برگزیده

تلخ تلخ، مثل کمبود انسولین

فرهيختگان

بروزرسانی 1399/05/15 - 22:08

فرهيختگان/متن پيش رو در فرهيختگان منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

ابوالقاسم رحماني/ دقيقا به همان اندازه يا بيشتر از اخبار مربوط به گشايش‌ها و مساله خودکفايي، اخبار مربوط به کمبودها به گوش مي‌رسد؛ کمبودهايي که در برخي حوزه‌ها همچون حوزه دارويي کشور به خاطر ارتباط با سلامتي انسان اهميت بالايي دارد و نگراني‌هاي بسياري را ايجاد مي‌کند. مساله کمبود انسولين براي بيماران ديابتي، ماجراي کهنه‌اي است که هرازچندگاهي در ساليان مختلف و حتي سالي چندبار به گوش مي‌رسد. هربار هم پس و پيش از خبر بعدي و قبلي، اخباري مبني بر توليد داخلي اين داروي حياتي براي بيماران ديابتي به گوش مي‌رسد و مسئولان کشور در سطوح مختلف خبر از راه‌اندازي خط توليد اين دارو در داخل کشور مي‌دهند. اما خب در تمام اين دفعات، نه ما ديگر با مساله کمبود مواجه نشديم و نه اينکه خبري از کفايت انسولين داخلي براي پوشش نياز تمام بيماران به گوش رسيد. اين ماجرا حالا و بعد از شيوع گسترده کرونا در جهان بيش از پيش اهميت پيدا کرده است؛ چراکه حتما از همان روزهاي ابتدايي شيوع کرونا تا همين امروز در اخبار و اطلاعات مختلف به گوش‌تان خورده است که افرادي که بيماري زمينه‌اي دارند، بيش از سايرين در معرض ابتلا و جان باختن بر اثر کرونا هستند. بيماران ديابتي هم از اين دسته افراد هستند و همين لزوم توجه به سلامت اين بيماران و تهيه و تامين اقلام دارويي موردنياز آنها را ايجاب مي‌کند. در اين گزارش سعي شده تا هم روايتي از بيماراني که اين روزها در داروخانه‌هاي مختلف در پي انسولين خصوصا انسولين قلمي مي‌گردند، داشته باشيم و هم اظهارات و ادعاهاي مسئولان در اين رابطه را بررسي کنيم.

يک درصد جمعيت کشور نيازمند استفاده از انسولين

مهرماه گذشته عليرضا مهدوي، معاون دفتر مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت در رابطه با تعداد بيماران مبتلا به ديابت يا همان قندخون در ايران و جهان خاطرنشان کرد: «درحال حاضر بيش از ۴۰۰ميليون ديابتي در دنيا وجود دارند که پيش‌بيني مي‌شود اين عدد در سال ۲۰۳۵ به بيش از ۶۴۰ميليون نفر برسد. به همين ترتيب مشخص مي‌شود هم‌اکنون حدود ۲۵۰ميليون نفر دچار اختلال قندخون ناشتا در جهان زندگي مي‌کنند. ۱۱درصد جمعيت بالاي ۲۵ سال در کشور به ديابت مبتلا هستند که در اين ميان تعداد افراد مبتلا به ديابت نوع دو بسيار قابل‌توجه‌تر از مبتلايان به ديابت نوع يک است. از اين آمار ياد شده ۱۰ درصد را مردان و 5/11 درصد را زنان تشکيل مي‌دهند. درگذشته آمار ابتلا به ديابت در روستاها و شهرهاي بزرگ بسيار متفاوت بود، اما اکنون در روستاها نيز هشت درصد جمعيت بالاي ۲۵ سال ديابت دارند که اين عدد حاکي از رشد ۱۲درصدي ابتلا به ديابت در روستاها در ساليان اخير است. در اين ميان سهم پايتخت‌نشينان از آمار ابتلا به ديابت، 8/12 درصد جمعيت بالاي ۲۵ سال است. در کل دنيا ۵۰ درصد ديابتي‌ها از بيماري خود بي‌اطلاع هستند که اين آمار در ايران چيزي حدود 25 درصد است.» اما همان‌طور که احتمالا مي‌دانيد همه بيماران ديابتي انسولين تزريق نمي‌کنند. به گفته عليرضا استقامتي، فوق‌تخصص غدد و بيماري‌هاي متابوليک و استاد دانشگاه علوم‌پزشکي تهران «در ايران حدود ۱۵۰هزار نفر بيمار ديابت نوع يک داريم و حدود پنج‌ميليون نفر نيز ديابت نوع دو دارند که حدود ۵۰۰هزار نفر از اين بيماران به انسولين نياز دارند، بنابراين جمعيتي حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰هزار نفر در کشور به انسولين روزانه نياز دارند که برخي روزي يک‌بار و گاهي تا روزي چهاربار بايد انسولين بزنند.»

