بن سلمان در عرض سه سال عربستان سعودی را به کجا رسانده است؟

فارس/ متن پيش رو در فارس منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست ولي‌عهد بي‌تجربه سعودي با طرح‌ها و برنامه‌هاي کلاني که در ذهنش دارد، سومين سال حضورش در مسند قدرت را طي مي‌کند؛ آرزوهايي که تحقق آن‌ها با گذشت زمان بيش از پيش خود را دور نشان مي‌دهد.  سه سال پيش در چنين روزي (۲۱ ژوئن ۲۰۱۷) «محمد بن سلمان» منسب ولي‌عهد سعودي را عهده‌دار شد و دولت عربستان سعودي را وارد جريانات جديدي کرد و سياست‌هايي را در پيش گرفت که اين کشور را اکنون در بحران‌هاي بي سابقه‌اي وارد کرده است. ولي‌عهد جديد سعودي از آوريل ۲۰۱۵ زماني که به منسب جانشيني ولي‌عهد انتخاب شد؛ به سرعت مقدمات را براي تکيه بر قدرت در عربستان در پيش گرفت و سرانجام با کنار زدن عمو زاده خود «محمد بن نايف»، با تهور عجيبي قدم در مسير تحقق خواسته‌هاي خود نهاد؛ اما اکنون با گذشت سه سال، ناظران افق روشني را پيش روي وي و آينده دولت سعودي نمي‌بينند. روزنامه الاخبار در اين باره نوشته است که سه سال کافي بود تا سستي بنايي که بن سلمان قصد بنيان آن را دارد؛ بر ملا شود؛ «چشم‌انداز ۲۰۳۰» به عنوان ترجمه تمامي آمال و آرزوهاي بن سلمان اکنون در حکم مرده‌اي است که سر پا نگه داشته شده است. اما شيوع ناگهاني «کرونا» و ورود به جنگ قيمت نفت؛ بيش از هر عامل ديگري حقيقت خيالي برنامه‌هاي بن سلمان را بر ملا کرد. ارقام و آمار بيکاري، کسري بودجه، سرمايه ملي و ... اگر کاهش نيافته باشد، در همان شرايط سابق خود مانده است. برنامه‌هاي تنوع‌بخشي به منابع درآمدي و جذب سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي يکي پس از ديگري به بن بست خورده‌اند و تمامي اين‌ها در حالي است که ولي‌عهد سعودي با دلهره و نگراني‌ بابت احتمال کودتا عليه خود مواجه است و تنگناي يمن بيش از گذشته براي وي دشوار و هزينه‌ساز شده است. «اگر ۱۰۰ درصد از برنامه‌هاي خود را تحقق بخشيم، خيلي خوب است... و اگر ۵۰ درصد آن را هم محقق سازيم باز هم خوب است؛ بهتر از اين است که هيچ اتفاقي نيفتد، بنابراين مشکلي در بالا بردن سقف خواسته‌ها و برنامه‌هايمان نداريم.» اين سخني است که بن سلمان در اواخر سال ۲۰۱۸ به وبگاه بلومبرگ گفت و اکنون با گذشت سه سال مشخص شده است که خواسته‌هايش، بسيار دور از اين است که تحقق يابد. اوضاع نابسامان اقتصادي در بخش اقتصادي، «صندوق سرمايه‌گذاري‌هاي عمومي» خود را ناتوان از رسيدن به پيش‌بيني‌ها نشان داده است. قرار بود تا در سال ۲۰۲۰ حجم دارايي‌هاي اين صندوق بين ۶۰۰ الي ۷۰۰ ميليارد دلار باشد تا به چشم‌انداز دو تريليون دلاري در سال ۲۰۳۰ برسد؛ اما طرح‌هاي سرمايه‌گذاري آن‌طور که مي‌بايست پيش نرفت و اکنون دارايي اين صندوق بين ۳۰۰ الي ۴۰۰ ميليارد دلار است. علاوه بر شيوع ويروس کرونا که شرکت‌هاي خارجي را زيان‌ده کرده و مانع تحقق تعهداتشان در عربستان شد؛ ضربه دوم به صندوق سرمايه‌گذاري‌هاي عمومي را توقف در عرضه سهام آرامکو وارد کرد. دولتمردان سعودي اميد داشتند تا قيمت نفت به بشکه‌اي ۸۰ دلار برسد و ارزش شرکت تا دو تريليون دلار صعود کند؛ بنابراين در اواخر سال ۲۰۱۹ به جاي ۵ درصد، ۱.۵ درصد سهام آرامکو را در بورس داخلي عرضه کردند. اکنون نيز با بحراني که در قيمت نفت به وجود آمده، روند عرضه متوقف شده است و چه بسا تا مدت‌ها ديگر اين اقدام عملي نشود. ازهم‌گسيختگي اجتماعي يکي از برنامه‌هاي بن سلمان «برنامه توسعه شخصيت ملي» است که هدف آن خلق يک مهندسي اجتماعي براي افزايش «روحيه ابتکار و وظيفه‌شناسي» و «افزايش انگيزه براي موفقيت و اميدواري» ذکر شده است. اهدافي که در زيرمجموعه هدف اصلي يعني «افزايش شغل در بخش خصوصي» و «تنوع‌بخشي به در آمدها» تعريف شده است؛ اما «بخش خصوصي» اولين قرباني رکود اقتصادي شد و همچنان 70 درصد بودجه سعودي بر نفت تکيه دارد. «محمد بن سلمان» سعي داشت بافت جامعه سعودي را که «رفاه‌طلبي در برابر اطاعت‌پذيري» است به «ملي‌گرايي و کار براي وطن» تغيير دهد؛ اما در عمل چيزي جز «شوونيسم» (ملي‌گرايي افراطي) با استفاده از جنگ‌هاي خارجي که بن سلمان وارد آن‌ها شده، به دست نيامده و همزمان بار ديگر همان اطاعت‌پذيري در قبال رفاه‌خواهي برجا مانده است. همچنين تحقق برنامه «نئوليبراليسم سعودي» در سايه اين شرايط بسيار دشوار است و سياست‌هاي بن سلمان براي از ميان بردن بافت اجتماعي سابق در حالي که جايگزيني براي آن ايجاد نشده، آشفتگي‌هاي اجتماعي را رقم زده است. بي ثباتي و تهديد امنيت داخلي هرچند ولي‌عهد سعودي توانست با بازداشت گسترده مخالفان خود در واقعه هتل «ريتز کارلتون» و سپس زنداني کردن عموي خود «احمد بن عبدالعزيز» و عموزاده‌اش «محمد بن نايف» يعني دو تن از بزرگترين شخصيت‌هاي سعودي، تا حدي دشمنان و رقيبان خود را محدود سازد؛ اما همچنان اين نگراني را دارد که آن‌ها يک جبهه هماهنگ عليه وي در داخل عربستان ايجاد کنند؛ به خصوص اينکه «احمد بن عبدالعزيز» در «هيأت بيعت» نفوذ دارد و «محمد بن نايف» نيز افراد خود را در وزارت کشور دارد. به نوشته روزنامه واشنگتن پست، همزمان دهها تن از شاهزادگان نيز ممنوع الخروج هستند؛ ليست افراد ممنوع الخروج با اعضاي خانواده «عبدالله بن عبدالعزيز» پادشاه سابق عربستان سعودي آغاز مي‌شود که مرگش در سال ۲۰۱۵ «بازي تاج و تختي» را به راه انداخت که تاکنون نيز ادامه دارد. در حال حاضر ۲۷ فرزند و بين ۵۲ تا ۵۷ نوه او قادر به خروج از عربستان سعودي نيستند. چهار پسر ارشد پادشاه سابق اين کشور نيز از سال ۲۰۱۷ به اتهام فساد در حبس خانگي يا زندان به سر مي‌برند. با اين حال به نوشته روزنامه الاخبار، علي‌رغم تغييرات ريشه‌اي بن سلمان در ساختار قدرت، وي مسير پيش روي خود را غبارآلود مي‌بيند و انتظار هر پيش‌آمدي ناگهاني را مي‌دهد. به نوشته «فؤاد ابراهيم» در کتاب «آينده عربستان سعودي»، يک متغير ناگهاني و استثنايي مي‌تواند مسير سياسي در عربستان را تغيير دهد. بحران يمن طبق اسناد فاش شده ويکيليکس از سفارت آمريکا در رياض در دسامبر 2010، «محمد بن نايف» وزير کشور وقت سعودي به آمريکايي‌ها گفته بود که «عربستان سعودي با مشکلي به نام يمن مواجه است.» به گفته وي گروه تروريستي القاعده مي‌تواند با استفاده از خاک يمن حملات عليه عربستان را ترتيب دهد. حال با گذشت ده سال، به لطف سياست‌هاي بن سلمان، يمن به باتلاقي براي سعودي‌ها و يک دردسر بزرگ تبديل شده است. رياض امروز در بدترين شرايط خود در جنگ يمن به سر مي‌برد؛ نه قادر است تا روند درگيري‌ها را به نفع خود تغيير دهد و نه مي‌تواند بدون هيچ دستاوردي از آن خارج شود و نگران آبروي خود است؛ در اين ميان سعودي‌ها از آتش‌بس سخن مي‌گويند و سعي دارند آمريکا را وارد کارزار فشار عليه صنعاء از کانال‌هاي مختلف براي پذيرش يک آتش‌بس شکننده و سست کنند. رياض اکنون به اين درک رسيده است که هر چه جنگ يمن به طول بيانجامد، خروج از آن دشوارتر و پر هزينه‌تر خواهد شد. در بُعد ميداني نيروهاي ارتش و کميته‌هاي مردمي وارد دروازه‌هاي شرق يمن شده و در آستانه ورود به شهر مأرب، يعني مهم‌ترين پايگاه حضور حزب اخواني «الاصلاح» و محل مهم‌ترين چاههاي نفتي يمن هستند. در جنوب اين کشور نيز عناصر دولت منصور هادي و شوراي انتقالي جنوب (همسو با امارات) از تابستان سال گذشته به جان هم افتاده‌اند و توافق رياض (آبان ۹۸) و تمامي‌ تلاش‌هاي سعودي‌‌ها همچنان نتوانسته مانع درگيري‌ها شود.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar