منظور از «نساء» در آیه مباهله چیست؟

نوشته حسن رضازاده به اين شرح است:

«واقعه مباهله (۱) يکي از مهمترين اتفاقات تاريخ اسلام به شمار مي‌رود، چراکه اين رخداد هم در قرآن و هم در روايات و تاريخ ثبت شده است. رسول مکرم اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) در راستاي مکاتبه با زمامداران جهان، نامه‌اي هم به اسقف مسيحيان نجران نوشتند و از آن‌ها خواستند يا به اسلام ايمان بياورند، يا جزيه بپردازند و يا اينکه منتظر جنگ باشند. اسقف پس از دريافت نامه پيامبر اکرم با بزرگان نجران جلسه‌اي تشکيل داد که دست آخر تصميم گرفتند با حضرت محمد (صلي الله عليه و آله و سلم) ملاقات و دلايل نبوتش را بررسي کنند. در آن ديدار، پيامبر اسلام با قرائت آياتي از قرآن، دلايلي بر حقانيت اسلام ارائه فرمودند که در حين جلسه ياد شده، آيه‌هايي بر ايشان نازل مي‌شود.

مسيحيان در نتيجه ملاقات، اسلام را نپذيرفتند و در نهايت، با نزول آيه ۶۲ (در صورت احتساب بسمله به عنوان آيه) سوره آل عمران دستور به مباهله رسيد. در ادامه رخداد مذکور، اسقف نجران به همراهان خود مي‌گويد که اگر فردا محمد با اعضاي خانواده‌اش حاضر شد، از مباهله با او خودداري کنيد؛ زيرا نشانه حقانيت او خواهد بود و در اين راه، حاضر است نه تنها جان خود، بلکه جان عزيزانش را هم به خطر بيندازد. روز بعد، رسول خدا همراه علي، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) براي مباهله حاضر شدند. اسقف به همراهانش  مي‌گويد من چهره‌هايي را مي‌بينم که اگر از خدا درخواست کنند کوه را از جا بِکَند، حتماً اين اتفاق مي‌افتد؛ پس با اينان مباهله نکنيد وگرنه روي زمين يک نفر مسيحي باقي نخواهد ماند. مسيحيان از مباهله منصرف و طي معاهده‌اي بر پرداخت جزيه متعهد شدند. (۲)

مراد خداوند از واژه «نساء» در آيه مباهله

خداوند در آيه ۶۲ سوره آل عمران به عنوان آيه مباهله مي‌فرمايد: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِينَ؛ هرگاه بعد از علم و دانشي که (در باره مسيح) به تو رسيده، (باز) کساني با تو به محاجّه و ستيز برخيزند، به آن‌ها بگو: «بياييد ما فرزندان خود را دعوت کنيم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنيم، شما هم از نفوس خود؛ آنگاه مباهله کنيم؛ و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.»

اين آيه داراي زواياي متعددي است و البته همه آن‌ها به حقانيت اسلام و اهل بيت (عليهم السلام) ختم مي‌شود. از جمله آن زوايا، بررسي معني واژه «نساء» است که حقانيت و اثبات جايگاه رفيع حضرت صديقه طاهره (عليها سلام) را مي‌رساند. نساء يکي از واژگان پرکاربرد در قرآن کريم است و همه جا به يک معنا نيست و با توجه به کاربردهايش، معاني متعددي دارد:

-گاهي به معناي جنس مونث است: «الرجال قوامون علي النساء (۳)»

-گاهي به معناي همسر و زوجه استفاده مي‌شود: «يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ (۴)»

-و گاهي معناي فرزند دختر مي‌دهد: ««وَإِذْ أَنْجَيْنَاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُقَتِّلُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَکُمْ وَفِي ذَلِکُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِيمٌ (۵)» اين آيه شريفه به داستان صدور دستور قتل نوزادان پسر از سوي فرعون اشاره مي‌کند. او دستور داده بود که نوزادان به دنيا آمده پسر را بکشند و نوزادان دختر را زنده نگه دارند. در اين آيه شريفه امکان اينکه از واژه نساء معنايي غير از معناي «دختر» برداشت شود، وجود ندارد.

در آيه مباهله نيز واژه نساء به معناي فرزند دختر است، نه ديگر معاني، به ۳ دليل بايد قبول کنيم که در آيه مباهله واژه نساء به معناي دختر است:

دليل اول کاربرد قرآني اين واژه است، يعني در قرآن کريم هر جا واژه نساء بعد از واژه «إبن» به کار رفته، معناي دختر از آن استنباط مي‌شود، نه معاني ديگر. مثل آيات ۴۹ سوره بقره، ۱۲۷ و ۱۴۱ سوره اعراف، ۶ سوره ابراهيم، ۴ سوره قصص، ۲۵ سوره غافر که همه اين آيه‌ها به حادثه دستور قتل پسران و زنده نگه داشتن دختران به دستور فرعون اشاره دارد.

دليل دوم رواياتي است که در شأن نزول آيه مباهله وارد شده است. در اين روايات بيان شده که رسول اکرم در روز مباهله فقط حضرت علي و حضرت فاطمه و حسنين (عليهم السلام) را با خود براي مباهله آوردند. مانند روايتي که در کتاب شريف عيون اخبار الرضا (ج ۱ ص ۸۱) آمده است و از حضرت رضا (عليه السلام) نقل شده که امام کاظم (عليه السلام) در احتجاج با هارون عباسي از آيه مباهله استفاده کرده‌اند و مي‌فرمايند منظور از «نساءنا»، «حضرت فاطمه(سلام الله عليها)» است و پيامبر غير از اهل کساء کسي را براي مباهله به همراه نياوردند.

همچنين اگر منظور از واژه نساء در اين آيه شريفه، همسران رسول خدا بود، بايد رسول خدا همسران خود را نيز همراه مي‌بردند؛ در غير اين صورت مخالفت صريح با آيه مباهله انجام داده بودند و اين مخالفت در شأن پيامبر اسلام نيست.

دليل سوم گزارش تاريخ است. در کتب تاريخي متعددي از طريق شيعه و سني ثبت شده است که در جريان مباهله هيج زني جز حضرت فاطمه (سلام الله عليها) همراه پيامبر نبود». (۶)

پي‌نوشت:

۱. مُباهَلَه، درخواست لعن و نفرين الهي براي اثبات حقانيت است و بين دو طرفي رخ مي‌دهد که هر کدام ادعاي حقانيت دارند.

۲. پيشوايي، مهدي، تاريخ اسلام، ۳۰۶،

۳. النساء/۳۴،

۴. احزاب/۳۰،

۵. اعراف/۱۴۱،

۶. پيشوايي، مهدي، تاريخ اسلام، ۳۰۸