استیضاح؛ «پاس گل» نمایندگان مجلس به ترامپ؟

دیپلماسی ایرانی/ متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست

گفت وگوی عبدالرحمن فتح اللهی با سید جلال ساداتیان/ بعد از سخنان دیروز مقام معظم رهبری در گفت وگوی تصویری با نمایندگان مجلس یازدهم بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران سیاسی معتقدند که باید شاهد تغییر رفتار و رویه تقابلی این نمایندگان در قبال دولت باشیم. اما این توصیه ها تا چه اندازه می‌تواند باعث تغییر رفتار نمایندگان مجلس شود؟ آیا تخریب دولت، توهین به وزرا، طرح سوال از رئیس جمهور، استیضاح روحانی و یا حتی تهدید به برکناری وی اکنون از دستور کار مجلس خارج خواهد شد؟ دیپلماسی ایرانی برای بررسی بیشتر این مسئله، گفت و گویی را با سید جلال ساداتیان، سفیر پیشین ایران در انگلستان، نماینده مجلس شورای اسلامی در دوره چهارم و کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

با نگاهی اجمالی به رفتار نمایندگان مجلس یازدهم از زمان آغاز به کار این دور از پارلمان، قوه مقننه بنای خود را بر تقابل و حمله به دولت گذاشته است، آن هم در شرایطی که در بیانیه اول محمدباقر قالیباف به عنوان رئیس مجلس یازدهم شعار حمایت از دولت و عدم تقابل با قوه مجریه مطرح بود. اگرچه بسیاری بر خلاف این وعده ها و شعارها اعتقاد داشتند این مجلس با این نگاه رادیکال سیاسی خود، نه تنها گره ای از کار کشور باز نمی کند، بلکه تنها به اختلافات میان قوا دامن می‌زند کما اینکه تاکنون چنین بوده است. مصداق این نکته هم به نامه روسای کمیسیون های تخصصی مجلس به رئیس جمهور با لحن و ادبیات خاص و معنادار در جهت تخریب و تهدید دولت، پیگیری طرح سوال از دکتر روحانی و در ادامه استیضاح و برکناری وی، همچنین توهین و هتاکی به وزراء و به خصوص محمد جواد ظریف که اتفاقا با انتقاد تند برخی از چهره های اصولگرا نیز همراه بود. این در حالی است که در جریان سخنرانی دیروز مقام معظم رهبری برای نمایندگان مجلس یازدهم ایشان صراحتاً عنوان داشتند که برخی نسبت ها به دولت «حرام شرعی» است. آیا امکان دارد که بعد از این توصیه های رهبری شاهد تغییر رفتار و یا تعدیل نگاه تقابلی مجلس با دولت باشیم؟

به نظر می رسد که مقام معظم رهبری اکنون بیش از نمایندگان مجلس به اقتضائات و شرایط کشور در همه ابعاد به ویژه در حوزه سیاست خارجی، معضلات دیپلماتیک و چالش های اقتصادی و معیشتی کشور وقوف دارند. از این رو سعی کردند با توصیه های دیروز خود از دامن زدن به اختلافات میان قوا و به خصوص برخی رفتارهای خارج از عرف سیاسی مجلس یازدهم برای تقابل و عناد با دولت جلوگیری کنند. چرا که نتیجه مستقیم و خروجی این دست اعمال و رفتارهای نمایندگان در این مدت چهل روزی که از عمر مجلس یازدهم می گذرد قطعاً به تشتت بیشتر سیاسی، دیپلماتیک، امنیتی، اقتصادی، معیشتی، اجتماعی و فرهنگی در کشور می‌انجامد. آن هم در شرایطی که مردم و مسئولین شاهد شدیدترین تحریم‌های ایالات متحده آمریکا و پیگیری سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ برای تغییر رفتار در ایران هستند.

لذا بی شک به هر میزان که شاهد پررنگ شدن اختلافات در میان مقامات، مسئولین و نهادها و قوای کشور باشیم به تبع آن چالش ها و مشکلات داخلی پررنگ تر خواهد شد. از این رو دیروز رهبری سعی کردند با توصیه های خود مانع از تشدید گسل میان مجلس و دولت شوند. به هر حال باید پذیرفت که طیف گسترده‌ای از یک جریان رادیکال البته با رای حداقلی مردم به مجلس یازدهم راه پیدا کردند. این جریان اکنون عنان این دوره از قوه مقننه را در اختیار گرفته است. متاسفانه در این مدت شاهد مواضع، سخنان، انتقادات، توهین ها، هتاکی ها و حملاتی بی منطق از سوی نمایندگان این جریان با شعار انقلابی گری بوده‌ایم که نمونه بارز آن به توهین یکشنبه گذشته نمایندگان در جریان حضور محمدجواد ظریف در صحن مجلس باز می گردد. این رفتار نه تنها خارج از عرف سیاسی بود، بلکه حتی با آداب اسلامی و ادب انسانی هم مغایر بود. ببینید رفتار این نمایندگان به قدری ناپسندیده بود و آش تا جایی شور شد که حتی برخی از چهره های اصولگرا نیز انتقادات جدی به رفتار نمایندگان در همین رابطه داشتند. در این راستا اکنون بسیاری از همین چهره های اصولگرای منطقی معتقدند که نمی‌توان از این مجلس انتظار جدی در حل مشکلات و چالش های کشور به خصوص در حوزه اقتصادی و معیشتی داشت. به نظر می رسد این نمایندگان تنها به دنبال شعار، حمله به دولت و تخریب قوه مجریه هستند تا بتوانند چهره محقی برای خود در میان افکار عمومی ترسیم کنند. صد البته که این رفتارها پیش از آغاز این مجلس نیز قابل پیش بینی بود.

متاسفانه ریل‌گذاری که برای انتخابات مجلس یازدهم شد و در نهایت به حذف بسیاری از چهره‌های سیاسی شاخص در کشور انجامید نهایتاً این مجلس را با این ساختار سیاسی و این افراد شکل داده است که هیچ گونه دانش و تخصص لازم را در حوزه‌های مربوطه ندارد. بنابراین این مجلس با کارنامه به شدت نگران کننده ای که در طول ۴۰ روز گذشته از خود نشان داد سبب شد مقام معظم رهبری در سخنرانی دیروز خود توصیه هایی را مطرح کنند که این مجلس به مسیر درست قانونگذاری و نظارت منطقی بازگردد. چرا که در شرایط حساس کنونی برخی اقدامات و تلاش های معنادار نمایندگان در توهین به وزرا و مهمتر از آن تحرکاتی برای عملیاتی کردن طرح سوال از رئیس جمهور و یا استیضاح وی می تواند وضعیت کشور را بغرنج تر کند. به گونه‌ای که از نگاه من اساساً طرح سوال از رئیس جمهور و یا استیضاح وی در چنین شرایطی که دونالد ترامپ خود را برای انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آماده می کند یک «پاس گل طلایی» است که می تواند به عنوان یک امتیاز در سبد آرای وی اثرگذار باشد. آن هم در شرایطی که ترامپ اکنون به واسطه ناکارآمدی در کنترل و مبارزه با ویروس کرونا و همچنین اعتراضات نسبت به تبعیض و ظلم ساختاری در این کشور با چالش‌های عدیده مواجه است و امکان دارد که او با ریزش جدی آراء روبه رو باشد.

این در حالی است که قطعاً رفتار نمایندگان مجلس یازدهم در حمله و تاختن به دولت می‌تواند در جهت کمک به دونالد ترامپ عمل کند. چون دامن زدن به اختلافات سیاسی میان قوا در کشور عملاً می‌تواند دایره و شدت تاثیر تحریم ها را دو چندان کند. البته این گفته های من به معنای تایید تمام رفتارها، اقدامات و مواضع دولت، وزرا و شخص رئیس جمهور نیست. به هر حال این دولت در حوزه اقتصادی و معیشتی دچار کمبودها، اشتباهات و کم کاری‌هایی است که بخشی از آن ناشی از تحریم ها و سیاست فشار حداکثری، بخشی از آن به واسطه تبعات منفی شیوع ویروس کرونا و برخی هم به واسطه بی برنامگی و بی مدیریتی مسئولین دولتی بوده است. اما قطعاً بیان نقد از سوی نمایندگان که وظیفه قانونگذاری و نظارت را بر عهده دارند باید همراه با متانت، تعقل و بدون توهین، افترا و هجمه و حاشیه سازی باشد. در صورتی که این مجلس تا به کنون نتوانسته این نکات را که از اصول اولیه کار و رفتار نمایندگی ملت است را رعایت کند. لذا در مجموع نکات یاد شده و در پاسخ به سوال شما من امیدوارم که توصیه های دیروز مقام معظم رهبری بتواند تغییر رفتار نمایندگان را در جهت تعامل هرچه بهتر و سازنده تر با دولت را در پی داشته باشد. البته با توجه به اینکه برخی از نمایندگان تاکنون رفتاری خارج از تعقل سیاسی از خود نشان داده اند و رویکردشان به شدت رادیکال است احتمال پیگیری همین رویه چهل روز گذشته از سوی مجلس در تخریب دولت وجود دارد. حال باید دید که این مجلس توصیه‌های دیروز مقام معظم رهبری را مبنای تغییر رفتار خود قرار خواهد داد یا خیر؟

به شرایط خاص و البته حساس و ملتهب سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی داخلی در کشور اشاره کردید. از نگاه شما اساساً در این شرایط که نمایندگان نگاه دولت حسن روحانی، وزارت امور خارجه و تلاش محمد جواد ظریف پیرامون گفت و گو با غرب، حصول برجام و نظایر آن را مسبب شرایط کنونی کشور می‌دانند آیا منطقی است که این جریان اصولگرایی رادیکال که مجلس را در اختیار دارد دست به تغییر رفتار در برابر دولت، حتی با توصیه های رهبری بزند. چرا که شاکله، ذات، بن مایه و مبنای شکل گیری این طیف روی حمله به برجام، نگاه به بیرون دولت روحانی و مذاکره بنا نهاده شده است؟

نکته بسیار مهمی که در پاسخ به سوال شما باید به آن توجه کرد این است که قطعاً این آقایان دلسوزتر از مقام معظم رهبری برای منافع کشور و امنیت جمهوری اسلامی ایران نیستند. وقتی که خود رهبری چراغ سبز گفت وگو و مذاکرات دولت حسن روحانی، وزارت امور خارجه و شخص محمدجواد ظریف را با اعضای 1+5 صادر می‌کند و در نهایت برجام مجددا به تایید رهبری رسیده است دیگر این گونه رفتارهای نمایندگان در حمله به دولت، برجام و آقای ظریف هیچ گونه منطقی ندارد و تنها می‌تواند عناد با رهبری تلقی شود. اما متاسفانه نمایندگان مجلس یازدهم با برخی شعارهای انقلابی سعی می‌کنند رفتارهای خلاف منافع کشور جای دلسوزی برای مردم قالب کنند. این رفتارها قطعاً در شان نمایندگان مجلس نیست. نمایندگان با برخی الفاظ، توهین و هتاکی به وزیر امور خارجه شان قانونگذاری و نظارت را به شدت پایین آورده اند. از طرف دیگر نکته بسیار مهمی که در خصوص برجام وجود دارد این است که قطعاً توافق هسته‌ای در زمان حیات خود توانست دستاوردهای بسیار بزرگی در حوزه اقتصادی و معیشتی برای کشور ایجاد کند. اگرچه با خروج ایالات متحده آمریکا و بازگشت تحریم ها توافق هسته‌ای نتوانسته در حوزه تجاری و معیشتی کاری برای ما انجام دهد، اما تبعات مثبت سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی توافق هسته‌ای برای کشور کماکان به قوت خود باقی است.

