«کفچلزی» بهانه ای برای تبرک جویی
آخرین خبر/ ۲ کیلو آرد، مقداری نخود و کمی خرما حاصل یک ساعت گشت و گذار است که شب ۲۷ رمضان در کوچه پس کوچه های روستا با کفچلزی (ملاقه زنی) دنبال تبرک جویی است.
از یک هفته پیش فرزند شهربانو در تب می سوزد و کار او شب و روز گریه است. از بین چهار فرزند همین یک پسر برایش مانده و بقیه هر کدام به دلایلی فوت کرده‌اند.
همانطور که با آب سرد پاهای پسرش را ماساژ می‌دهد صدای مهربان مادربزرگ را می‌شنود که به او می‌گوید: امشب ۲۷ رمضان است برو از خانه‌های همسایه‌ها مقداری آرد و حبوبات جمع کن، فردا آش نذری بپز و برای تبرکی به فرزندت هم بده انشاالله شفا می‌گیرد.
شهربانو می‌پذیرد قلبیر (نوعی سبد) بزرگ را از روی دیوار برداشته پارچه‌ای کف آن پهن می‌کند، ملاقه بزرگ، کفگیر، شانه، آینه، سرمه دان و قرآن کوچکی را درونش می‌گذارد چادر سفیدی که کمتر با آن بیرون رفته را سر انداخته و چهره اش را می‌پوشاند و راهی کوچه‌ها می‌شود.
به درب اولین خانه که می‌رسد چادر را به طور کامل روی چهره اش می‌پوشاند تا شناخته نشود و با کفگیر چند نوبت به در حیاط می‌زند. مدتی نمی‌گذرد زن صاحبخانه که انگار این صدای کوبیدن برایش آشنا است با مقداری آرد بیرون آمده و آرد ها را درون ملاقه بزرگ روی قلبیر می‌ریزد.
سرمه دان روی قلبیر را برداشته، برای تبرکی به چشمانش می‌کشد و برای این زن ناشناس طلب حاجت می‌کند.
خانه‌های بعدی و بعد تر هم همینطور پشت سر هم هر کدام مقداری از ملزومات آش شهربانو را هدیه می‌دهند. و روز بعد آش بیست و هفتمی پخته و برای تبرکی بین اهالی روستا باز هم به صورت ناشناس توزیع می‌شود. هیچکس اطلاعی ندارد این زن ناشناس همان مادری است که یک هفته در تب فرزندش سوخته است.
اینها خاطره‌ای است که بانویی از روستای بزقنج شهرستان بیرجند در سالهای بسیار دور به چشمان خود دیده و اکنون مرور می‌کند.
زهرا دهقانی که اکنون ۶۰ سال سن دارد آیین شب ۲۷ رمضان را یکی از رسم‌های مورد احترام مردم این روستا معرفی کرد و به خبرنگار ایرنا گفت: زمان قدیم مردم اعتقاد زیادی به این شب داشتند و معمولاً کسانی که فرزندشان بیمار بود یا برایشان فرزندی نمی‌ماند با اجرای این آیین از خدا طلب شفا می‌کردند.
وی ادامه داد: البته دختران دم بخت هم این آیین را اجرا می‌کردند و اعتقاد داشتند که تا رمضان سال آینده به خانه بخت خواهند رفت.
دهقانی با بیان اینکه در حال حاضر آیین ملاقه زنی رنگ و بوی گذشته را ندارد اظهار داشت: از حدود ۲۰ سال پیش دیگر به خاطر ندارم که کسی شب ۲۷ رمضان به درخانه ها رفته و به دنبال تبرک جویی از خیرات مردم باشد.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی هم کفچلزی را از جمله آیین سنتی خراسان جنوبی معرفی کرد که توسط زنان و دختران در شب ۲۷ ماه مبارک رمضان انجام می‌شود.
سید احمد برآبادی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: این آیین به شماره ۸۱۶ چهارم بهمن ماه ۹۱ به ثبت آثار ملی ناملموس (معنوی) رسیده است.
وی تبریک جویی را ماهیت اصلی این آیین عنوان کرد و گفت: وقتی شخص صاحبخانه در را به روی فرد کفچلزی باز می‌کند، سبد آنها را گرفته، ابتدا برای تیمم شانه را بر می‌دارد و به موهای خود می‌کشد، بعد سرمه دان را بدست گرفته و چشمهایش را با سرمه سیاه، آنگاه آینه را برداشته و چهره خود را در آینه نگاه می‌کند، سپس مبلغی پول داخل سبد می‌گذارد و به صاحبش می‌دهد.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی یادآور شد: در برخی نقاط استان هم افراد به زن کفچلز پول هدیه می‌دهند و او با مبلغ جمع آوری شده، پارچه‌ای گرفته و ظهر روز بیست و هفتم رمضن در محل مسجد و یا منزل مسکونی خودش در فاصله زمانی بین نماز ظهر و عصر پارچه را برش می‌دهد و همان روز می دوزد و می پوشد و بر این باورند که تمام سال را به شادی خواهند گذراند و از بلایا و مشکلات مصون می‌مانند.
وی یادآور شد: در فرهنگ واژگان استان خراسان جنوبی، واژه‌ای با عنوان کَفچِلِز، کَفچِلیز یا در اصطلاح محلی کُوچِلِز وجود دارد که به معنای کفگیر یا کفچه است.