برگزیده

بروکینگز: پیروزی بایدن، پکن را به ریاض نزدیک می‌کند

شرق

بروزرسانی 1399/05/14 - 19:20

بروکینگز: پیروزی بایدن، پکن را به ریاض نزدیک می‌کند

شرق/متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

عربستان ‌سعودي براي روابط خود با چين ارزش زيادي قائل است؛ در‌عين‌حال به‌خوبي مي‌داند که چه محدوديت‌هايي در اين زمينه دارد. البته پکن هيچ‌گاه در جهان‌بيني رياض، جايگزين واشنگتن نمي‌شود؛ حتي اگر روابط ايالات ‌متحده و عربستان در دولت بعدي آمريکا متلاشي شود. بيشترين نگراني رياض در رابطه با پکن مانند هميشه و به ‌طور معمول به نفت مربوط مي‌شود؛ چرا‌که چين به‌عنوان بزرگ‌ترين واردکننده نفت از رياض، بزرگ‌ترين شريک تجارت عربستان نيز به شمار مي‌رود. مؤسسه پژوهشي بروکينگز در گزارشي به قلم «بروس ريدل»، کارشناس ارشد بروکينگز، مي‌نويسد اما با وجود مسائل تجاري، همکاري استراتژيکي بين اين دو کشور وجود ندارد و چين سعي مي‌کند دشمني عربستان با تهران را وارد روابطش با پادشاهي‌ سعودي نکند. در‌اين‌ميان شريک استراتژيک عربستان ‌سعودي همچنان ايالات متحده آمريکاست و تقريبا همه تسليحات اين کشور از آمريکا،‌ بريتانيا و ديگر کشورهاي غربي تأمين مي‌شود. با‌اين‌حال چين با اشتياق وليعهدي «محمد بن‌سلمان» را پذيرا شد و اعلام کرد که رابطه با رياض به‌ دليل تصميم‌گيري‌هاي بي‌پرواي وليعهد جوان در معرض خطر قرار نمي‌گيرد.
آغاز فروش تسليحات در دهه 80 ميلادي
عربستان‌ سعودي از مخالفان سرسخت کمونيسم در جريان جنگ سرد بود و تا اواخر دهه 80 ميلادي هيچ روابط ديپلماتيکي با چين نداشت؛ اما در اواسط اين دهه، اين کشور از دو جهت احساس تهديد مي‌کرد؛ نخست ايران و دوم اسرائيل. جنگ ايران و عراق در سپتامبر 1980 ميلادي با حمله بغداد به تهران آغاز شد و عربستان يکي از متحدان و سرمايه‌گذاران بغداد به شمار مي‌رفت؛ تا‌آنجايي‌که در ماه آگوست همان سال «صدام حسين»، رئيس‌جمهوري وقت عراق، در ديداري با «ملک فهد» پادشاه سعودي موضوع جنگ را بررسي کرده بودند؛ اما شرايط به‌سرعت عليه عراق رقم خورد و ايران چندين‌ بار به اين کشور حمله کرد. در آن سو، اسرائيل با بمباران يکي از پايگاه‌هاي هسته‌اي عراق در سال 1981 و سپس حمله به مقر سازمان آزادي‌بخش فلسطين در سال 1958 ميلادي، توانايي نظامي خود را به رخ عربستان کشيد. پس از اين بود که سعودي‌ها مشتاقانه خواهان دستيابي به موشک‌هاي بالستيک با برد متوسط بودند تا در صورت لزوم بتوانند هم ايران و هم اسرائيل را مهار کنند؛ اما تأمين‌کنندگان سنتي اسلحه حاضر به فروش تجهيزات‌شان به رياض نبودند. در اين شرايط بود که ملک فهد و وزير دفاع وقت عربستان تصميم گرفته‌اند روابط خود را با چين آغاز کنند. ملک فهد به پسرش «شاهزاده بندر بن‌سلطان آل‌سعود» که سفير عربستان در آمريکا بود و «شاهزاده خالد بن‌سلطان آل‌سعود» برادرش، که رياست فرماندهي پدافند هوايي عربستان را برعهده داشت، مأموريت داد تا باب گفت‌وگوها با پکن را باز و زمينه استقرار و نصب موشک‌ها در خاک اين کشور را مهيا کنند؛ بنابراين گفت‌وگوها با سفير چين در ايالات‌ متحده در