ديابتي‌ها مي‌گويند انسولين سخت پيدا مي‌شود

حالا که حدود آمار مخاطبان خريد و استفاده از انسولين در کشور را داريم، بد نيست به همان مساله کمبود انسولين در داروخانه‌ها بازگرديم و ماجرا را از زبان يکي، دو نفر از بيماران ديابتي نيازمند به استفاده از انسولين بازگو کنيم. محمد که هم خود و هم مادرش نيازمند انسولين هستند به «فرهيختگان» مي‌گويد: «مدتي است با مراجعه به هر داروخانه‌اي امکان تهيه انسولين قلمي را ندارم. راستش هم خودم و هم مادرم از انسولين قلمي استفاده مي‌کرديم. اين انسولين‌ها توليد داخلي ندارند و همه وارداتي و از دو برند طوسي‌رنگ لنتوس (با اثر‌گذاري ۲۴ ساعته) و نارنجي‌رنگ نوورپيد (با اثر‌گذاري آني در کاهش قندخون) هستند. منتها مدتي است نوورپيد اصلا پيدا نمي‌شود و حتي به داروخانه‌هاي بزرگ مراجعه مي‌کنيم و مي‌گويند که نداريم. لنتوس هم که با مکافات و کلي جست‌وجو پيدا مي‌شود. برخي مسئولان مي‌گويند فرقي بين انسولين قلمي و رگولار يا همان قديمي‌ها نيست و صرفا تزريق قلمي‌ها راحت‌تر است و مردم آن را انتخاب مي‌کنند اما واقعيت اين نيست. درست است که تزريق آن راحت‌تر است اما دوز آن هم متفاوت است. اتفاقا در همين مراجعه آخر به پزشک، او به مادرم گفت که دست به تغيير انسولين نزند و از همان انسولين قلمي استفاده کند چون بدنش توان هماهنگي با انسولين جديد را ندارد، شايد من بتوانم اين کار را بکنم اما افرادي که سن بالاتري دارند چنين امکاني را ندارند و براي آنها مشکل‌ساز مي‌شود.»

عليرضا هم که از بيماران ديابتي نيازمند به انسولين است، صحبت‌هاي محمد را تاييد مي‌کند و مي‌گويد: «شماره اطلاعات دارويي را مي‌گيرم به من مي‌گويند فلان داروخانه مراجعه کنيد دو قلم از انسولين موجودي دارد. وقتي مراجعه مي‌کنيم بلافاصله مي‌گويند تمام شده است. مساله ديگري که با آن دست و پنجه نرم مي‌کنيم، موضوع سهميه‌بندي است. ما مي‌فهميم که اين شايد به‌خاطر اين است که انسولين به همه مردم برسد اما اولا که اين اتفاق نمي‌افتد و کمبود بيش از اينهاست و ثانيا اينکه من بيمار ديابتي نمي‌توانم ماهي چندبار براي دريافت انسولين آن هم در اين شرايط کرونايي به داروخانه‌ها مراجعه کنم. قبلا به اندازه مصرف يک ماهم تهيه مي‌کردم اما الان اينچنين نيست. تازه اگر گير بياوريم و داروخانه‌اي انسولين داشته باشد به تعداد بسيار محدود دراختيار ما مي‌گذارد. بعضي از داروخانه‌ها هم علي‌رغم اينکه انسولين را پزشک در دفترچه نوشته است با قيمت بالاتري اين دارو را به ما مي‌فروشند و به قولي آزاد حساب مي‌کنند. ما حاضريم براي اين اضطراري که در آن قرار داريم هزينه بيشتري کنيم اما هرگز توان تحمل اين استرس و اضطراب کمبود انسولين را نداريم. زندگي و مرگ ما وابسته به اين داروست و نمي‌توانيم ريسک کنيم.»

