«ابن‌فلّوس»؛ فقیه ریاضیدان

باشگاه خبرنگاران/ بار‌ها شنيده‌ايم که گذشته چراغ راه آينده است. اين چراغ روشنگر مسيري است که به ساختن بناي تمدن ايراني اسلامي مي‌انجامد. چراغي که انوار روشنگرش حاصل تلاش صد‌ها حکيم، هنرمند و فيلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پيش خشت‌به‌خشت اين بناي سترگ را روي هم گذاشته‌اند. با شما مخاطب گرامي قراري گذاشته‌ايم تا هر روز به بهانه عددي که تقويم براي تاريخ آن روز به ما نشان مي‌دهد، به زندگي يکي از مشاهير و بزرگان تاريخ کهن ايران و اسلام مختصر اشاره‌اي کنيم تا بتوانيم پس از يک سال، با اين انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شويم. به اين منظور هر روز صبح، بخشي از تاريخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهيم کرد. براي خوشه‌چيني از اين خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقويم تاريخ فرهنگ و تمدن اسلام و ايران» تأليف دکتر علي‌اکبر ولايتي که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات اميرکبير به زيور طبع آراسته شده، بهره برده‌ايم. ابوطاهر اسماعيل بن ابراهيم مارديني، ملقب به «ابن‌فلّوس»، رياضي‌دان، فقيه و محدث ايراني‌الاصل قرن ششم هجري است. پدربزرگش، غازي بن محمد که اهل شيراز بود، به موصل مهاجرت کرد و قاضي شهر الرُّها شد. پسرش ابراهيم نيز در دمشق نيابت قضا داشت. ابن فلوس در ۵۴۴ق/۱۱۴۹م در ماردين به دنيا آمد. وي در دمشق مشغول به تحصيل شد و، چون حنفي بود، فقه آن مذهب را فرا گرفت. علم حديث را نزد اصحاب ابوطاهر سلفي و يوسف بن معالي البزار (متوفي ۵۹۲ق) و هبة‌الله بن محمد شيرازي (متوفي ۵۷۸ق) آموخت. در مصر نيز به فراگيري علوم قرآن و حديث پرداخت و مهارت فراواني در اين علوم کسب کرد. او با علم طب، منطق و به‌ويژه رياضيات نيز آشنايي خوبي داشت، اما درباره استادانش در اين علوم اطلاعي در دست نيست. ابن فلوس از مدرسان مدرسه فخريه و مدرسه عزالدين بود، اما مهم‌ترين شغل علمي او تدريس در طرخانيه دمشق و نظارت بر آن بود. درست در همين زمان سلطان ايوبي دمشق، الملک المعظم عيسي از او خواست تا شراب خرما و انار را حلال اعلام کند؛ اما ابن فلوس از اين کار سر باز زد و سلطان هم او را از مدرسه اخراج کرد. از آن زمان به بعد، ابن فلوس خانه نشين شد و تا هنگام مرگ زندگي را با تدريس و افتاء (فتوا دادن) سپري کرد. درباره تاريخ مرگ او روايت‌هاي گوناگوني در دست است و سال‌هاي ۶۲۹، ۶۳۰، ۶۳۷ و حتي ۶۵۰ هجري را زمان درگذشت او دانسته‌اند. درباره شاگردان ابن فلوس اطلاع چنداني در دست نيست. احتمالاً زين‌الدين ابن‌العتال يکي از مشهورترين شاگردان او بود که پس از اخراج ابن فلوس از مدرسه طرخانيه، سلطان الملک المعظم او را به جاي استادش منصوب کرد. اکثر آثار ابن فلوس درباره رياضيات است که تعدادي از آن‌ها عبارت‌اند از: ۱. ارشاد الحُسّاب الي المفتوح من علم الحساب، اين کتاب يک مقدمه و پنج باب دارد و در مکه نوشته شده است و نسخه‌اي از آن در دارالکتب قاهره نگه‌داري مي‌شود؛ ۲. اعداد الاسرار في اسرار الاعداد، که بر اساس نامه نيقوماخس به فيثاغورس درباره حساب نوشته شده است. نسخه‌هايي از اين کتاب در قاهره، برلين و اياصوفيه نگه‌داري مي‌شود؛ ۳. التفاحة في اعمال المساحة؛ ۴. حل عقد الاشکال في مساحة الاَشکال، در يک مقدمه و دو باب که نسخه‌اي از آن در دارالکتب قاهره نگه‌داري مي‌شود؛ ۵. مختصر، در علم حساب هوايي، که نوعي محاسبه ذهني است که روش‌ها و قوانين مخصوصي دارد.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar