اولویت‌های سیاست خارجی ایران در سال ۹۹ چه باشد؟

ايرنا/ ايجاد محور مقاومت بين‌المللي، تلاش براي توسعه ديپلماسي اقتصادي، ديپلماسي کرونايي، ايجاد انسجام و وحدت در تصميم‌گيري با نگاه واقع‌بينانه به تحولات داخلي منطقه‌اي و بين‌المللي از جمله رويکردهاي نرم‌افزاري هستند که از ديد کارشناسان و صاحبنظران، دستگاه دپيلماسي بايد در سال ۹۹ پيگيري کند. خبرگزاري جمهوري اسلامي در گفت‌وگو با ۱۸ کارشناس و تحليلگر ارشد مسائل سياست خارجي که برخي از آنها از جمله ديپلمات‌هاي ارشد و سفراي پيشين ايران بودند، از آنها پرسيد که مهمترين اولويت سياست خارجي ايران در سال ۹۹ چيست و وزارت امور خارجه به عنوان مجري اصلي سياست خارجي بايد بر چه موضوعاتي تمرکز کند. در گزارشي که روز گذشته منتشر شد، ۱۱ کارشناس و تحليلگر تاکيد کردند که تلاش براي کاهش، توقف و رفع آثار تحريم‌ها از يکسو و بهبود توسعه مناسبات منطقه‌اي به ويژه تلاش براي تنش‌زدايي ميان ايران و عربستان موضوعاتي است که سياست خارجي ايران بايد در سال ۹۸ در اولويت‌هاي خود قرار دهد و وزارت امور خارجه به عنوان مجري سياست خارجي آن را عملياتي سازد. برخي ديگر از کارشناسان و تحليلگران موضوعات و اولويت‌هاي ديگري را مطرح کردند که بيشتر جنبه نرم افزاري دارد. مبارزه با يکجانبه‌گرايي آمريکا و ايجاد يک محور مقاومت بين‌المللي، تلاش براي توسعه ديپلماسي اقتصادي در چارچوب همکاري‌هاي منطقه‌اي و شرق آسيا، ديپلماسي کرونايي، ايجاد انسجام و وحدت در تصميم‌گيري با نگاه واقع‌بينانه و کارشناسانه به تحولات داخلي منطقه‌اي و بين‌المللي، توجه به منافع ملي و منطقه‌گرايي اعتمادساز در داخل و خارج و بدون عنصر برتري و تفوق، ايجاد روابط کامل‌تر با کشورهاي دوست و ايجاد زمينه مناسب براي صادرات بخش خصوصي، ايجاد هماهنگي با دستگاه‌هاي مختلف با وزارت امور خارجه و استفاده از ظرفيت کانال‌هاي ديگر کشورها از جمله مسائلي هستند که در اين نظرخواهي توسط اين کارشناسان مطرح شدند. محسن پاک‌آيين- رييس پيشين ستاد افغانستان وزارت امور خارجه: اولويت اصلي سياست خارجي در سال ۱۳۹۹ مبارزه با يکجانبه‌گرايي آمريکا و ايجاد يک محور مقاومت بين‌المللي با حضور کشورهاي موافق چندجانبه‌گرايي است. امروز بسياري از کشورهاي جهان و حتي متحدين آمريکا با تحميل سياست‌هاي خودمحورانه آمريکا به خصوص در حوزه اقتصادي مخالف بوده و برخي اقدامات غيرانساني از جمله تحريم کشورهاي مستقل را برنمي‌تابند. جمهوري اسلامي ايران مي‌تواند با اعمال يک سياست خارجي فعال و مقتدر،تهديدهاي استکبار به رهبري آمريکا را به فرصت تبديل کرده و به‌خصوص با تحريم‌هاي تحميلي آمريکا عليه مردم ايران مقابله کند. ديپلماسي ايران در مسير مبارزه با يکجانبه‌گرايي بايد ايجاد تنوع در شرکاي خود با تقويت نگاه به شرق جغرافيائي و سياسي و به‌خصوص همکاري مستمر با همسايگان را در اولويت قرار دهد. دستگاه سياست خارجي همچنين با تقويت ديپلماسي اقتصادي، به مفهوم اولويت يافتن موضوعات اقتصادي در سياست خارجي، بايد ابزارهاي مهم در پيشبرد اهداف بلندمدت رشد و توسعه اقتصادي کشور را شناسائي کرده و نقش سازنده‌اي در مقاوم‌سازي اقتصاد کشور ايفا کند. سيد رضا قزويني غرابي- کارشناس مسائل عراق: ۱. شيوع ويروس کرونا نشان داد کشورهاي جهان تا چه اندازه در برابر تهديدات اينچنيني و در حوزه‌هاي بهداشت و سلامت ضعف دارند و همکاري‌هاي بين‌المللي مي‌تواند نقش مؤثري بر غلبه بر اينگونه تهديدات داشته باشد. معتقدم گسترش روابط با کشورهاي مختلف در بستر همکاري‌هاي حوزه سلامت و بهداشت و پايه‌ريزي آن توسط وزارت امور خارجه و اجرا توسط نهادهاي مرتبط علاوه بر تقويت روابط دوجانبه بين‌المللي، بر توان ايران در حوزه‌هاي سلامت نيز اثرگذار خواهد بود. ۲. توجه به افزايش مناسبات اقتصادي با حوزه شرق به ويژه چين مي‌تواند از اقدامات ديگر وزارت امور خارجه باشد. شرايط اقتصادي کشور به گونه‌اي است که لاجرم بايد به سمت باز کردن حلقه محاصره کشور ولو محدود گام برداشت. تجربه نشان داد که کشورهاي اتحاديه اروپا به دليل ملاحظات و رويکردهاي سياسي نمي‌توانند روزنه مد نظرايران براي اين موضوع باشند. ليکن چين به عنوان يکي از قدرت‌هاي اصلي اقتصاد و سياست در جهان مي‌تواند محل تأمل باشد. افشار سليماني- سفير پيشين ايران در اوکراين و جمهوري آذربايجان: در شرايط تحريمي و کرونايي و تورم رکودي و نارضايتي‌هاي داخلي که با حوادث آبان ماه ۹۸ و کاهش مشارکت در انتخابات نمود عيني‌تري يافت اکنون بايد از اولويت اول جمهوري اسلامي ايران در سياست خارجي سخن گفت نه صرفا اولويت اول وزارت امور خارجه، چراکه اين وزارتخانه صرفا به عنوان يکي از عوامل اجرايي تصميمات گرفته شده در سطوح عالي ساختار تصميم‌سازي نظام ايفاي نقش مي‌کند و کمي تا قسمتي نيز در تصميم‌سازي امکان مشارکت دارد. بديهي است در شرايط کنوني اولويت نخست ايران در سياست خارجي، ايجاد انسجام و وحدت در تصميم‌گيري با نگاه واقع‌بينانه و کارشناسانه به تحولات داخلي منطقه‌اي و بين‌المللي و درک تمام عيار از منافع ملي با شناخت دقيق از فرصت‌ها و تهديدها و ارزيابي مولفه‌هاي قدرت ايران و طرف‌هاي خارجي و گزينش يک استراتژي کارآمد که منجر به کاهش هزينه‌ها و افزايش سود ملي و کاهش تهديدها و افزايش فرصت‌ها در راستاي ارتقاي منافع ملي ايران گردد، يک ضرورت اجتناب‌ناپذير است. در همين راستا اولويت اساسي ايران در سال جديد رفع تدريجي يا همه‌جانبه تحريم‌هاي آمريکا که با تبعيت کشورهاي مختلف از آن تا حدود زيادي جنبه بين‌المللي يافته است، در حالي که ويروس کويد-۱۹ نيز جنبه جهاني پيدا کرده و در کنار تحريم‌ها، مشکلات ناشي از ويروس کرونا دشواري‌هاي اقتصادي و رواني را براي ملت ايران مضاعف کرده است. استفاده از فرصت کرونايي شدن و به کار بستن ديپلماسي کرونايي مي‌تواند رويکرد معطوف به هدفي باشد. هادي اعلمي فريمان- کارشناس ارشد مسائل آمريکاي لاتين: از سال ۱۳۹۸ درس‌هايي زيادي آموختيم. مهمترين آن بحران‌هاي مربوط به مطالبات اقتصادي مردم بود. از بحران جاري پاندميک شدن (همه‌گيري جهاني) ويروس کرونا در سراسر جهان نيز بايد درس‌هايي زيادي بياموزيم. قطعا کرونا بخش زيادي از نظريه‌هاي جاري در ‌علم سياست و روابط بين‌الملل را تحت تاثير قرار داده است. در عين حال که پديده جهاني شدن از يکسو تحت تاثير گسترش مرزبندي‌هاي جديد، قرنطينه‌ها و محاصره‌شدگي‌هاي اجباري قرار گرفته است. از سوي ديگر مفهوم سرنوشت مشترک بشر و گسترش‌ مفاهيمي مانند درد مشترک، رنج‌هاي بشري و لزوم پرداختن به مفهوم انساني گسترش يافته است. با وجود مفهوم مرزبندي در اجرا کسي نمي‌تواند نسبت به رنج انسان‌ها بي‌تفاوت باشد. بر اين مبناست که فکر مي‌کنم سياست خارجي و اولويت وزارت امور خارجه پس‌ از پايان بحران بايد به سمت منافع ملي ملت و همه بشريت و در ‌ابعاد اجرايي به سمت منطقه‌گرايي اعتمادساز در داخل و خارج و بدون عنصر برتري و تفوق پيش‌ رود. بايد در ‌داخل عناصري که مخل‌ اعتمادسازي در ‌روابط خارجي هستند ‌به سمت اعتمادسازي پيش ‌روند و الگويي نه با افراط شبيه اتحاديه اروپا و نه به تفريط شبيه برگزيت در منطقه ما با مشارکت واقعي و بر مبناي صداقت در محيط جغرافيايي ما شکل گيرد. ما نياز به عاملان اجرايي اين الگو داريم. ما حقيقتا نياز به تغيير داريم. رامين مهمانپرست- سخنگوي اسبق وزارت امور خارجه: اگر قرار باشد سياست‌ جديدي در کشور دنبال شود تا مشکلات اقتصادي در کشور کمتر شود، گشايش‌ها براي زندگي مردم کمتر شود و فشارهاي که مخالفان ما به کشور وارد مي‌کنند، بتوانيم برطرف کنيم، بايد طرح جامعي در مسائل داخلي و خارجي تدوين شود. مهمترين پايه‌هاي اين طرح بر مبناي تغيير ساختارهاي اداري و کشور باشد. دستگاه سياست خارجي موقعي مي‌تواند به شکل موثر عمل کند و دستاوردهاي بزرگ داشته باشد که بخشي از مجموعه بزرگ‌تر و طرح جامع‌تر باشد. مشکلاتي که اکنون با آن روبه‌رو هستيم به دليل ساختارهاي غلط اداري و اقتصادي است. دولت بزرگ و هزينه‌هاي هنگفتي که به دليل بزرگي اين تشکيلات داريم و اقتصادي که بيش از ۸۰ درصد دولتي است و اجازه نمي‌دهد بخش خصوصي فعاليت و شکوفايي خود را نشان دهد. اگر واقعا تصميم بگيريم شرايط طبيعي در کشور حاکم شود و دستگاه‌هاي داخلي به وظيفه واقعي خود عمل کنند، در آن موقع اولويت اصلي دستگاه سياست خارجي، رفع تنش‌ها، حل مشکلات با همسايگان، ايجاد روابط کامل‌تر با کشورهاي دوست چه در آسيا و چه در اروپا، ايجاد زمينه مناسب براي صادرات بخش خصوصي، اعزام نيروي کار تخصصي به کشورهاي مختلف و تامين نيازهاي فني و صنعتي است. به شرط هماهنگي ميان دستگاه‌هاي داخلي با دستگاه سياست خارجي، طرح جامعي در کشور تدوين و طراحي شود، آنگاه اولويت اصلي سياست خارجي توسعه روابط با همسايگان است که مي‌تواند کمترين فشار تحريمي را داشته باشد و بيشترين بازار کار براي نيروي انساني و صادرات کالاها و خدمات فني – مهندسي را داشته باشد. سيد جلال ساداتيان- مديرکل اسبق شرق آساي وزارت امور خارجه: مهمترين مشکل ايران در عرصه سياست خارجي فشارهاي ناشي از تحريم‌ها است که اين مساله بايد مرتفع شود. اين رفع و رجوع شدن از طريق افزايش توان و قدرت اقتصادي کشور است. مردم وظيفه خود را به اندازه خود، به خوبي نشان داده‌اند که ما آن را در مقابله با شيوع کرونا هم ديديم. در اين چارچوب، لازم است وزارت امور خارجه گره‌هايي که براي ما در روابط خارجي چه در حوزه اقتصادي و چه در حوزه سياسي و امنيتي ايجاد شده است، باز کند. در اين چارچوب ايران بايد از تمام ظرفيت‌هاي داخلي استفاده کرده و همزمان با آن استفاده از کانال‌هاي روسيه، چين، هند و... نيز مورد توجه قرار گيرد. ضروري است معاونت ديپلماسي اقتصادي وزير امور خارجه هم براي رفع موانع داخلي صادرات و سرمايه‌گذاري خارجي در کشور تلاش کند. مهدي ذاکريان- استاد حقوق و روابط بين‌الملل دانشگاه آزاد: توجه به خواست ملت، قانون اساسي و ارزش‌هاي ملت و معرفي و ارائه صحيح و مناسب آن به صورت حرفه‌اي، دقيق و صادقانه به جامعه بين‌المللي و ارائه ارزش‌هاي بين‌المللي، هنجاري مسلط بر نظام بين‌الملل و معرفي دقيق و درست خواسته‌هاي نظام بين‌المللي از ايران به مردم و تصميم‌گيران مهمترين وظيفه تمامي وزارت امور خارجه دنيا است و ضروري است دستگاه ديپلماسي نيز توجه خود را در اين چارچوب متمرکز کند.