هزینه فایده نصب فیلتر دوده در خودروهای سنگین

دنياي اقتصاد/ درخواست يکي از شرکت‌هاي تجاري‌ساز براي معافيت نصب فيلتر دوده روي توليدات آن شرکت تا زمان رفع تحريم‌ها، هنوز با انتقاداتي همراه است. اين درخواست در شرايطي با واکنش بسياري از فعالان زيست‌محيطي مواجه شد که خودروسازان نيز براي درستي ادعاي خود در بي‌فايده بودن نصب فيلتر، دلايل متعددي ارائه کردند. از جمله هزينه گزاف نصب فيلتر دوده آن هم در شرايط تحريم، بي‌کيفيت بودن گازوئيل مصرفي و در نهايت لزوم استفاده از فيلتر دوده در موتورهايي که به لحاظ ساختاري اصلاح و بهبود يافته هستند. توليد‌کننده خودروهاي تجاري که درخواست خود را به معاون اول رئيس‌جمهوري ارائه کرد مدعي بود که لزوم نصب فيلتر در شرکت متبوعش آن هم در شرايط تحريم مانع از تداوم توليد چند محصول اين شرکت شده و در نهايت نيز خواستار حذف فيلتر شده بود. در پي اين درخواست اسحاق جهانگيري معاون اول رياست جمهوري نيز نامه مديرعامل اين شرکت توليد‌کننده خودروهاي سنگين را به وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان حفاظت محيط‌زيست ارجاع داد. جهانگيري اما بعد از سروصداي فعالان زيست‌محيطي نامه ديگري منتشر کرد و مدعي شد که اصل بر استفاده از فيلتر دوده است ولي نسبت به محدوديت‌هاي ناشي از تحريم هم نبايد بي‌تفاوت بود. هر چند با توجه به مخالفت سازمان حفاظت از محيط زيست به نظر مي‌رسد که حذف فيلتر دوده از برخي خودروهاي سنگين منتفي شده اما در اين راستا روز گذشته مرکز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي گزارشي در اين زمينه منتشر کرد. گزارشي که در نهايت بر لزوم نصب فيلتر دوده در راستاي کاهش آلودگي هوا تاکيدي دوباره دارد. الزام به استفاده از فيلتر دوده آنچه مشخص است نصب فيلتر دوده در خودروها سال‌ها با مقاومت خودروسازان همراه بوده است.توليد‌کنندگان خودرو در کشور براي مخالفت خود دلايلي را نيز مطرح مي‌کردند که مهم‌ترين آن به بي‌کيفيت بودن گازوئيل در کشور مربوط بود. آنها تاکيد داشتند که مزيت فيلتر دوده زماني خود را نشان مي‌دهد که گازوئيل مصرفي از سطح استاندارد قابل‌توجهي برخوردار باشد. به‌عنوان مثال در گازوئيل با استاندارد يورو ۴ سطح گوگرد بايد زير ۵۰ppm باشد در حالي‌که وجود گوگرد در گازوئيل مصرفي در کشور چند برابر بيش از حد مجاز است. اشکال ديگر خودروسازان به هزينه بالاي فيلتر دوده مربوط مي‌شد با اين حال با توجه به لزوم حل معضل آلودگي هواي کلان‌شهرها و همچنين تجربيات موفق ساير کشورها در استفاده از تکنولوژي فيلتر جاذب دوده، لزوم استفاده از اين تکنولوژي در اسناد بالادستي ملي قيد و مورد تاکيد قرار گرفت. به اين ترتيب علاوه بر مصوبات دولت در سال‌هاي ۱۳۹۳و ۱۳۹۵، براساس آيين‌نامه‌هاي ماده (۲) و ماده (۸) قانون هواي پاک، استفاده از فيلتر دوده براي خودروهاي ديزلي از ابتداي سال ۱۳۹٦ الزامي شد.