برگزیده

سکوت سیاسی آژانس‌ در برابر پنهان‌کاری هسته‌ای عربستان

اعتماد

بروزرسانی 1399/05/21 - 11:26

سکوت سیاسی آژانس‌ در برابر پنهان‌کاری هسته‌ای عربستان

اعتماد/متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

ايران در عراق، سوريه و لبنان چه مي‌کند؟ چرا حوثي‌هاي يمن به عنوان يک جريان سياسي در اين کشور با تهران در ارتباط هستند؟ هدف ايران از توسعه برنامه موشکي چيست؟ ايران چه نيازي به سامانه دفاع موشکي روسيه دارد؟ چرا ايران با مقام‌هاي ارشد طالبان گفت‌وگو مي‌کند؟ چرا جامعه جهاني بايد غني‌سازي هسته‌اي در ايران را به رسميت بشناسد؟ ايران از تعميق رابطه با چين به دنبال چيست؟

جمهوري اسلامي ايران در 40 و اندي سال گذشته بابت پرسش‌هايي از اين جنس مورد بازخواست قرار گرفته، تحريم اقتصادي و تهديد به انزواي سياسي را تحمل کرده و البته بر سر ميز مذاکره براي احقاق حقش جنگيده‌ است. همزمان درست در چند قدمي ايران بر روي نقشه منطقه، کشوري قرار دارد که در 4 دهه گذشته هر آنچه نقض قوانين و حقوق بين‌الملل به حساب آمده را انجام داده و به جاي تنبيه، تشويق هم شده است.

نام ايران و عربستان سعودي سال‌هاست مصداق عبارت «استاندارد دوگانه» است. استانداردي که در برابر حضور شهروندان سعودي در حملات تروريستي يازدهم سپتامبر سکوت کرده و حتي در اقدامي عجيب و غريب دادگاهي در ايالات متحده ايران را ملزم به پرداخت غرامت به قربانيان اين حادثه مي‌کند، استانداردي که وقتي عربستان گروه‌هاي شبه‌نظامي چون طالبان و القاعده را تجهيز مي‌کند گويا آب از آب تکان نخورده، استانداردي که حضور نيروهاي نظامي عربستان در بحرين يا يمن را به دفاع از خود تعبير مي‌کند و حتي زماني که ستون‌نويس رسانه امريکايي واشنگتن‌پست زنده به کنسولگري عربستان در استانبول مي‌رود و ساعتي بعد قطعات بدنش در کيسه‌هاي سياه رنگ خارج مي‌شود، همچنان پادشاه و وليعهد سعودي در سايه آن، از مصونيت برخوردار هستند. اخيرا به اين ليست بلند بالا مورد جديدي هم اضافه شده است: مخفي‌کاري هسته‌اي رياض و سکوت دولت‌ها و نهادهاي مرتبط بين‌المللي به خصوص آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و دولت همواره مدعي ايالات متحده امريکا.

اين‌بار گزارش جديد وال استريت ژورنال از ابعاد مخفي برنامه هسته‌اي عربستان سعودي و ساخت کارخانه توليد کيک زرد در اين کشور در سايه همکاري مشترک با چين خبر داده است. تلاش عربستان براي دستيابي به فناوري هسته‌اي نه جديد است و نه به ذات ممنوع. عربستان نيز مانند ساير کشورهاي عضو معاهده عدم اشاعه تسليحات هسته‌اي از حق و حقوق مفصل و مشخصي براي دستيابي به انرژي صلح آميز هسته‌اي به عنوان منبع تازه‌اي از انرژي و فناوري نو برخوردار است.

آنچه اين تلاش عربستان را زير ذره‌بين مي‌برد چند نکته است: نخست اظهارنظرهاي مداوم مقام‌هاي سعودي درباره لزوم منع ايران از دستيابي به حقوق هسته‌اي به عنوان عضو ان‌.پي.تي. دوم تلقين انحراف در برنامه هسته‌اي ايران و تهديد به تلاش براي رسيدن به سلاح هسته‌اي در صورت تداوم برنامه هسته‌اي ايران. سوم تلاش براي جلوگيري از توافق هسته‌اي ميان ايران و جامعه جهاني. چهارم حمايت از خروج دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده از برجام. پنجم تلاش براي فضاسازي بيهوده درباره مقاومت ايران در برابر صدور مجوز براي بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و همراهي با اسراييل و ايالات متحده در تهديدسازي دوباره از فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران.

در چندسال منتهي به حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 وقت در سال 1394 کم و بيش همه مي‌دانستند که اجماعي که دولت وقت امريکا به رياست باراک اوباما عليه برنامه هسته‌اي ايران راه انداخته بيش از آنکه ريشه در واقعيات داشته باشد تصنعي و تقلايي براي تضعيف قدرت ايران در منطقه است. همزمان با تولد برجام بود که آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سايه پيشبرد يک نقشه راه مشخص با سازمان بين‌المللي انرژي اتمي به پرونده ساختگي ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران پايان داد و در بيانيه دبيرکل وقت نيز به صراحت تاکيد شد که تحقيقات ايران درباره ابعادي از برنامه هسته‌اي که مي‌تواند شائبه نظامي پيدا کند سال‌هاست تمام شده و مجدد پيگيري نشده است. ايران پس از برجام نيز علاوه بر تمام تعهدات پادماني تن به اجراي داوطلبانه پروتکل الحاقي داد تا نهايت شفاف‌سازي در برنامه هسته‌اي را داشته باشد. پس از آن نيز تا يک سال پس از خروج ايالات متحده از برجام (بهار 98) گزارش‌هاي دوره‌اي و مفصل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همگي گوياي پايبندي کامل ايران به تمام تعهدات فني و نظارت کامل اين نهاد بر فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران بود.

با اين‌همه همزمان با کاهش تعهدات برجامي ايران، نخست‌وزير رژيم اسراييل با راه‌اندازي يک نمايش ويدئويي ادعا کرد که تل‌آويو به اسناد محرمانه هسته‌اي ايران دسترسي پيدا کرده و اين اسناد از برنامه مخفي هسته‌اي ايران در حوزه نظامي خبر مي‌دهند. ادعايي که بلافاصله مورد حمايت عربستان سعودي و ايالات متحده قرار گرفت و با فوت مشکوک يوکيا آمانو، دبيرکل فقيد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به سندي قابل اعتنا و تحقيق در اين نهاد مثلا مستقل بين‌المللي تبديل شد.

قريب به يک ماه و نيم پيش بود که سه کشور شوراي حکام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در اقدامي کاملا سياسي و دور از موازين فني با صدور قطعنامه‌اي ايران را به عدم همکاري با آژانس در حوزه نظارت متهم کردند. در اين پروسه هياهوي نماينده عربستان در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و متهم شدن تهران به پنهانکاري از سوي رياض قابل توجه بود به خصوص آنکه طبق گزارش رسانه‌هاي متعدد امريکايي، عربستان در همان بازه زماني مشغول ساخت مخفيانه کارخانه توليد کيک زرد بوده است.

دفاع ظريف از حق غني‌سازي عربستان، انتقاد از دورويي امريکا
گزارش وال استريت ژورنال تنها يکي از زنجيره‌هاي سلسله مطالبي است که در دو سال و نيم اخير درباره تلاش‌هاي عربستان براي توسعه برنامه هسته‌اي و پنهانکاري‌هاي رياض منتشر شده است. اسفندماه 1396 بود که محمد بن سلمان وليعهد عربستان سعودي در مصاحبه با برنامه ۶۰ دقيقه شبکه سي‌بي‌اس‌نيوز در حالي که راهي ايالات متحده بود تا با دونالد ترامپ در کاخ سفيد ديدار کند، در پاسخ به سوالي درباره برنامه هسته‌اي عربستان سعودي، تلاش کرد به سبک و سياق هميشه توپ را به زمين تهران بيندازد و گفت: «عربستان سعودي خواهان به دست آوردن هيچ سلاح اتمي نيست، در اين باره گفت: اما بدون ترديد اگر ايران بک بمب اتمي بسازد، ما در اسرع وقت اين کار را خواهيم کرد.» در همان بازه زماني در مصاحبه اختصاصي که با محمد جواد ظريف، وزير خارجه کشورمان داشتم از او درباره نگاه ايران به توسعه برنامه هسته‌اي عربستان سوال کردم . ظريف در پاسخ به «اعتماد» گفت: «ما نيت عربستان سعودي را نمي‌دانيم اما از نظر ما اگر کشوري به دنبال استفاده صلح‌آميز از انرژي هسته‌اي با اهداف صلح‌آميز از جمله غني‌سازي باشد، براساس معاهده منع تکثير تسليحات اتمي (ان‌پي‌تي) اين حق را دارد. دولت امريکا در موقعيتي نيست که اين حق را از هيچ کشوري سلب کند. اين مساله سياست اصولي ما بوده و خواهد بود اما اعتقاد داريم هر کشوري که در اين منطقه به دنبال سلاح هسته‌اي باشد امنيت خود و ديگران را به خطر انداخته و اميدوار هستيم که رژيم سعودي به دنبال چنين سياست غلطي نباشد.»

