منظور از «نساء» در آیه مباهله چیست؟

نوشته حسن رضازاده به این شرح است:

«واقعه مباهله (۱) یکی از مهمترین اتفاقات تاریخ اسلام به شمار می‌رود، چراکه این رخداد هم در قرآن و هم در روایات و تاریخ ثبت شده است. رسول مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در راستای مکاتبه با زمامداران جهان، نامه‌ای هم به اسقف مسیحیان نجران نوشتند و از آن‌ها خواستند یا به اسلام ایمان بیاورند، یا جزیه بپردازند و یا اینکه منتظر جنگ باشند. اسقف پس از دریافت نامه پیامبر اکرم با بزرگان نجران جلسه‌ای تشکیل داد که دست آخر تصمیم گرفتند با حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ملاقات و دلایل نبوتش را بررسی کنند. در آن دیدار، پیامبر اسلام با قرائت آیاتی از قرآن، دلایلی بر حقانیت اسلام ارائه فرمودند که در حین جلسه یاد شده، آیه‌هایی بر ایشان نازل می‌شود.

مسیحیان در نتیجه ملاقات، اسلام را نپذیرفتند و در نهایت، با نزول آیه ۶۲ (در صورت احتساب بسمله به عنوان آیه) سوره آل عمران دستور به مباهله رسید. در ادامه رخداد مذکور، اسقف نجران به همراهان خود می‌گوید که اگر فردا محمد با اعضای خانواده‌اش حاضر شد، از مباهله با او خودداری کنید؛ زیرا نشانه حقانیت او خواهد بود و در این راه، حاضر است نه تنها جان خود، بلکه جان عزیزانش را هم به خطر بیندازد. روز بعد، رسول خدا همراه علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) برای مباهله حاضر شدند. اسقف به همراهانش  می‌گوید من چهره‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا درخواست کنند کوه را از جا بِکَند، حتماً این اتفاق می‌افتد؛ پس با اینان مباهله نکنید وگرنه روی زمین یک نفر مسیحی باقی نخواهد ماند. مسیحیان از مباهله منصرف و طی معاهده‌ای بر پرداخت جزیه متعهد شدند. (۲)

مراد خداوند از واژه «نساء» در آیه مباهله

خداوند در آیه ۶۲ سوره آل عمران به عنوان آیه مباهله می‌فرماید: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ؛ هرگاه بعد از علم و دانشی که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آن‌ها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آنگاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»

این آیه دارای زوایای متعددی است و البته همه آن‌ها به حقانیت اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) ختم می‌شود. از جمله آن زوایا، بررسی معنی واژه «نساء» است که حقانیت و اثبات جایگاه رفیع حضرت صدیقه طاهره (علیها سلام) را می‌رساند. نساء یکی از واژگان پرکاربرد در قرآن کریم است و همه جا به یک معنا نیست و با توجه به کاربردهایش، معانی متعددی دارد:

-گاهی به معنای جنس مونث است: «الرجال قوامون علی النساء (۳)»

-گاهی به معنای همسر و زوجه استفاده می‌شود: «یَا نِسَاءَ النَّبِیِّ (۴)»

-و گاهی معنای فرزند دختر می‌دهد: ««وَإِذْ أَنْجَیْنَاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ یُقَتِّلُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ وَفِی ذَلِکُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ (۵)» این آیه شریفه به داستان صدور دستور قتل نوزادان پسر از سوی فرعون اشاره می‌کند. او دستور داده بود که نوزادان به دنیا آمده پسر را بکشند و نوزادان دختر را زنده نگه دارند. در این آیه شریفه امکان اینکه از واژه نساء معنایی غیر از معنای «دختر» برداشت شود، وجود ندارد.

در آیه مباهله نیز واژه نساء به معنای فرزند دختر است، نه دیگر معانی، به ۳ دلیل باید قبول کنیم که در آیه مباهله واژه نساء به معنای دختر است:

دلیل اول کاربرد قرآنی این واژه است، یعنی در قرآن کریم هر جا واژه نساء بعد از واژه «إبن» به کار رفته، معنای دختر از آن استنباط می‌شود، نه معانی دیگر. مثل آیات ۴۹ سوره بقره، ۱۲۷ و ۱۴۱ سوره اعراف، ۶ سوره ابراهیم، ۴ سوره قصص، ۲۵ سوره غافر که همه این آیه‌ها به حادثه دستور قتل پسران و زنده نگه داشتن دختران به دستور فرعون اشاره دارد.

دلیل دوم روایاتی است که در شأن نزول آیه مباهله وارد شده است. در این روایات بیان شده که رسول اکرم در روز مباهله فقط حضرت علی و حضرت فاطمه و حسنین (علیهم السلام) را با خود برای مباهله آوردند. مانند روایتی که در کتاب شریف عیون اخبار الرضا (ج ۱ ص ۸۱) آمده است و از حضرت رضا (علیه السلام) نقل شده که امام کاظم (علیه السلام) در احتجاج با هارون عباسی از آیه مباهله استفاده کرده‌اند و می‌فرمایند منظور از «نساءنا»، «حضرت فاطمه(سلام الله علیها)» است و پیامبر غیر از اهل کساء کسی را برای مباهله به همراه نیاوردند.

همچنین اگر منظور از واژه نساء در این آیه شریفه، همسران رسول خدا بود، باید رسول خدا همسران خود را نیز همراه می‌بردند؛ در غیر این صورت مخالفت صریح با آیه مباهله انجام داده بودند و این مخالفت در شأن پیامبر اسلام نیست.

دلیل سوم گزارش تاریخ است. در کتب تاریخی متعددی از طریق شیعه و سنی ثبت شده است که در جریان مباهله هیج زنی جز حضرت فاطمه (سلام الله علیها) همراه پیامبر نبود». (۶)

پی‌نوشت:

۱. مُباهَلَه، درخواست لعن و نفرین الهی برای اثبات حقانیت است و بین دو طرفی رخ می‌دهد که هر کدام ادعای حقانیت دارند.

۲. پیشوایی، مهدی، تاریخ اسلام، ۳۰۶،

۳. النساء/۳۴،

۴. احزاب/۳۰،

۵. اعراف/۱۴۱،

۶. پیشوایی، مهدی، تاریخ اسلام، ۳۰۸