در اين راستا مرکز پژوهش‌هاي مجلس در گزارشي با عنوان «هزينه فايده نصب فيلتر دوده با تاکيد به اسناد بالادستي» به تجربه استفاده از اين فيلتر در ايران و در ديگر کشورها پرداخته و همچنين دغدغه خودروسازان را در اين زمينه مورد بررسي قرارداده است. در ابتداي اين گزارش مزاياي استفاده از فيلتر تشريح و تاکيد شده که فيلتر جاذب ذرات معلق، تنها ابزاري است که مي‌تواند به‌طور موثر ذرات سرطاني بسيار کوچک را از موتورهاي احتراقي حذف کند و در کاهش جرم و تعداد ذرات تا ۹۰درصد اثرگذار باشد. همچنين اين قطعه هيدروکربن‌هاي نسوخته را جذب مي‌کند و حتي در جذب مونواکسيدکربن تا حد قابل‌توجهي اثرگذار است. گزارش مرکز پژوهش‌ها همچنين در پاسخ به هزينه بالاي نصب فيلتر، تاکيد کرده که هزينه‌هاي مربوط به تجهيز موتورهاي ديزلي به فيلتر جاذب ذرات معلق ده‌ها برابر کمتر از هزينه‌هاي تحميلي ناشي از دود ديزل برآورد مي‌شود، زيرا خسارت آلودگي هوا در کلان‌شهر تهران ٦/ ۲ ميليارد دلار در سال است و هزينه درمان سرطان نيز چند برابر هزينه نصب فيلتر دوده. در گزارش ياد شده همچنين اشاره شده که سازمان بهداشت جهاني خودروهاي ديزلي را در گروه يک مواد سرطان‌زا قرار داده است. ازسوي ديگر مطالعات هزينه فايده صورت گرفته نشان مي‌دهد که با وجود قيمت اوليه نسبتا بالا، فايده استفاده از فيلتر جاذب دوده ۸ تا ۱۰ برابر هزينه خريد و راهبري آن است. بازوي پژوهشي مجلس در ادامه با تاکيد بر پر فايده بودن نصب فيلتر اشاره کرده که نصب يک فيلتر دوده به‌طور معمول هزينه‌بر است اما برمبناي اصل بازگشت سرمايه براساس حفظ سلامت شهروندان، مي‌تواند در کمتر از ۱۰سال سرمايه اوليه به هزينه‌کنندگان آن بازگردانده شود و سلامت شهروندان را در برابر آلودگي هوا طي اين مدت تضمين کند. در هر صورت نمي‌توان سلامتي مردم را قرباني سود و زيان اقتصادي کرد. اما نصب فيلتر دوده از چه زماني در ايران و جهان الزامي شد؟ مرکز پژوهش‌هاي مجلس در گزارش خود فايلي به اين موضوع اختصاص داده و با اين مقدمه که در چند سال گذشته حل بحران آلودگي هوا در کمترين زمان ممکن، يکي از دغدغه‌هاي اصلي مسوولان کشور بوده است به بازتعريف چند پروژه در اين زمينه پرداخته و تاکيد کرده که نتايج بررسي‌ها نشان مي‌دهد که ذرات معلق تهران (به‌جز ماه‌هاي خرداد و تير که منشأ طبيعي دارد) از منابع احتراقي توليد مي‌شوند.در ادامه گزارش آمده است که همزمان با توجه به اين مساله به موضوع کاميون‌ها و اتوبوس‌هاي ديزلي توجه شد. کاميون‌ها و اتوبوس‌هاي ديزلي به‌صورت آشکاري ذرات معلق توليد مي‌کردند و مطالعات جانبي نظير آناليز شيميايي ذرات، فرضيه را کاملا اثبات کرد.بر اين اساس ظاهرا همزمان، سازمان بهداشت جهاني دود ديزل را جزو ترکيبات گروه اول سرطان‌زا قرار داد. بنابراين قبل از مصوبه سال ۹۳ براي دولت به اثبات رسيده که اولا ذرات معلق معضل اصلي هواي تهران است و ثانيا دوده يا کربن سياه بخش مهمي از اين ذرات بود. علاوه بر آن خودروهاي ديزلي نيز سهم جدي در توليد اين ذرات سياه داشتند.همچنين طبق استانداردهاي جديد خودروهاي ديزلي دنيا نيز استفاده از فيلتر را اجباري کرده بود. بر اساس گزارش مجلس با اين دلايل در اواسط سال ۱۳۹٦ با نصب اولين دستگاه اندازه‌گيري مستقيم کربن سياه در شهر تهران موضوع توليد دوده خودروهاي ديزلي با اندازه‌گيري مستقيم اثبات شد. از اين‌رو، دولت در آن زمان تصميم گرفت استفاده از فيلتر دوده را در خودروهاي نوشماره الزامي کند. بازوي پژوهشي مجلس در ادامه تاکيد کرده که به اين ترتيب در سال ۱۳۹۳، ضرورت نصب فيلتر دوده روي خودروهاي ديزلي به‌عنوان راهکاري موثر براي کاهش ذرات معلق خروجي از خودروهاي ديزلي به تصويب دولت رسيد و از آن پس شماره‌گذاري خودروهاي ديزلي بدون فيلتر دوده ممنوع اعلام شد. در اين گزارش اما اشاره شده که هرچند تمام معضلات ناشي از خودروهاي ديزلي با اين مصوبه حل نشد، زيرا جدا از خودروهاي نو، مشکل اصلي در کلان‌شهرها، خودروهاي ديزلي درحال تردد به ويژه خودروهاي متعلق به ناوگان حمل‌ونقل عمومي شهر بود؛ ازاين رو مطابق آيين‌نامه‌هاي (۲) و (۸) قانون هواي پاک، استفاده از فيلتر دوده در خودروهاي نو و ديزلي درحال تردد به ويژه ناوگان حمل‌ونقل عمومي نيز الزامي شد. در نهايت اينکه از پاييز ۱۳۹۴ نصب فيلتر دوده روي خودروهاي ديزلي نو اجباري شد، اما خودروسازان يک سال وقت گرفتند تا کارهاي تحقيقي و توسعه‌اي لازم را انجام دهند و بالاخره استفاده از فيلتر دوده براي خودروهاي ديزلي از ابتداي سال ۱۳۹٦ الزامي شد. تجربه جهاني اما بازوي پژوهشي مجلس تجربه جهاني استفاده از نصب فيلتر دوده در خودروهاي ديزلي را نيز در گزارش خود مورد تاکيد قرار داده است. در گزارش مزبور در اين مورد اشاره شده که علاوه بر کشورهاي اروپايي و آمريکاي شمالي، کشورهاي آسيايي مانند کره‌جنوبي و ژاپن و همچنين کشورهاي آمريکاي جنوبي مانند شيلي نيز تجربه‌هاي موفقي درخصوص کاهش چشمگير آلايندگي ذرات معلق با استفاده از تکنولوژي فيلتر جاذب دوده داشته‌اند.به‌عنوان مثال کره‌جنوبي با اجراي برنامه‌اي جامع اعم از اسقاط، تغيير سوخت مصرفي از ديزل به گاز طبيعي و همچنين نصب فيلتر جاذب دوده روي خودروهاي ديزلي توانسته است ظرف مدت ۱۰ سال غلظت ذرات معلق کلان‌شهرهاي خود را تا ۲۵ درصد کاهش دهد. در اين گزارش از ژاپن نيز به‌عنوان تجربه موفقي در نصب فيلتر دوده ياد شده است. در ادامه اين گزارش آمده است که ژاپن نيز پس از موفقيت در اجراي برنامه کاهش آلودگي هواي اين شهر، بر اجراي همزمان نوسازي ناوگان ديزلي و بهسازي آلايندگي خودروهاي ديزلي با استفاده از فيلتر جاذب تاکيد دارد. همچنين ورود خودرو ديزلي بدون فيلتر به بسياري مناطق LEZ اروپايي ممنوع است. همچنين کشورهاي پيشرو همگي مساله ذرات ديزل را با فيلتر حل کرده‌اند، به‌طوري‌که اتحاديه اروپا به دليل ضعف استانداردهاي قبلي يورو استاندارد يورو ٦ را اجباري کرده است که نصب فيلتر جزو ضروريات آن است. دلايل مقاومت در برابر نصب فيلتر دوده همان‌طور که در ابتداي گزارش عنوان شد نصب فيلتر دوده روي خودروهاي ديزلي سال‌ها با مقاومت خودروسازان همراه بوده است. در اين زمينه توليد‌کنندگان دلايلي را براي مقاومت خود عنوان کرده‌اند. مخالفان نصب فيلتر دوده مدعي‌اند که موتور نبايد داراي روغن‌سوزي باشد و عدد دود بايد حداکثر ۲ باشد.