اگر شما به فضا و اتمسفر جلسه مجازی اخیر شورای امنیت پیرامون پرونده ایران نگاه کنید، شاهد بودید که اکثر اعضای دائم شورای امنیت و حتی اروپایی ها انتقادات جدی به اقدام دونالد ترامپ در خروج از برجام و اعمال تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران داشتند و کماکان معتقد بودند که برجام به استناد قطعنامه ۲۲۳۱ به قوت خود باقی است. بنابراین دولت دونالد ترامپ تا کنون نتوانسته است در حوزه سیاسی و دیپلماتیک یک اجماع بین المللی را مانند دولت باراک اوباما علیه جمهوری اسلامی ایران شکل دهد. این مسئله قطعاً به واسطه حضور برجام است. حال من نمی دانم چرا این نمایندگان با نادیده گرفتن برخی از واقعیات فقط و فقط به دنبال توهین و حمله بی منطق و خارج از عرف سیاسی و آداب اسلامی و انسانی هستند. آیا این رفتارها دردی از کشور دوا می کند؟ گره ای از مشکلات مردم باز می کند؟ یا بهتر بگوییم آیا این رفتار تنها برای منافع شخصی و حزبی آقایان در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ نیست؟ من معتقدم تخریب دولت، آن هم با این شدت و حجم وضعیت را به یک نقطه شکننده ای خواهد رساند که می تواند چالش هایی را برای کل ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران در پی داشته باشد. به هر حال دولت نیز جزء ساختار این نظام است. تافته جدا بافته ای نیست که بخواهیم با حمله به آن برای خود منافعی شخصی و حزبی دست و پا کنیم؛ تخریب و تضعیف دولت قطعا تخریب و تضعیف نظام جمهوری اسلامی است.

اگرچه پیرو نکات شما شاهد یک جریان افراطی سیاسی در مجلس یازدهم هستیم، اما در آن سو جریان دیگری هم وجود دارد که مشابه این رفتارها را تکرار می کند که در آخرین مورد مواضع محمد جواد ظریف در صحن علنی مجلس را به شدت مورد انتقاد قرار داد و آن را «نگاه ملتمسانه» و «بازی ظریف در زمین اصولگرایان» قلمداد کرد. ارزیابی شما از این دو جریان چیست؟

من معتقدم با توجه به شرایط حساس کنونی به خصوص در حوزه سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و معیشتی ما باید از نگاه‌های حزبی عبور کنیم و منافع ملی را در نظر بگیریم. قطعاً شرایط کشور و نیز آستانه تحمل مردم به نقطه ای رسیده است که با کوچکترین اشتباه، اختلاف و درگیری سیاسی می ‌توان شاهد جرقه ای در شکل گیری اعتراضات داخلی بود. بنابراین، نه توهین، افترا، هتاکی و حمله نمایندگان مجلس به محمدجواد ظریف درست بود و نه انتقاد برخی از سیاسیون به مواضع ظریف پیرامون نگاه ملتمسانه وزیر امور خارجه، خویشتنداری و یا بازی وی در زمین اصولگرایان. البته من معتقدم بهتر بود به جای این نوع سخنانی که محمد جواد ظریف در صحن علنی مجلس مطرح کردند تنها این مسئله و عبارت را به کار می بردند که «من در برابر توهین ها و هتاکی های شما سکوت می کنم، چرا که نمی‌خواهم شان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مانند شان نمایندگان خدشه دار شود.» این بهترین پاسخ به نمایندگان توهین کننده از جانب ظریف بود و نیازی نبود که مواضع و نگاهی به اصطلاح ملتمسانه سیاسی از سوی محمدجواد ظریف مطرح شود.

البته ناگفته نماند فضا و اتمسفر سیاسی صحنه علنی مجلس به گونه ای است که حتی از کارکشته ترین سیاستمداران و دیپلمات‌ها هم امکان بروز خطا و اتخاذ مواضعی گاه اشتباه وجود دارد. ما نباید این مسائل را از نگاه دور بداریم. اما قطعاً در شرایط کنونی آن نگاه افراطی و نه این مواضع تفریطی چاره کار نیست. ما باید به سمت تعامل، گفت‌وگو و تضارب آرا پیش رویم. مجلس بدون شک باید از حق قانونگذاری، تحقیق و تفحص و نظارت بر حسن انجام وظایف از سوی نهادها، ارگان ها و وزارتخانه‌ها اطمینان حاصل پیدا کند، اما توهین و افترا نباید به واسطه نمایندگان در کشور ترویج شود. کما این که در آن سو برخی از جریان های سیاسی هم نباید به اسم انتقاد از مواضع وزیر امور خارجه بر آتش اختلافات سیاسی داخلی دامن بزنند، ولو آنکه برخی از انتقادات آنها درست، به جا و به حق باشد. ما باید وضعیت شکننده کشور را هم مدنظر قرار دهیم. اکنون آستانه تحمل مردم به شدت کاهش پیدا کرده است. پس نباید کاری بکنیم که اختلافات سیاسی مبنایی برای شکل گیری اعتراضات گسترده داخلی شود.