماني باقي مانده تا تعيين تکليف انتخابات رياست جمهوري به فکر يک وقت کشي ديپلماتيک با ترامپ خواهند بود. در اين راستا بايد اذعان داشت که قطعا اين بازيگران در اين مدت زمان به فکر تقابل با تحريم هاي آمريکا و حتي دورن زدن آنها نخواهند بود. به موازات آن مسکو، پکن، برلين، لندن و پاريس سعي دارند که به هر نحوي که شده ايران را هم در برجام نگاه دارند. چون احتمالا عملياتي شدن عدم تمديد معافيت هاي هسته اي ايران در 60 روزه آينده به معناي آن است که تهران هم بنايي براي عمل به تعهدات باقي مانده در برجام نخواهد داشت و دست به واکنش متقابل عليه آمريکا خواهد زد. لذا اين بازيگران ضمن همراهي نسبي با عدم تمديد معافيت هاي هسته اي ايران و عدم تقابل با واشنگتن در اين زمينه سعي خواهند کرد که مستقيما دست به کاري نزنند که شرايط براي عکس العمل تند ايران فراهم شود. يعني تمام تمرکز اين کشورهاي عضو 1+4 مديريت تنش است. اين مديرت تنش با وقت کشي سياسي و مماشات با دولد ترامپ تا زمان تعيين تکليف انتخابات در آمريکا ذيل يک بازي سياسي ادامه دارد. نکته ديگر اين که همان گونه که قبلا هم اشاره کردم به واسطه انبوهي از مشکلات داخلي، دولت ترامپ سعي دارد با اقدامات ايزايي خود مانند عدم تمديد تحريم هاي هسته اي برجام از از حيز انتفاع ساقط کند. چرا که بعد از ناکارمدي دولت ترامپ در حل و فصل مشکلات ناشي از شيوع کرونا، گسترش فقر، تشديد تورم، افزايش نرخ بيکاري تا حدود 30 تا 35 ميليون نفر و از همه مهمتر شکل گيري اعتراضات گسترده و فراگير در کل ايالت هاي آمريکا بعد از قتل فجيع جرج فلويد و مواضع توهين آميز ترامپ به معترضين و همچنين ديگر چالش ها، آن هم در ماه هاي منتهي به انتخابات رياست جمهوري آمريکا اکنون برخي گمانه زني ها سياسي حکايت از آن دارد با تداوم اين شرايط ترامپ از پيروزي در انتخابات و راهيابي مجدد به کاخ سفيد باز خواهد ماند. لذا دولت وي سعي دارد تا ظرف ماه هاي آينده برجام را به نقطه اي برساند که ديگر هيچ سود و فايده اي براي دولت جو بايدن در صورت پيروزي وي نداشته باشد. از اين رو مقامات کاخ سفيد، هم به دنبال تمديد تحريم هاي تسليحاتي ايران، ذيل قطعنامه 2231 و برجام بوده و هم خواهان عدم تمديد تحريم هاي هسته اي ايران طي 60 روز آينده هستند. ولي سوال اينجا است که ترامپ با شرايط نامساعد کنوني داخلي قطعا به برگ برنده هايي مانند مذاکره با ايران بيش از پيش نيازمند است چرا در اين شرايط، هم با تمديد تحريم هاي تسليحاتي و هم با عدم تمديد معافيت هاي تحريمي همکاري ها صلح آميز هسته اي با ايران شرايط را به يک نقطه بي بازگشت مي رساند. کما اين که در راستاي گفته و تحليل شما برايان هوک، نماينده ويژه وزارت خارجه آمريکا در امور ايران در مصاحبه 9 مي/ 20 ارديبهشت با سي ان ان با اشاره به اظهارات برخي نامزدهاي دموکرات در انتخابات رياست جمهوري براي بازگشت به برجام مدعي شد که تا انتخابات آمريکا چيز زيادي از اين توافق باقي نخواهد ماند که کسي مانند جو بايدن بخواهد به آن بازگردد؟ اين مسئله ناشي از دو دليل عمده است؛ اولا مقامات کاخ سفيد با در نظر گرفتن شرايط کنوني هر روز نااميدتر از گذشته به انتخابات رياست جمهوري آمريکا و پيروزي ترامپ باور دارند. لذا دولت ترامپ سعي دارد تا پيش از پايان عمر خود برجام را به نقطه اي برساند که ديگر چيزي از آن باقي نماند که هم جو بايد، هم چين، روسيه، آلمان، فرانسه، انگلستان و اتحاديه اروپا بخواهند روي آن مانور دهند. به هر جال تمامي اين بازيگرام با شدت وضعف جزء منتقدين عملکرد ترامپ در خصوص خروج از برجام و اعمال تحريم هاي ضد ايران بوده اند. پس اگر تا پايان عمر دولت ترامپ برجام زنده بماند مي تواند نشان از ناکامي سياست هاي او و موفقيت حاميان جهاني برجام داشته باشد. از طرف ديگر ترامپ به خوبي بر اين واقعيت اشراف پيدا کرده است که تهران به هيچ وجه و در هيچ سطحي حاضر به مذاکره با وي نيست. لذا ترامپ نمي خواهد اثري از برجام باقي بماند که بعد از پايان عمر دولتش، جمهوري اسلامي بخواهد به واسطه آن سخن از شکست ترامپ و پيروزي تهران را مطرح کند. البته اين احتمال هم مطرح است که ترامپ براي بار دوم کليد دار کاخ سفيد شود. تحليل شما براي اين سناريو چيست؟ بلع اين احتمال هم وجود دارد. ذيل ين احتمال اگر ترامپ بتواند براي بار دوم رئيس جمهور آمريکا شود برنامه جدي براي ايران و ديگر کشورهايي خواهد داشت که سر تقابل با واشنگتن را دارند، چون دور پاياني حضور او در مسند رئيس جمهوري امريکا خواهد بود. لذا ترامپ قدري بي ملاحظه تر از دور اول عمل خواهد کرد. از اين رو ترامپ با اين گمانه زني احتمالي دست به عدم تمديد تحريم هاي هسته اي و تمديد تحريم هاي تسليحاتي زده است که برجام کلا از بين برود تا در دور دوم رياست جمهوري با افزايش فشارها و تشديد سياست فشار حداکثري، تهران را وارد به مذاکرات و شکل گيري برجام مد نظر خود کند. اگر اين تفاق روي دهد ترامپ اين يقين را دارد که قطعا چين، روسيه، آلمان، فرانسه، انگلستان و اتحاديه اروپا نيز ناگزير به تبعيت از ايالات متحده خواهند بود. چون ديگر چيزي از برجام قبلي باقي نمانده است. لذا تلاش دولت ترامپ براي نابودي برجام در ماه هاي منتهي به پايان حيات سياسي اين دولت تشديد شده است، چه خود آنها سر کار نباشند تا مايه آبروريزي براي دولت يک دوره اي ترامپ نباشد و چه دولت ترامپ مجددا سر کار آيد که مي تواند تا اندازه بسيار زيادي برنامه هاي دولت دوم ترامپ را در قبال ايران تسهيل کند. با توجه به تحليل شما پيرامون همراهي نسبي روسيه، چين و انگلستان تا چه اندازه امکان پيچيده‌تر شدن و بغرنج تر شدن ابعاد پرونده هسته‌اي ايران وجود دارد. چرا که برخي معتقدند با عدم تمديد معافيت هاي تحريمي همکاري‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي با ايران و به تبع آن امکان قطع و يا کاهش چشمگير تداوم همکاري برخي کشورها به خصوص چيني ها و روس ها در زمينه فعاليت هاي صلح آميز هسته اي با ايران اين احتمال وجود دارد که تهران به سمت اقدامات راديکال تري مانند افزايش سطح غني سازي بنا به رفع نياز صنعت هسته اي خود کشيده شود کما اين که بهروز کمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي درباره کم و کيف همکاري هاي هسته اي ايران با کشورهاي باقي مانده در برجام بعد از عدم تمديد معافيت هاي هسته اي صراحتا عنوان داشته است که سوخت هسته اي ايران در روسيه بدون هيچ مشکلي هر وقت نياز باشد به کشور مي آيد و اگر سوخت موجود تمام شود، تهران قادر است در آينده بدون نياز به کمک هيچ کشوري آن را توليد کند. البته اين گزاره احتمالي زماني تقويت مي شود که جوزپ بورل، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، ديروز پنج‌شنبه ضمن محکوم کردن