دوم اينکه به دليل انجام فرآيند احيا (سوختن دوده در فيلتر) سوخت بايد عاري از گوگرد باشد. همچنين دماي اگزوز از حد مشخصي بالاتر باشد تا فرآيند احيا انجام شود. يکي ديگر از اين الزامات اين است که خاکستر موجود در روغن موتور کم باشد. مخالفان همچنين مدعي هستند که امکان ايجاد اشکالاتي نيز پس از نصب فيلتر وجود دارد، وجود همين اشکالات باعث مي‌شود که تقريبا در هيچ جاي دنيا راهبران ناوگان حمل ونقل عمومي علاقه‌اي به استفاده از فيلتر در خودروهاي خود نداشته باشند و در برابر اجراي اين نوع پروژه‌ها مقاومت کنند. همچنين نصب فيلتر روي خودرو باعث مي‌شود تعمير و نگهداري پيشگيرانه و به موقع خودرو حائز اهميت شود و علاوه بر نگهداري درست و صحيح و اصولي خودرو، نگهداري از فيلتر نيز به مشکلات قبلي اضافه شود. در ادامه گزارش مرکز پژوهش‌هاي مجلس همچنين به قيمت فيلتر دوده نيز اشاره شده، موضوعي که اين روزها سوژه يک شرکت خودروساز شده و آن را بهانه عدم نصب فيلتر قرار داده است. در گزارش مرکز پژوهش‌‌ها اما در اين مورد آمده است که قيمت فيلتر به اندازه موتور بستگي داشته و براي محدوده توان ۳۰۰-۲۰۰ کيلووات خودرو ديزلي (مثلا اتوبوس‌هاي شهري) بين ۴هزار يورو تا ۶هزار يورو برآورد مي‌شود. همچنين قيمت اين فيلتر براي خودروساز و در خريد به تعداد زياد بسيار کمتر و حدود ۲هزار يورو است. اين قيمت فيلتر و تجهيزات جانبي آن است و هزينه‌هاي جداگانه‌اي براي نصب، بهره‌برداري و تعمير و نگهداري بايد درنظر گرفت. هزينه فايده نصب فيلتر از منظر سلامتي در کشورهاي ديگر بين يک به ۱۰ تا يک به ۱۵ برآورد شده است، اما در مقايسه با نوسازي ناوگان ديزل، هزينه نصب فيلتر بسيار ناچيز و کاملا به صرفه محسوب مي‌شود. پاسخي بر ادعاها بازوي پژوهشي مجلس در نهايت با پاسخ به ادعاهايي که خودروسازان درباره عدم نصب فيلتر دوده عنوان مي‌کنند گزارش خود را به پايان رسانده است. به‌طوري‌که در ادامه اين گزارش آمده است که اين ادعا که سوخت همه جايگاه‌هاي عرضه در کشور بي‌کيفيت است، صحت ندارد و وزارت نفت در سال‌هاي اخير اقدامات زيادي را براي کاهش گوگرد موجود در سوخت انجام داده است. تجربه نصب فيلتر دوده روي اتوبوس‌ها نشان مي‌دهد که اين تصميم درست و موفقيت‌آميز بوده و نبايد کيفيت سوخت را بهانه امتناع از اجراي قانون قرار دهيم. در ادامه گزارش آمده است که به نظر مي‌رسد عدم پيگيري و جديت در اجراي الزامات مرتبط با نصب فيلتر دوده روي خودروهاي ديزلي مهم‌ترين دليل عدم رغبت شرکت‌هاي داخلي دانش‌محور به سرمايه‌گذاري و توليد انبوه اين قطعه است.به اين ترتيب در اين گزارش توصيه شده که پس از بررسي اسناد، نحوه اجراي مصوبه ۱۳۹۳ و ۱۳۹۵ هيات وزيران و قانون هواي پاک براي همه خودروهاي ديزلي درحال تردد در شهر اعم از ناوگان عمومي و خصوصي به‌صورت يک بسته سياست‌گذاري با عناصر تشويقي و تنبيهي به همراه اعتبار مالي مورد نياز، سازوکار اجرايي، سازوکار نظارتي و ساير الزامات براساس تجارب جهاني تدوين و اجرايي شود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد