کارخانه نخریسی مشهد ثبت ملی شد

برنا/ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی از ثبت ملی کارخانه نخریسی مشهد به شماره ۳۲۸۴۱ در فهرست آثار ملی ایران خبر داد.

ابوالفضل مکرمی‌فر، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی اظهار کرد: کارخانه قدیمی نخریسی مشهد از جمله میراث صنعتی شهر مشهد ویکی از مهم ترین نمونه های بجای مانده ازدوره آغاز صنعتی شدن در زمان پهلوی اول در ایران است که معماری آن نیز برگرفته از شیوه های ساختمانی کارخانه های صنعتی است.
وی گفت: برابر ماده واحده قانون ثبت آثار ملی مصوب اول آبان ماه 1352 مجلس شورای ملی دولت می تواند آثار غیرمنقولی را که از نظر تاریخی یا شئون ملی واجد اهمیت باشد، صرفنظر از تاریخ یا پیدایش آن با تصویب شورای عالی (وزارت میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری) در عداد آثار ملی مذکور در قانون مزبور به ثبت برساند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی بیان کرد: کارخانه قدیمی نخریسی در شهر مشهد و در چهارراه نخریسی، تقاطع خیابان هفده شهریور و فدائیان اسلام قرار دارد.
مکرمی فر ادامه داد: کارخانه نخریسی و نساجی خسروی، اولین و بزرگ‌ترین کارخانه در خراسان و شرق کشور بوده که به سبک جدید و دارای ماشین‌آلات مختلف نخرییسی و نساجی بوده است. تاسیس این کارخانه درسابقه اقتصادی شهر مشهد اثرات مطلوبی گذاشته است، زیرا با جذب حدود هزار نفر کارگر، به‌طور مستقیم سهم عمده‌ای در زمینه اشتغال به وجود آورده بود.
وی تصریح کرد: در تیر ماه 1310 خورشیدی، نامه‌ای از وزارت دربار به نیابت تولیت محمد ولی خان اسدی بدین مضمون می‌رسد که «حسب‌الامر باید کارخانه نخ‌ریسی و پارچه‌بافی در مشهد دایر شود.» از طرف رضا شاه مبلغ پنجاه هزار تومان از محل حق‌التولیه پرداخت شود و از جانب آستان قدس رضوی پنجاه هزار تومان و بانک ملی و موسسات آلمانی نیز در حدود صدهزار تومان بایستی مشارکت شود، بنابراین مبلغ دویست‌هزارتومان سرمایه شرکت نخ‌ریسی بود که صد هزارتومان دیگر باید بر آن مبلغ اضافه می شد تا کارخانه را دایر شود و بانک ملی مامور انجام این کار شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: در سال۱۳۱۳ش. پس از ورود سلمان خان اسدی، مجلسی در منزل آقای محمد ولی خان اسدی نایب التولیه با حضور سلمان خان تشکیل و عده‌ای از تجار مشهد تصمیم می‌گیرند شرکت کارخانه نخ‌ریسی را با سرمایه 550 هزار تومان تاسیس کنند و قرار شده که مبلغ 300 هزار تومان را تجار محترم مشهد تقبل نمایند و 250 هزار تومان هم تجار زرتشتی مقیم هندوستان بدهند.
مکرمی فر تصریح کرد: هدف از تاسیس شرکت چنین تعریف شده است: «برای کمک به ایجاد توازن در واردات و صادرات مملکتی و توسعه صنایع داخلی ملی ، مواد ذیل شرکتی به نام «شرکت سهامی نخ‌ریسی و نساجی خسروی مشهد» تاسیس می‌شود.
وی درباره صاحبان اولیه این اثر تاریخی اظهار کرد: در سال۱۳۱۱، صاحبان سهام کارخانه نخ‌ریسی خراسان ۴۶ نفر که تعدادی از آنها عبارتند از: تیمورتاش، اسدی، وهاب‌زاده، قریشی، کافی، صولت‌السلطنه، باقرزاده، خضرائی، حاجی قائم مقام، هاروطونیان و... بودند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی افزود: شرکت سهامی نخ‌ریسی و نساجی خسروی مشهد در تاریخ چهاردهم اسفند ماه ۱۳۱۳ خورشیدی در مشهد تحت شماره ۳۸ و برای مدت ۵۰ سال به ثبت رسید و مراسم گشایش کارخانه نخ‌ریسی و نساجی، عصر چهارشنبه یازدهم اسفند ماه ۱۳۱۶ انجام شد.
مکرمی فر گفت: در این کارخانه در سال ۱۳۳۶حدود ۷۸۱ نفر کارگر، ۸نفر مهندس و کارشناس ایرانی، یک نفر مهندس خارجی و ۶۴نفر کارمند مشغول انجام وظیفه بوده‌اند؛ همچنین این کارخانه دارای ۱۰۸۶۴ دوک ریسندگی و ۱۵۰ دستگاه بافندگی بوده است. کارخانه نخ‌ریسی یکی از بزرگ‌ترین واحدهای صنعتی بوده و از لحاظ نیروی کارگر در سال ۱۳۵۰ حدود۱۱۸۰نفر در کارخانه اشتغال داشته‌اند.
وی اظهار کرد: مستخدمین خارجی کارخانه نخ‌ریسی و نساجی تا سال ۱۳۱۷ سه نفر به اسامی هانس استرسیونگر، تابع کشور سوییس، ویلیام فن فوکس هنگری تبعه مجارستانی و پستونجی می‌ستری تابعیت انگلیس بوده اند البته نصاب دیگ های بخار کارخانه مهندس لئوپولز کورتس بوده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی تصریح کرد: با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی بررسی های جدی نسبت به برنامه ریزی، بازسازی و توسعه کارخانه توسط مدیریت وقت به عمل آمد و طرح هایی جهت اجرا در محل کارخانه مشهد تهیه شد که در اولین اقدام ماشین آلاتی در سال های 1361، 63 و 65 خریداری و آخرین آن ها در سال 1367 در خط تولید و پس از دو پروژه در رابطه با مدنیزه ماشین آلات ریسندگی کارخانه بوده است. همچنین این کارخانه در چهار دوره، به کارگرانش زمین‌های250 و 150مترمربعی واگذار کرده است که عامل پیدایش محله کوی کارگران و شهرک انقلاب شده است.
مکرمی فر به سوابق و اسناد تاریخی اشاره کرد و گفت: کارخانه نخریسی مشهد در تاریخ15/4/1385 رسما تعطیل و خط تولید آن به کارخانه نیشابور منتقل شد که در شهریور 1383 افتتاح شده بود. در ادامه با رویکرد جدید آستان قدس رضوی در استفاده از موقوفات، ساختمان کارخانه نخ‌ریسی به «موزه زنده زیارت» تبدیل شد، موزه‌ای که در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی گشایش یافت.