کمبود انسولين هم تقصير کروناست!

بگذاريد حالا کمي هم به اظهارات مسئولان در ارتباط با کمبود انسولين و توزيع اين دارو در کشور اشاره کنيم. چندوقت پيش کيانوش جهانپور، سخنگوي سابق وزارت بهداشت در ارتباط با علل کمبود انسولين قلمي در کشور گفت: «با توجه به مشکلاتي که درحوزه حمل‌ونقل هوايي به‌دليل بروز کرونا در دنيا ايجاد شده و همزمان نيز به‌دليل مشکلاتي که به‌علت تحريم‌ها درحوزه تبادلات بانکي و واردات ايجاد شده بود و درعين‌حال به‌دليل مشکلاتي که بعضا به‌صورت مقطعي در تامين ارز بروز مي‌کند، ممکن است ورود و عرضه برخي اقلام ازجمله برخي از انواع انسولين‌هاي قلمي مطابق برنامه زماني تعيين شده، پيش نرود. البته در اين زمينه انواعي از انسولين قلمي که دچار کمبود در بازار است، تامين و به‌زودي وارد و سپس برچسب‌گذاري شده و در داروخانه‌هاي منتخب توزيع مي‌شود.»

مشکلات انسولين در کشور يکي دوتا نيست

عليرضا استقامتي، فوق تخصص غدد و بيماري‌هاي متابوليک و استاد دانشگاه علوم پزشکي تهران در ارتباط با مساله کمبود انسولين در کشور گفت: «شرايط کشور را درک مي‌کنيم و مي‌دانيم تحريم‌هاي ظالمانه و کمبود ارز هم وجود دارد، اما همان‌طور که انسان براي زنده مانده به آب‌وهوا و غذا نياز دارد، کيفيت زندگي بيماران ديابت هم مهم است. نامه‌هاي متعددي به مسئولان نوشته‌ايم که انسولين‌هاي قلمي را تامين کنيد، اما برخي مي‌گويند در اين شرايط سخت اقتصادي بيماران ديابت بيشتر از انسولين‌هاي انساني و تزريقي نسل قبلي استفاده کنند. بسياري از بيماراني که در سال‌هاي اخير به ديابت مبتلا شده‌اند، اصلا انسولين تزريقي را تجربه نکرده‌اند، انسولين‌هاي قلمي عوارض جانبي کمتري دارند، چرا بايد در دنياي رو به پيشرفت از بيماران بخواهيم به انسولين‌هاي انساني برگردند.

براساس گزارش‌هاي مسئولان سالانه حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ميليون يورو براي واردات سالانه انسولين‌هاي آنالوگ يا قلمي درنظر گرفته شده که بايد به‌تدريج اين ارز به شرکت‌ها داده شود که بتوانند انسولين قلمي را وارد کنند. فعلا به علت تامين نشدن به‌موقع اين ارز، انسولين قلمي ذخيره شده در انبارها رو به اتمام است و در اين شرايط، دلالان، سودجويان و سوءاستفاده‌کننده‌ها وارد ميدان شده‌اند و اين انسولين را خريده و با قيمت سه تا پنج برابر و بدون بيمه به بيماران مي‌فروشند. نگراني اين است که برخي بيماران ديابت به‌علت کمبود انسولين، ميزان کمتري انسولين تزريق ‌کنند، مثلا به‌جاي ۳۰ واحد، ۱۰ واحد انسولين مي‌زنند و به‌ همين علت قند خون تعداد زيادي از بيماران ديابت از کنترل خارج شده است. بيماران ديابت اکنون هم به‌علت کمبود انسولين و هم کرونا در خطر مرگ قرار گرفته‌اند. برگشت بيماران ديابت به انسولين‌هاي انساني تزريقي يک عقبگرد است و هر روز نمي‌شود روش درماني بيماران را عوض کرد، اگر عده‌اي از بيماران از گذشته انسولين‌هاي تزريقي را -که ارزان‌تر هم هستند- استفاده مي‌کنند و مشکلي ندارند، هيچ‌ايرادي ندارد، اما تزريق مکرر براي کودکان يا افراد مسن سخت است، افراد سالمند نمي‌توانند تزريق کنند، دوز اشتباه تزريق مي‌کنند و دست‌شان مي‌لرزد.»