واشنگتن آغاز شد و از «هان شو»، سفير وقت چين، خواسته شد تا از پکن بخواهد موشک‌ در اختيار رياض بگذارد. پاسخ مثبت بود و بندر به پاکستان سفر و با مقامات چيني در اسلام‌آباد به ‌طور مخفيانه ديدار کرد. در جولاي 1985 بندر بعد از سه ديدار مخفيانه براي توافق بر سر جزئيات به‌ طور رسمي به پکن رفت. سپس يک تيم چيني مخفيانه به رياض رفت تا هم‌زمان با ديدار با شاهزاده خالد، زمينه همکاري دو ارتش را فراهم کنند. قرارداد در دسامبر 1986 نهايي شد و تقريبا 50 موشک چيني CSS-2 با کد «بادهاي شرقي» به عربستان تحويل و در تأسيسات زميني اين کشور نصب شد. برادر پادشاه سعودي براي نهايي‌کردن همه جزئيات و نظارت بر چگونگي نقل و انتقالات، چهار بار در آن زمان به چين سفر کرد. او بعدها نوشت: «اين موشک‌ها به ما اين توانايي را مي‌دهند تا برابر هر نوع حمله‌اي چه از سوي تل‌آويو و چه تهران از خود دفاع کنيم»؛ اما برخي بر اين باور بودند که چين يک سيستم منسوخ‌شده را به رياض فروخته است. به گفته آنان، اين موشک‌ها تنها داراي کلاهک هسته‌اي معمولي بودند و سلاح کشتارجمعي به شمار نمي‌رفتند.
شناسايي اين پايگاه موشکي توسط سازمان سيا در اوايل سال 1988 ميلادي باعث شد تا رابطه واشنگتن با رياض بحراني شود. «دونالد ريگان»، رئيس‌جمهوري وقت آمريکا، خواستار از‌بين‌بردن فوري اين موشک‌ها شد؛ اما ملک فهد از اين اقدام خودداري کرد. ماجراي اين داستان در هجدهم ماه مارس در روزنامه واشنگتن‌پست افشا شد. سعودي‌ها نگران بودند که اسرائيل به اين پايگاه حمله کند. از‌اين‌رو بندر از «کالين پاول» که در آن زمان مشاور امنيت ملي ريگان بود، خواست تا به اسرائيلي‌ها اطمينان دهد که اين موشک‌ها فقط براي استفاده دفاعي هستند. پاول بعدها در خاطراتش نوشت که روزهاي پرتنشي را گذرانده بود؛ چراکه اگر اسرائيل به اين پايگاه حمله مي‌کرد، تکنيسين‌هاي چيني به همراه سعودي‌ها کشته مي‌شدند و اسرائيل پس از فشارهاي شديد ريگان از تصميم‌ خود عقب نشست. اما ماجرا به اينجا ختم نشد و ملک فهد براي نشان‌دادن عصبانيتش از انتقاد ايالات متحده، «هيوم هوران»، سفير وقت آمريکا را از اين پادشاهي اخراج کرد. اين موشک‌ها تا به امروز در عربستان سعودي باقي ماندند و همچنان عملياتي هستند. رياض تاکنون تنها يک بار آن‌هم در سال 2014 ميلادي زمان رژه با حضور رئيس ستاد ارتش پاکستان اين موشک‌ها را به نمايش عمومي گذاشت و تاکنون از آنها در هيچ جنگي استفاده نکرده است؛ چه در جنگ با عراق در سال 1991 ميلادي و چه در جنگ کنوني با يمن.
با همه اين چالش‌ها اين قرارداد زمينه گشايش روابط ديپلماتيک عربستان با چين را رقم زد و بندر در جولاي سال 1990 نيز بار ديگر به پکن رفت؛ اما اين ديدار به فروش بيشتر تجهيزات نظامي منجر نشد. سعودي‌ها بعدها از چين هواپيمايي بدون سرنشين خريداري کردند؛ پهپادي که از آنان اکنون در جنگ يمن استفاده مي‌کنند. اين در حالي است که اين کشور همچنان براي نيروي هوايي خود به هواپيماهاي آمريکايي و بريتانيايي متکي است و براي ارتش خود از تانک‌هاي آمريکايي استفاده مي‌کند و همچنين براي پياده‌نظام خود از کانادا وسايل نقليه جنگي مي‌خرد. البته قرارداد عربستان با چين از همان ابتدا تا حدودي عجيب بود؛ چرا‌که به طور معمول اين کشور موشک CSS-2 خود را به کلاهک هسته‌‌اي مجهز مي‌کند؛ اما براي سعودي‌ها تنها کلاهک معمولي نصب کرده بودند.
