روایت خواندنی از خادمی که ۷۲ سال بدون غیبت نقاره زد

فارس/ ۷۲ سال تمام ۱۰۴ پله را عاشقانه بالا می‌رفت و پائین می‌آمد؛ اعداد، عجیب و غریب هستند و انگار با هم نمی‌خوانند؛ سن و سال بالا، اما سیر و سلوک عاشقانه؛ این روایتی است کوتاه از زندگی روزمره قدیمی‌ترین نقاره‌زن حرم رضوی که سال‌های سال این فعل عاشقانه را صرف می‌کرد و سال ۹۶ به دیار یار پیوست.
نقاره‌زنی، اما در خاندان وی موروثی است و به عنوان یک میراث ارزشمند در اختیار فرزندانش قرار گرفته است. اما قطعا این سوال پیش می‌آید که نقاره‌زنی چیست و فلسفه وجودی‌اش کدام است؟ بهتر است ابتدا نگاهی به این رسم دیرینه حرم رضوی داشته باشیم و سپس به سراغ میراث‌دار قدیمی این سنت یعنی خاندان قوام شکوهی برویم.

شکوه یک آئین

نقاره‌زنی از آن دست آئین‌های کهن حرم منور رضوی است که قدمتش بر شکوه و ابهتش افزوده؛ زائران و مجاوران امام رضا (ع) وقتی به حرم حضرت مشرف می‌شوند دوبار در طول روز؛ یک بار قبل از طلوع آفتاب و یک بار نیز قبل از غروب، آوای شیرین نقاره را بر دل و جان خود پذیرا هستند؛ آئینی که بعضا قدمتش را به دوره صفوی رسانده‌اند و هدف از آن را بشارت و آماده‌باش به زائران برای اقامه نماز قلمداد کرده‌اند.

نقاره به مثابه تقویم

جالب است بدانید نقش نقاره‌زنی صرفا به این امورات محدود نمی‌شود؛ از نقاره‌زنی برای اعلام جشن‌ها و اعیاد و موسم شادی نیز بهره گرفته می‌شود؛ در واقع هرگاه در حرم حضرت باشید و نوای نقاره را در خارج از زمان معهود نقاره‌زنی بشنوید باید به تقویم جیبی‌تان مراجعه کنید و علت نقاره‌زنی را در جشن و سرور تقویمی آن روز جستجو کنید.

نقاره‌زنی‌های خاص

علاوه بر این، نقاره‌زنی در مواقع خاص نیز امری کاملا مرسوم در حرم رضوی است از آن جمله می‌توان به نقاره‌زنی ویژه زائران شفایافته، نقاره‌زنی در شب‌های میلاد ائمه اطهار (ع) و یا نقاره‌زنی در شب میلاد امام رضا (ع) اشاره کرد.

روال کار چگونه است؟

نقاره‌زنی در حرم رضوی، اما آداب خاص خود را دارد؛ هرچند که این اقدام صرفا جنبه تشریفاتی دارد و برای ادای احترام در حرم منور امام هشتم برگزار می‌شود، اما از روال و ترتیب خاص خود بهره می‌گیرد؛ بر این اساس، دو نفر کار نقاره‌زنی و سه نفر کار طبل‌زنی را انجام می‌دهند؛ طبل‌ها ذکری ندارند و فقط به عنوان «کوس شادمانه» و همنواز از شروع تا خاتمه با کرنا‌ها نواخته می‌شوند، اما کرنا‌ها دارای ذکر مخصوص به خود هستند.

میراث نهادینه نقاره‌زنی

اینک، اما زمانش رسیده تا با قدیمی‌ترین خاندانی که امر نقاره‌زنی در حرم رضوی را صورت می‌دهند بیشتر آشنا شویم؛ خاندان قوام شکوهی؛ خاندانی که سرسلسله آن حاج احمد قوام شکوهی است که ۷۲ سال عاشقانه بر بلندای بناىی زیبا و باشکوه، بر فراز ایوان شرقى صحن انقلاب قرار می‌گرفت؛ بلندى بنا سبب می‌شد که به هنگام نقاره زدن حاج احمد، آواى نقاره‌اش تا دوردست‌ها شنیده شود و به ویژه به هنگام برآمدن آفتاب که شهر از هیاهوى آمد و شد اتومبیل‌ها خالى بود، نواى نقاره حاج احمد قوام شکوهی در چهارسوى مشهد، گوش شهروندان را نوازش می‌داد.

بدون حتی یک روز غیبت

حاج احمد قوام شکوهی البته سال ۹۶ بعد از ۷۲ سال خدمت عاشقانه دعوت حق را لبیک گفت، اما اینک پسران و نوه‌هایش کار نقاره‌زنی و سنت پدر را ادامه می‌دهند؛ اما از نکات جالب در طول دوران نقاره‌زنی این پیرغلام امام رضا (ع) این بود که حتی یک روز نیز غیبت نداشت؛ پیرمرد هر روز دو بار مسیر خانه قدیمی‌اش تا حرم مطهر را می‌پیمود و صفای باطن و روح ملکوتی‌اش همه زائران امام مهربانی‌ها را مجذوب خود می‌کرد.

عهد حاج احمد با امام رضا (ع)

حاج احمد قوام شکوهی کارگر بود و در یک تراشکاری مشغول به فعالیت بود، اما جالب است بدانید عهدش با امام رضا (ع) برای نقاره‌زنی در حرم حضرت سبب شده بود به کارفرمایش عنوان کند تنها نیمی از روز را می‌تواند در محل کار حاضر باشد، زیرا کار و عشق اصلی‌اش جای دیگری بود؛ بر فراز بنایی بلند و باشکوه در صحن انقلاب حرم رضوی...

ارادت ویژه زائران

بسیاری از زائران و مجاوران حضرت رضا (ع) به خوبی با خاندان قوام شکوهی آشنا هستند؛ در زمان حیات مرحوم حاج احمد قوام شکوهی و پس از پایان نقاره‌زنی وی، سیل زائران به سمتش سرازیر می‌شدند و با وی عکسی به یادگار می‌گرفتند؛ حتی برخی زائران با حاج احمد ارتباطی پایدار برقرار کرده بودند و همواره با حاج احمد در تماس بودند و البته که مرحوم قوام شکوهی تمام این‌ها را لطف و منت، ولی نعمتش قلمداد می‌کرد.
حضور پرشور زائران و مجاوران در مراسم تشییع حاج احمد قوام شکوهی، اما خود دال دیگری بر ارادت ویژه زائران و مجاوران به وی بود.

انتقال سینه به سینه

فوت حاج احمد، اما خللی در ارادت این خاندان به حضرت رضا (ع) و کار نقاره‌زنی ایجاد نکرد و همچنان با قدرت این سنت نهادینه در این خاندان باقی مانده و به صورت سینه به سینه منتقل می‌شود.

جالب است بدانید دنباله فامیلی نقاره‌زن‌های حرم مطهر رضوی هم، «شکوهی» است. اقوام شکوهی، اجزاء شکوهی، عمله شکوهی، باشی شکوهی. تاکنون پنج نسل از خاندان اقوام شکوهی نقاره‌زن حرم مطهر بودند. اکنون دو نسل چهارم و پنجم اقوام شکوهی یعنی پسر و نوه‌های حاج احمد در نقاره خانه حرم مطهر رضوی فعالیت دارند.

پدربزرگ، عمو‌ها و سه تا از برادران حاج احمد قوام شکوهی نیز پیش از وی در نقاره‌خانه حرم امام رضا (ع) فعالیت می‌کردند و اینک فرزندان و نوه‌های حاج احمد روزی دوبار سنت دیرینه پدر و پدربزرگ خود را انجام می‌دهند.