پوشش بيمه‌اي انسولين قلمي اشتباه بود!

درشرايطي که انسولين قلمي در کشور کم پيدا مي‌شود و بسياري از بيماران ديابتي دربه‌در دنبال اين دارو هستند و براي تهيه آن از هيچ‌هزينه‌اي هم فروگذار نمي‌کنند، برخي مسئولان تحت‌پوشش بيمه‌اي قرار گرفتن اين نوع انسولين را اشتباه مي‌دانند! حيدر محمدي، مديرکل نظارت بر دارو و فرآورده‌هاي تحت کنترل سازمان غذا و دارو با اعلام اين خبر که در ايران کمبود انسولين نداريم، گفت: «انسولين در ايران کمبود ندارد، اما انسولين‌هاي قلمي کمبود دارد. انسولين قلمي يک نوع برند از اين داروست که شايد استفاده از آن راحتي و مزايايي براي بيمار داشته باشد، اما نمي‌توان گفت اگر انسولين قلمي در بازار نبود، پس انسولين کمبود دارد. با توجه به مشکلات اقتصادي کشور، اشتباهي که درگذشته انجام شد، اين بود که انسولين قلمي زير پوشش بيمه قرار گرفت و ۹۰ درصد يا نزديک به صددرصد انسولين قلمي بيمه شد، صنعت بيمه در ايران با توجه به توان اقتصادي بيمه‌ها الزاماتي دارد، معلوم است وقتي که هم انسولين انساني تزريقي و هم انسولين قلمي خارجي تحت‌پوشش بيمه برود همه مي‌خواهند انسولين قلمي استفاده کنند. فرض کنيد اگر دولت بخواهد براي توسعه گردشگري بليت هواپيما و بليت اتوبوس را هر دو رايگان کند، معلوم است که همه مردم هواپيما سوار مي‌شوند، اما آيا دولت و بيمه‌ها توان لازم را براي پوشش هزينه آن دارد. منابع ارزي دولت محدود است، بنابراين به معاونت درمان وزارت بهداشت با امضاي رئيس سازمان غذا و دارو نامه نوشتيم که انسولين قلمي در بيمارستان‌ها و بخش‌هاي بيمارستاني تجويز نشود. اصلا عقلاني نيست در اين شرايط اقتصادي حجم زيادي ارز از کشور به‌خاطر انسولين قلمي خارج شود، درحالي‌که انسولين تزريقي با قيمت مناسب در کشور توليد مي‌شود.» و شايد با همين استدلال چندوقت پيش رئيس سازمان غذا و دارو با بيان اينکه دارويي که بيشترين ميزان ارز را استفاده مي‌کند انسولين است، گفت: «انسولين نداريم، چون ارز نداريم!»

روايت تکراري توليد داخلي اقلام حياتي

با همه اين مسائل اما آنچه همچنان پايدار است مساله کمبود انسولين در داروخانه‌هاي کشور است؛ مساله‌اي که هرازچندگاهي خبر از خودکفايي در توليد آن هم به گوش مي‌رسد. در آخرين اين موارد چندي پيش يعني در اول تير ماه اولين خط توليد قلم‌هاي تزريقي انسولين گلارژين (انسولين قلمي انواع مختلفي دارد که باقي انواع آن همچنان وارداتي است) افتتاح شد. شانه‌ساز، رئيس سازمان غذاودارو در مراسم افتتاح اين خط توليد در رابطه با توليد انسولين قلمي در کشور گفت: «روز بزرگي براي بيماران ديابتي و کشور است، چراکه با توليد انسولين قلمي در کشور هم از لحاظ تامين انسولين مورد نياز بيماران و هم از لحاظ صرفه‌جويي ارزي اتفاق بزرگي رخ داده ‌است. با افتتاح اين پروژه سالانه از خروج ۲۰ ميليون دلار از کشور جلوگيري مي‌شود. اين درحالي است که درشرايط تحريم‌هاي ظالمانه آمريکا عليه مردم و بيماران کشورمان، تامين انسولين مورد نياز کشور واقعا با مشکلات جدي مواجه هستيم. با پروژه‌اي که کليد خورد، سد توليد انسولين قلمي شکسته شده و اميدواريم درکنار شرکت پويش دارو، شرکت‌هاي جديدي که برنامه توليد انسولين قلمي را دارند، يکي پس از ديگري وارد مدار توليد شوند.» البته اين توليد انسولين را مي‌توان درکنار همکاري ايران با چين و برخي ديگر از کشورهاي دنيا در توليد انسولين هم مورد بررسي قرار داد. نکته حائز اهميت در اين باره مساله تحريم‌هاست که همواره محدوديت‌هاي جدي را براي کشور ايجاد کرده و مانع از دسترسي به مواد اوليه يا همکاري و توليد تحت ليسانس انسولين در کشور شده است.

عدم تامين مالي و سختي تهيه مواد اوليه علت اصلي عدم کفايت توليد داخلي

سيامک افاضلي، توليد‌کننده دارو و پژوهشگر اقتصاد دارويي در ارتباط با ماجراي کمبود انسولين در کشور و مديريت توزيع اين دارو با «فرهيختگان» به گفت‎وگو پرداخت و گفت: «ساليان طولاني است که شرکت‌‌هاي داخلي ما درحال توليد انسولين هستند. مشکلي که براي انسولين وجود دارد خود ماده اوليه انسولين است که به‎صورت وارداتي است. طبيعتا در بحث‌‌هاي تحريمي و تامين و انتقال ارز و... گا‌هي مشکلاتي وجود داشته و منجر به اين شده که به‏صورت مقطعي کمبود‌هايي در بازار ايجاد شود. در 10 سال گذشته نوع انسولين‌‌هايي که قبلا دو سه قلم و نوع بيشتر نبود، به‏واسطه پيشرفت علم بيشتر شد و انسولين‌‌هاي تزريقي به بازار آمد که به‎صورت قلمي بودند و اينها توليد داخلي نداشتند. درعين‎حال با توزيع اين انسولين‌‌هاي جديد موارد مصرف انسولين‌‌هاي قبلي خيلي کمتر شد و گرايش مردم به‏سمت انسولين‌‌هاي جديد يا قلمي افزايش پيدا کرد. علت هم آن بود که انسولين‌‌هاي قلمي مي‌توانند کنترل بهتري در قند بيماران ديابتي ايجاد بکنند ولي اين انسولين‌‌ها به‌طور کلي وارداتي بوده‌اند. شرکت دانمارکي که توليد‌کننده و صادرکننده اين محصول بود به اين دليل که ايران يکي از بازار‌هاي بزرگ و پرمتقاضي و مهم و اين انسولين‌‌هاست آن هم به‎خاطر آمار بالاي ديابت در ايران، در شهرک دارويي برکت زمين و ملکي را گرفتند تا اين محصول را آنجا توليد کنند و تحت ليسانس آن شرکت اصلي توليد آغاز شد.

