چگونه انسان با ذکر و یاد خدا به خشوع و خضوع می‌رسد؟

باشگاه خبرنگاران/ انسان برای رسیدن به آرامش واقعی باید از سر منشأ هستی کمک بگیرد. استفاده از هر راه و روش دیگری فقط برای مدت زمانی محدود انسان را به آرامش می‌رساند و نیاز‌های او را برای همیشه برطرف نمی‌کند.

منظور از ذکر حبّ آفرین و بغض آفرین چیست؟

حجت‌الاسلام مهدی سعیدا سخنران و کارشناس مذهبی، در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: اذکار مختص به قلب انسان هستند که یا بغض آفرینند یا حب آفرین؛ به عنوان مثال در مورد اذکار بغض آفرین می‌توان به یاد مرگ اشاره کرد. همه ما یک روز می‌میریم (کل نفس ذائقة الموت)؛ طبیعتاً این حقیقت را همه می‌دانند و باعث تغییری در وجود انسان نمی‌شود. پس یاد مرگ چگونه در انسان تأثیر می گذارد؟

وی افزود: اگر انسان کسی را که به او علاقه دارد از دست بدهد، هنگامی که صحنه کفن و دفن عزیزش را ببیند، به این فکر می‌افتد که فردا هم من می‌میرم و ترسی وجودش را فرا می‌گیرد. آن وقت این سوال در ذهنش مطرح می‌شود که دنیا چیست و در نتیجه میل او به زندگی دنیا کم می‌شود؛ در واقع یاد مرگ امیال و شهوات انسان را از بین می برد و در او نسبت به دنیا بیزاری ایجاد می‌کند. این نوع یاد مرگ یکی از تذکرات بغض آفرین به حساب می‌آید و حبّ و علاقه به دنیا را در انسان کاهش می‌دهد.

وی افزود: در مقابل اذکار و یادآوری‌های بغض آفرین می‌توان به یادآوری‌های حبّ آفرین اشاره کرد؛ مثلاً هنگامی که وارد حرم معصومین (ع) می‌شویم و حال گریه‌ معنوی به ما دست می‌دهد، احساس خوشایندی در وجودمان ایجاد می‌شود که باعث شعف و شادی معنوی و درونی ماست. به طور کلی، اسلام دستورالعمل‌هایی دارد که انسان با انجام آنها می‌تواند به خدا برسد و از غفلت رها شود. خداوند متعال در آیه ۱۴ سوره طه می‌فرماید: نماز را به پا دار تا به ذکر و یاد من برسی؛ یعنی منتهی الیه نماز، رسیدن به ذکر و یاد خداوند است.

حجت الاسلام سعیدا درباره تفاوت ذکر الهی و مدیتیشن اظهار کرد: در آموزه‌های مدیتیشن که همان مهارت کنترل ذهن است، برای گام اول باید یک محیط مناسب پیدا کنیم؛ محیطی که در آن سر و صدا نباشد، نور و دمایش مناسب و فرد در آرامش باشد. هنگامی که همه این مقدمات ایجاد شد، باید روی یک مفهوم مثبت تمرکز و ذهن را از افکار دیگر خالی کرد. در چنین آموزه‌هایی آن قدر باید تمرین کرد که بعد از مدتی قابلیت مدیریت ذهن را پیدا کرد. اما رسیدن به آرامش از این طریق با حقیقت آرامشی که مدّ نظر ماست، فرق دارد؛ همان طور که گفتیم آرامش و آسایش حقیقی جایگاهش در قلب انسان است. آموزه‌هایی مانند مدیتیشن فقط برای مدت زمان کوتاهی به درد‌ ما تسکین می‌دهند، ولی مشکلات را حل نمی‌کنند.

وی تأکید کرد: با کمی تأمل متوجه می‌شویم که در دین اسلام هم برای رسیدن به آرامش توصیه شده به مکانی برویم که توجهمان فقط به خدا باشد؛ وضو بگیریم و لباس‌ سفید بر تن کنیم. همه این مقدمات برای رسیدن به آرامش است. آرامشی که با یاد خداوند و توجه به بزرگی او به دست می آید.

چگونه انسان با ذکر و یاد خدا به خشوع می‌رسد؟

وی افزود: هنگامی که بزرگی خداوند را ببینیم و ذهنمان را پر از عظمت خدا کنیم، به قدرت خداوند در عالم، رحمت و بقیه صفات زیبایش پی می‌بریم. در این هنگام است که خداوند را متصّف به صفات والا می‌دانیم و به کوچکی خود پی می‌بریم و در مقابل او خشوع و خضوع می‌کنیم. انسان باید مهارت پیدا کند تا یاد خدا را در ذهنش همیشگی و جاودان سازد.

این کارشناس مذهبی در پایان گفت: رفتار‌ ما بر باور‌مان اثر می‌گذارد و برعکس. گاهی انسان حال عبادت دارد و گاهی هم حال و روز خوبی برای انجام مستحبات ندارد؛ در چنین زمان‌هایی باید به انجام واجبات اکتفا کرد. امیرالمومنین (ع) در روایتی فرمودند: إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُکْرِهَ عَمِیَ؛ دل هاى انسانى، خواسته‌ها و اقبال و ادبارى دارد، پس آن‌ها را از راه خواسته‌ها و اقبالشان وادار به کارى بکنید، زیرا اگر دل را به زور وادار کنند، پذیرا نخواهد بود (نهج البلاغه، حکمت ۱۸۴). پس «لیس للانسان الا ما سعی»؛ انسان باید تمرین کند تا مهارت لازم برای ذکر و یاد خداوند و کسب آرامش واقعی را به دست آورد.