روایت "کارنگی" از فراز و نشیب روابط تزار و شاهزاده

انتخاب/ متن پیش رو در انتخاب منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست

Marianna Belenkaya در وبسایت اندیشکده «کارنگی» نوشت: شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی، در مورد روابط کشورش با روسیه در اواسط آوریل سال 2020 یعنی روزی که کشورهای برتر تولیدکننده نفت جهان سرانجام به توافقی در مورد کاهش تولید برای تثبیت قیمت‌ها رسیدند، گفت: ما نیز مثل هر خانواده‌ای، دچار اختلاف شدیم، اما حالا این اختلافات را پشت سر گذاشته و نیازی هم به وکیل و وصی برای جدایی از هم نداریم!

در ادامه این مطلب آمده است: این اظهارات وزیر نشان می‌دهد که ریاض چگونه جنگ قیمت ها علیه روسیه را پس از آنکه در اوایل ماه مارس از کاهش تولید امتناع ورزید، مدیریت کرده است. امتناع مسکو از همکاری با اوپک باعث شده بود که کاهش‌های قبلی تولید فقط به تامین منافع تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا کمک کند.

در حالی که نگرانی هر دو کشور قابل توجیه بود، روش و زمانی که روسیه برای اعمال فشار بر سعودی‌ها انتخاب کرد، منطقی نبود چرا که این اقدام درست همزمان با وقتی بود که اقتصاد جهانی به واسطه شیوع ویروس کرونا رو به کوچک شدن می‌رفت. اگرچه این عربستان سعودی بود که بلافاصله شروع به عرضه بیشتر نفت خود در بازار کرد، اما روسیه نیز به سهم خود در جنگ قیمت و آسیب رساندن به سایر تولیدکنندگان از جمله آمریکا نقش داشت. باور روس‌ها مبنی بر اینکه آنها در شرایط اقتصادی قوی تری برای نسبت به ریاض هستند درست بود، اما این برتری کمک چندانی به آن‌ها نکرد.

روابط مطلوب و خوش و بش گرم پوتین با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در اجلاس سران جی 20 در 2018 در آرژانتین، آن هم در زمانی که ولیعهد سعودی به خاطر قتل جمال خاشقجی تحت فشار بین المللی قرار داشت، حکایت از این می‌کرد که این دو کشور روابط مطلوبی دارند. مسکو از ماجرای قتل روزنامه نگار مذکور برای تلاش برای تحت فشار قرار دادن بن سلمان استفاده نکرد و ژست دوستانه پوتین در واقع با هدف ایجاد یک رابطه پایدار بین دو کشور بود. به طور کلی پوتین تجربه زیادی در زمینه مدیریت روابط خود با کشورهای مختلف از جمله ترکیه، سوریه و ایران دارد. اکنون نیز عربستان سعودی همچنان یکی از بازیگران اصلی در منطقه‌ای است که مسکو، خود را ملزم به حضور در آن می‌داند.

در حالی که به نظر نمی‌رسید رهبران روسیه و عربستان سعودی اختلافات خود را حل کنند، دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا شخصاً برای کمک به آنها در دستیابی به یک توافق وارد میدان شد. ممکن است مداخله ترامپ پوتین را تحریک کرده باشد تا وی با دستیابی به یک توافق نامه سه جانبه در کنار عربستان و آمریکا در کنار دو تولید کننده بزرگ نفت قرار بگیرد. بنابراین، واشنگتن برای اولین بار نه تنها به عنوان یک مصرف کننده انرژی بلکه به عنوان یک تولید کننده برتر به یک تفاهم بین المللی وارد شده است. در جریان توافق مسکو و ریاض حتی اگر ترامپ هیچ تعهد رسمی را هم بر عهده نگرفته باشد، باز این شخص او بود که آمریکا را به یک قدرت تاثیرگذار نفتی بدل کرد. در اصل، این مثلث تازه شکل گرفته می‌تواند سرمایه‌ای برای سیاست خارجی مسکو در آینده باشد.

اگرچه نقش ترامپ در این توافق بسیار مشهود بود، اما باید پشت صحنه توافق و گفتگوهای روسیه و عربستان را هم در نظر داشت. تلاش برای رسیدن به توافق بلافاصله پس از شروع جنگ قیمت آغاز شد. در جریان گفتگوها چهره‌های برجسته فراوانی مثل الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه و مسئول مذاکره کننده رسمی مسکو در مذاکرات نفتی را همراهی می‌کردند. یکی از این اشخاص کریل دمیتریف رئیس صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه بود، شخصی که مدت‌ها وظیفه جذب سرمایه گذاران از منطقه خلیج فارس را نیز بر عهده داشت. دسترسی‌ به کرملین و تماس با آمریکایی‌ها در سطوح بالا به وی اجازه می داد تا نقش محوری در گفتگوها داشته باشد.

البته هرچه جلوتر برویم، روسیه لزوماً با سعودی‌ها در برابر آمریکا همسو نخواهد بود. در حالی که ارتباط شخصی بین پوتین و محمد بن سلمان به تقویت روابط اقتصادی بین دو کشور کمک کرد، اما نباید فراموش کرد که گردش مالی تجارت دوجانبه در سال 2019 کمی بیش از 1.6 میلیارد دلار بوده است. به ویژه آنکه، پادشاهی سعودی 120 هزار تن گندم از روسیه خریداری کرد که یک موفقیت بزرگ برای آن محسوب می شود. با گذشت سالها، سعودی ها بار دیگر علاقه خود را به انعقاد قراردادهای بزرگ با روسیه، از جمله خرید سیستم پدافند هوایی اس -300 نشان دادند، هر چند که تا امروز این خواسته تحقق نیافته است.

روابط روسیه و عربستان در خاورمیانه شفاف و روشن است. مسکو و ریاض در سالهای پس از آغاز مداخله نظامی روسیه در سوریه علیه هم فعالیت می‌کردند، اما بعدها، دو کشور موفق به یافتن زمینه مشترک برای همکاری‌های دو جانبه حتی به صورت محدود شدند. در ژئوپلیتیک خاورمیانه،ریاض و مسکو در زمینه لیبی با یکدیگر نقاط اشتراک دارند، با این حال همزمان در مورد سایر مسائل منطقه‌ای، کمتر نقطه مشترکی می‌توان بین آن‌ها یافت.

سعودی‌ها کاملاً روی رقیب منطقه‌ای خود یعنی ایران متمرکز شده‌اند، کشوری که با روسیه در سوریه همکاری می‌کند. روابط روسیه و ایران ظاهراً دوستانه، اما در واقع رقابتی و مبتنی بر منافع است. سعودی‌ها اخیراً تلاش کرده‌اند که مسکو را از تهران دور کنند، اما روسها به رویکرد اصلی خود در خاورمیانه یعنی برقراری ارتباط دوستانه با همه طرفها پایبند هستند، مسکو به توسعه روابط با تهران و ریاض به شکل همزمان تمایل دارد. روسیه حتی در سال 2019، از یک معماری امنیتی برای منطقه پرده برداشت و به طور جدی در تلاش برای تبلیغ آن بود. در مورد موضوع منطقه ای دیگر یعنی جنگ در یمن با مشارکت مستقیم عربستان سعودی، روسیه به دنبال میانجیگری بود. با این حال، این تلاش‌ها در دو سال گذشته کاهش یافته است.

بنابراین، در میان همه گیری کرونا ویروس، روابط روسیه و عربستان سعودی همچنان پابرجا مانده است. روابط مسکو با کشورهای خاورمیانه اگرچه گاهی دچار تنش شده، اما همواره از انعطاف لازم برخوردار بوده است. برای این که روسیه بتواند منافع منطقه‌ای خود را دنبال کند ارتقاء جایگاه ژئوپلیتیکی‌اش و تامین منافعی چون فروش اسلحه، تنظیم قیمت نفت، جذب سرمایه گذاری به روسیه و موارد دیگر یک ضرورت انکارناپذیر است. در این بین روابط روسیه با عربستان سعودی با توجه به ماهیت رژیم‌های سیاسی در هر دو کشور، بیشتر به روابط شخصی دو رهبر بستگی دارد.