طبيعي است تا زماني که مراودات کاملا عادي بود همه‏چيز سر جايش بود، اما بعد از ايجاد مشکلات در حوزه انتقال ارز و... وقتي شرکت خارجي وارد ايران مي‌شود مي‌خواهد عددي را انتقال بدهد به کشور مبدا که با وجود محدوديت‌‌هاي بانکي اين امکان فراهم نشد و مشکلاتي ايجاد شد. به‏واسطه همين مساله ساير موضوعات و روند‌هاي توليد انسولين مثل بسته‌بندي و... هم با مشکلاتي مواجه شد. براي ادامه توليد، همه اين فرآيند‌ها بايد به‏صورت همزمان ادامه پيدا مي‌کرد، چراکه نبود هر پروسه و مرحله کل کار توليد انسولين را با وقفه ايجاد مي‌کرد و درنهايت هم اين اتفاق افتاد. در ارتباط با اينکه توليد داخلي انسولين کفاف نياز داخل کشور را مي‌دهد يا نه هم بايد بگويم حجم عددي موردنياز انسولين خيلي بالا نيست که امکان کفاف دادن آن نباشد اما آن‏چيزي که باعث ايجاد کمبود مي‌شود اين است که هم توليد متناسب نياز نبوده و هم وقفه‌‌هايي که در توليد ايجاد شده، مشکل‎ساز شده است. علت اين وقفه‌‌ها هم عدم‏تامين منابع مالي و عدم‏امکان تهيه مواد اوليه توليد انسولين بوده است.»

اعضاي کميسيون بهداشت مجلس: اطلاعي از کمبود انسولين نداريم!

تلاش بسياري کرديم تا با مسئولان وزارت بهداشت در ارتباط با مساله کمبود انسولين در بازار صحبت کنيم، منتها موفق به اين کار نشديم و از همين جهت با نمايندگان و اعضاي کميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي گفت‏و‏گويي را انجام داديم.

علي‏ اصغر باقرزاده عضو کميسيون بهداشت و درمان مجلس در ارتباط با اين مساله به «فرهيختگان» گفت: «اين که آيا کمبود انسولين داريم يا نه، من اطلاعي ندارم. اما به‎صورت کلي انسولين قلمي بيشتر مربوط به شرکت‌‌هاي خارجي و به‎صورت کلي وارداتي است و در اختيار شرکت‌‌هاي انحصاري قرار دارد. اين شرکت‌‌ها هم وقتي اوضاع مملکت روبه‎راه بود در ايران حاضر شدند و بعد از اينکه مشکلاتي ايجاد شد، از ايران رفتند. انسولين معمولي رگولار در کشور توليد مي‌شود و بيشتر مشکلات در ارتباط با انسولين‌‌هاي قلمي است. اگر انسولين قلمي هم نباشد، مشکلي ايجاد نمي‌شود و با انسولين رگولار مي‌توان مشکلات را حل کرد.»

بعد از باقرزاده، يحيي ابراهيمي ديگر عضو کميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي با «فرهيختگان» به گفت‏وگو پرداخت و در ارتباط با مساله کمبود انسولين در ايران همان صحبت‌‌هاي باقرزاده را تکرار کرد و گفت: «من اطلاعي از کمبود انسولين در ايران ندارم و بايد سوال کنم. اما همان‎طور که مي‌دانيد مواد اوليه انسولين از خارج از کشور وارد مي‌شود. هيچ فرقي بين انسولين‌‌هاي قلمي و قديمي هم وجود ندارد. بسياري از توليدات داخلي ما حتي کيفيت بالاتري از انسولين‌‌هاي خارجي دارند. بااين‎حال در ارتباط با اينکه داروخانه‎اي مشکلي در ارتباط با انسولين‌‌هاي قلمي داشته باشد، اطلاعي ندارم و بايد اين موضوع را پيگيري کنم. البته انسولين‌‌هاي توليد داخلي به حد کفاف نيست و بايد توليد آنها را توسعه دهيم. خصوصا در اين شرايطي که شيوع بيماري‌‌ها مثل کرونا و... بالاست نبايد به نگراني‌‌هاي مردم دامن‌ زده شود و بايد احتياجات‎شان کامل مرتفع شود.»