عدم تمديد معافيت‌هاي هسته‌اي براي کشورهاي باقي‌مانده در برجام براي همکاري با ايران، عنوان داشت که اقدام آمريکا مبني بر لغو اين معافيت‌ها، بازرسي فعاليت‌هاي اتمي جمهوري اسلامي ايران را دشوارتر مي‌کند؛ آيا اين يک موضع تلويحي در خصوص امکان گرايش تهران به سمت انجام اقدامات راديکال و انتحاري در حوزه فعاليت هاي هسته اي پس از پايان اين معافيت هاي تحريمي نيست. آيا امکان دارد بعد از پايان اين 60 روز موعود تهران خود راسا بدون دخالت دادن ديگر کشورهاي همراه براي نشان دادن واکنش لازم نسبت به تصميم آمريکا براي پايان دادن به سه معافيت در بر گيرنده سه پروژه‌ مهم هسته‌اي تحت برجام در کشور يعني پروژه بازطراحي نيروگاه هسته‌اي اراک و تبديل آن از رآکتور آب سنگين به رآکتور آب سبک، تدارک سوخت هسته‌اي براي رآکتور تحقيقاتي تهران و انتقال ضايعات و زباله‌هاي هسته‌اي از ايران به خارج از کشور وارد عمل شود. اگر چه عدم تمديد معافيت هاي هسته اي براي نيروگاه بوشهر 90 روزه است؟ ايران با هوش تر از آن است که بخواهد در اين شريط با برخي تحرکات و واکنش هاي احتمالي خود را درگير آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، شوراي حکام و نهايتاً شوراي امنيت سازمان ملل کند. چون اين همان چيزي است که آمريکايي منتظر آن هستند. اگر چه در اين ميان جمهوري اسلامي ايران از 18 ارديبهشت ماه سال گذشته و با آغاز گام هاي کاهش تعهدات برجامي به نحوي شرايط پرونده هسته اي پيچيده تر کرده است، اما شفافيت عملکردي سازمان انرژي اتمي دست آمريکا و ديگر کشورها را براي حاشيه سازي و سياسي و امنيتي کردن پرونده اين فعاليت ها بسته است. لذا با همين فرمان ايران مي تواند با تکيه بر توان و دانش بومي هسته اي خود و بدون دخالت ديگر کشورها غني سازي و نيز بازطراحي نيروگاه هسته‌اي اراک به سرانجام برساند، ضمن اين که مي توان با نظارت آژانس مانع از هر گونه حاشيه سازي و اتهام پراکني عليه فعاليت هاي صلح آميز هسته اي کشور نيز شد. اگر چه روند کار در خصوص بازطراحي مطلوب نبوده است. اما با تکيه بر توان بومي بوده است که کشور هر دو شکل راکتور قديم و جديد اراک را به تنهايي بسازد. همين الان طراحي‌ها، چه در حوزه راکتور و چه سوخت آن توسط نيرو‌هاي متخصص ايراني در حال انجام است. البته چين و ساير کشور‌هاي اروپايي با سازمان انرژي اتمي در اين کار همراهي مي‌کنند، اما کار اصلي طراحي راکتور و سوخت آن با نيورهاي بومي است. در ساخت تجهيزات هم اين توانمندي در نيرو‌هاي ايراني وجود دارد که در صورت عدم همراهي ديگران به تنهايي آن را انجام دهند. لذا بعيد است که بعد از پايان معافيت هاي هسته اي ايران، کشور با خلائي مواجه شود که بخواهد دست به اقدام راديکال و حساسيت برانگيزي بزند. مضافا جمهوري اسلامي به تجربه نشان داده است که در خصوص اين قيبل مسائل هماهنگي جدي با روسيه، چين، کشورهاي اروپايي و آژانس بين المللي انرژي اتمي دارد. در اين راستا من معتقدم ايران نيز به مانند پکن، مسکو و کشورهاي اروپايي به دنبال وقت کشي سياسي تا تعيين تکليف انتخابات رياست جمهوري در آمريکا خواهد بود. به عبارت ديگر تهران نيز تا اعلام نتايج انتخابات سوم نوامبر دست به تصميمات راديکالي نخواهد زد که موجب موج سواري ترامپ در ماه هاي منتهي به انتخابات شود.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar