آقای شاملو به تلویزیون خوش آمدید!

خبرگزاری کتاب ایران/ این روزها پرداختن به عرصه فرهنگ نیاز به عینک جدیدی دارد تا بتوانیم با چشم باز به اتفاقات حوزه فرهنگ در 100 سال گذشته نگاه کنیم. این نگاه باز می‌تواند شرایطی را فراهم کند تا ما شاهد نقد و بررسی شخصیت‌های مطرح فرهنگ و هنر در جامعه باشیم و با چشمانی باز درباره این افراد نظر دهیم و امیدوار باشیم که مخاطب امروز نیز با دید تازه و جدیدی به ادبیات نگاه کند. برای فهم ضرورت این اتفاق کافی که سری بزنیم به پژوهش‌های میدانی دغدغه‌مندان ادبیات.

همین یکی دو سال پیش بود که چند دانشجو خلاق دوربین به دست گرفتند و به خیابان انقلاب رفتند و عکسی از شاملو را به دانشجویان و مردمی که مشغول خرید در این خیابان فرهنگی بودند، نشان دادند و از آنها سوال کردند که این شخص کیست؟ نتایج این گزارش بسیار جالب بود. بسیاری از مردم شاملو را نمی‌شناختند و حتی چند نفری او را با بازیگران سریال‌های طنز رضا عطاران و مهران مدیری اشتباه گرفتند. اتفاق جالب‌تر آنجایی رقم خورد که این دانشجویان در گزارش بعدی خود دوباره به خیابان انقلاب رفتند و از مردم سوال کردند که آیا احمد شاملو را می‌شناسید؟ بیش از 90 درصد عابران در پاسخ گفتند که او یکی از بزرگ‌ترین شاعران ایران است اما به زحمت حتی نیم خطی از شعرهای او را حفظ بودند!

همین موضوع نشان می‌دهد که ما در معرفی احمد شاملو و دیگران شاعران از طریق رسانه ملی ضعیف عمل کرده‌ایم. البته قرار نیست و ما نیز انتظار نداریم که رسانه ملی برنامه بسازد و در آن از احمد شاملو، فروغ فرخزاد، حسین منزوی، سهراب سپهری، اخوان ثالث یا دیگر شخصیت‌های ادبی مثل صادق هدایت، جمالزاده و گلشیری تعریف و تمجدید کند. در چنین شرایطی تنها کافی است که با تولید برنامه‌هایی مثل «شب شعر» (برنامه‌ای از شبکه چهار سیما)‌ به معرفی و نقد و بررسی این شخصیت‌ها بپردازیم. می‌شود در این برنامه‌ها از منتقدان و مدافعان این شخصیت‌های ادبی دعوت کرد تا در رسانه ملی و پیش چشم مخاطبان این شخصیت‌ها را نقد و بررسی کنند. ویژه برنامه «شب شعر» این هفته شبکه چهار سیما به احمد شاملو اختصاص داشت و همین موضوع بهانه‌ای شد تا به موضوع ورود احمد شاملو به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بپردازیم و آن را از زوایای مختلف بررسی کنیم.



خودسانسوری آفت رسانه‌‌هاست
بدون شک اگر بخواهیم به بررسی دلایل جای خالی شخصیت‌هایی مثل شاملو، فروغ، هدایت، گلشیری و دولت‌آبادی در رسانه ملی بپردازیم، یکی از مهم‌ترین دلایل آن خودسانسوری است. همین سال گذشته بود که بعد از نام بردن از محمود دولت‌آبادی، صادق هدایت و عباس معروفی در اخبار ساعت 20 شبکه چهار عده‌ای با من تماس گرفتند و گفتند که بدون شک دیگر برنامه‌ای به تو در تلویزیون نخواهند داد؛ اما نه تنها چنین اتفاقی رخ نداد، بلکه در برنامه‌های بعدی هم این اتفاق را تکرار کردم و همه متوجه شدند که نیاوردن نام این افراد در رسانه ملی، یک خودسانسوری بوده که اتفاقا از سوی دلسوزان ادبیات معاصر انجام شده است.