يک سال پس از اين تاريخ در بهمن ماه 1397 بود که روزنامه «واشنگتن‌پست» در گزارشي اختصاصي به نقل از يک کميته مجلس نمايندگان امريکا ادعا کرد منصوبان دولت دونالد ترامپ به‌رغم مخالفت برخي از نهادهاي اين دولت در تلاشند که فناوري هسته‌اي به عربستان سعودي بدهند. چند روز پس از انتشار اين گزارش و بازتاب اطلاعات آن بود که محمد جواد ظريف، وزير خارجه کشورمان در توئيتر به اين گزارش واکنش نشان داده و نوشت: «آنچه براي ما روشن بود روز به روز براي جهانيان روشن‌تر مي‌شود: براي امريکا نه حقوق بشر مايه نگراني واقعي است و نه برنامه‌هاي هسته‌اي. اول يک روزنامه‌نگار مثله‌شده؛ و اکنون هم فروش غيرقانوني فناوري هسته‌اي به عربستان کاملا افشا شده. #دورويي ايالات متحده.»

با وجود انتشار گزارش‌هاي متعدد درباره برنامه هسته‌اي عربستان و سکوت اين کشور در سايه در پيش‌ گرفتن سياست مشابه تل‌آويو در ابهام هسته‌اي، همزمان با کاهش تعهدات برجامي ايران در پاسخ به انفعال بازماندگان در برجام در برابر تحريم‌هاي اقتصادي ايالات متحده عليه ايران، عربستان دوباره هم‌راستا با اسراييل فضاسازي عليه برنامه هسته‌اي ايران را آغاز کرد و در آبان‌ماه سال گذشته بود که کابينه اين کشور آنچه را که «فريبکاري» ايران درباره برنامه اتمي‌اش خواند محکوم کرد. کابينه عربستان در جلسه‌اي که به رياست ملک سلمان، پادشاه اين کشور، برگزار شد ايران را به «فريب ادامه‌دار» درباره برنامه اتمي‌اش متهم و «به تعويق انداختن ارايه اطلاعات به آژانس انرژي اتمي» از سوي تهران را محکوم کرد. در ادامه اين اقدام‌هاي فريبکارانه و پنهان کردن برنامه هسته‌اي خود در سايه فرياد درباره برنامه هسته‌اي ايران، خردادماه سال جاري بود که نماينده عربستان در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در اظهاراتي بي‌پايه و اساس درباره آنچه که سوءاستفاده ايران از برجام خواند، نطقي ارايه و ادعا کرد که رياض نگران ابعاد پنهان برنامه هسته‌اي ايران است. اين مقام سعودي با اشاره به کاهش تعهدات برجامي ايران ادعا کرد که تهران به سمت سلاح هسته‌اي در حرکت است و خواهان توافق هسته‌اي جديدي با ايران شد. ادعاهايي که در همان زمان با پاسخ تند همتاي ايراني اين مقام سعودي در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روبه‌رو شد.

هرچند که به نظر مي‌رسد عربستان سعودي در دو سال و نيم اخير با هياهو‌سازي درباره برنامه هسته‌اي ايران موفق شده توجه جامعه جهاني نسبت به برنامه اتمي مخفيانه خود را منحرف سازد و در چندماه گذشته و آتي نيز از فرصت تمرکز اعضاي کنگره امريکا بر انتخابات رياست‌جمهوري اين کشور سوءاستفاده خواهد کرد اما انفعال جامعه جهاني به خصوص نهادي چون آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در برابر گزارش‌هاي متعدد و مستند درباره برنامه هسته‌اي عربستان و مقاومت اين کشور براي شفاف‌سازي، اعتبار و استقلال اين نهاد را زير سوال برده است. در حالي که رياست جديد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با مرجع قرار دادن اسناد اسراييلي درباره برنامه هسته‌اي ايران، قطعنامه ضدايراني را در شوراي حکام به تصويب مي‌رساند، اندک فشاري بر عربستان سعودي براي شفاف‌سازي درباره کميت و کيفيت برنامه هسته‌اي اين کشور وجود ندارد. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در حالي چشمان خود را بر آنچه در رياض مي‌گذرد بسته که سابقه عربستان سعودي در تجهيز گروه‌هاي تروريستي و به راه‌اندازي جنگ در ساير کشورها به منظور ارضاي جاه‌طلبي‌هاي منطقه‌اي بايد هر مسوول بين‌المللي را نگران تلاش رياض براي دستيابي به سلاح هسته‌اي بکند.