تمرکز بر اقتصاد و انرژي
مؤسسه بروکينگز در ادامه مي‌نويسد: نکته مهم اينجاست که چين تاکنون حاضر نشده به درگيري بين تهران و رياض وارد شود و در‌حالي‌که اين دو کشور از لبنان گرفته تا يمن مواضع متضاد با يکديگر دارند، پکن همچنان از توافق هسته‌اي ايران حمايت مي‌کند. البته رياض نيز با علم بر اين موضوع هيچ‌گاه از اين کشور نخواسته تا از برجام خارج شود؛ ‌همان کاري که ايالات متحده انجام داده است. طبق اين گزارش چين و عربستان فقط به دنبال روابط تجاري هستند و در مسائل ديپلماتيک يکديگر ورود نمي‌کنند. در سال‌هاي اخير مهم‌ترين اتفاق سياسي بين اين دو کشور سفر «محمد بن‌سلمان»، وليعهد اين کشور، در فوريه سال 2019 به پکن بوده است. تور آسيايي بن‌سلمان نخستين سفر مهم او پس از قتل «جمال خاشقجي»، روزنامه‌نگار سعودي در کنسولگري استانبول بود. او پس از ديدار با مقامات پاکستان و هند، وارد چين شد؛ کشوري که موضوع خاشقجي در آن مسکوت مانده بود. در اين سفر هر دو طرف روابط خود را آزاد توصيف کردند و توافقي براي ساخت پالايشگاه پتروشيمي با سرمايه‌گذاري مشترک دو کشور، به همراه صدها قرارداد ديگر به امضا رسيد. با شيوع و همه‌گيري ويروس کرونا اين پادشاهي متحمل زيان‌هاي مالي سنگيني شد. ورود حجاج به مکه و مدينه متوقف شد و با کاهش تقاضاي نفت و کاهش بهاي آن، اقتصاد عربستان رکود سنگيني را تجربه کرد. در اين شرايط بود که عربستان بار ديگر به سمت چين چرخيد و 9 ميليون کيت آزمايش براي مبارزه با کرونا خريداري کرد و همچنين 500 متخصص پزشکي به اين کشور رفتند تا مقدمات ساخت شش آزمايشگاه را فراهم کنند. طبق گزارش‌هاي منتشر‌شده تا زمان برگشت تقاضا براي خريد نفت به سطح پيش از شيوع کرونا، رياض مجبور است از ذخاير مالي خود استفاده کند که در نتيجه ميزان تجارت با پکن نيز روند نزولي را تجربه خواهد کرد.
تأثير پيروزي بايدن
اگر «جو بايدن»، معاون‌اول سابق ايالات متحده، در انتخابات ماه نوامبر بتواند «دونالد ترامپ»، رئيس‌جمهوري کنوني آمريکا را شکست دهد، بدون‌شک اين سياست‌مدار دموکرات در مواجهه با رياض سياست‌هاي جديدي را به کار خواهد بست. بايدن‌، عربستان سعودي را يک حکومت «مطرود» خوانده که بايد به ‌خاطر قتل خاشقجي مجازات شود. او همچنين همراه با ديگر اعضاي کليدي حزب دموکرات خواهان آن شده تا زماني‌ که جنگ يمن ادامه دارد، فروش اسلحه به رياض متوقف شود؛ البته نمي‌توان اين واقعيت را ناديده گرفت که اين جنگ زماني آغاز شد که بايدن معاون اوباما بود و بر همه مسائل نظارت داشت؛ اما بدون‌شک با رياست‌جمهوري بايدن روابط واشنگتن با رياض به‌ويژه روابط با شخص بن‌سلمان به طرز چشمگيري تغيير خواهد کرد و چين در‌اين‌ميان مي‌تواند از اين فرصت بيشترين بهره را ببرد؛ هرچند با توجه به محدوديت‌هاي پيش‌رو، هرگونه گسترش در روابط عربستان و چين بيشتر نمادين است تا اصولي.