این شرایط وقتی ناراحت‌کننده‌تر می‌شود که گویندگان رادیو به جای بردن نام فروغ بعد از خواندن شعرش از عبارت «شعری شنیدیم از شاعر تولد دیگر» یا به جای بردن نام شاملو بعد از خواندن شعرش از عبارت «شعری شنیدیم از شاعر هوای تازه» استفاده می‌کنند.


«قدیس‌»سازی ممنوع
متاسفانه جامعه‌ای که مطالعه نمی‌کند تبدیل به کودک لجبازی می‌شود که علاقه شدیدی به هر چیزی دارد که از طرف جامعه منع می‌شود و به عکس هر چیزی را که جامعه و حاکمیت از آن تعریف کند، نمی‌پذیرد. در چنین شرایطی و بعد از گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی، بهترین راه این است که رسانه ملی فضا را برای نقد و بررسی شخصیت‌هایی باز کند که محدودیت‌های سال‌های گذشته از آن‌ها نام‌های بزرگ ساخته است. به نظر می‌رسد که این آگاهی در مسئولان شبکه چهار سیما ایجاد شده است و خوب می‌دانند که اگر این رویه ادامه داشته باشد ما در آینده شاهد شخصیت‌های ادبی خواهیم بود که به هیچ عنوان نمی‌توان به آن‌ها نزدیک شد و آنها را نقد کرد و اشکالی به آثارشان وارد دانست.



قدر سرمایه‌های ملی را بدانیم
بدون شک احمد شاملو و محمود دولت‌آبادی نزدیک‌ترین اهل قلم ایرانی به جایزه نوبل ادبیات بوده‌اند و به عقیده بسیاری از کارشناسان، اگر همدلی لازم در کشور وجود داشت این دو نفر می‌توانستند جایزه نوبل ادبیات را دریافت کنند که متاسفانه با برخی دیوارکشی‌ها این اتفاق رخ نداد. مسئولان رسانه ملی باید بدانند که در دنیای ادبیات هیچ دیواری وجود ندارد و هر دیواری راه را برای همه اهالی ادبیات می‌بند و اجازه نمی‌دهد که اهالی قلم با هر دیدگاهی به مسیر خود ادامه دهند و متاسفانه این مهم‌ترین آفتی است که در این سال‌ها ادبیات کشور ما را خصوصا ادبیات انقلاب و دفاع مقدس را متضرر کرده است.

اجازه سوءاستفاده به شبکه‌های بیگانه ندهیم
در شرایطی که تعداد شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان رو به افزایش است، اگر ما از سرمایه‌های ملی خودمان در رسانه ملی استفاده صحبت نکنیم، بدون شک این شبکه‌ها از این سرمایه‌ها به آن شکلی که دوست دارند، استفاده می‌کنند و با دست گذاشتن روی نام برخی از شخصیت‌ها به آن ویژگی‌هایی می‌پردازند که مورد نظرشان است. بنابراین در ذهن مخاطب کارکتری از این افراد می‌سازند که بعد از آن تغییر آن دیدگاه در ذهن مخاطب کار بسیار دشواری است.



آقا شاملو به سیما خوش آمدید، سری هم به صدا بزنید
پخش ویژه‌برنامه در ارتباط با شاملو در سیمای جمهوری اسلامی اتفاق مبارکی است که نشان از آگاهی مدیران شبکه چهار سیما دارد و امیدواریم که در آینده شاهد تولید و پخش چنین برنامه‌هایی در رادیوی ملی نیز باشیم تا بتوانیم به دور از مقدس‌سازی شخصیت‌های ادبی در محافل ادبی به بررسی زوایای مختلف افرادی مثل شاملو، فروغ، هدایت و گلشیری بپردازیم.