روزنامه‌ها فردای ١٥ خرداد ٤٢ چه نوشتند؟

روزنامه اطلاعات در روز 16 خرداد سال 42 به نقل از خبرنگاران خود، اخبار و اتفاقات روز قبل در تهران و ديگر شهرها را گزارش داد؛ گزارشي که هرچند يکجانبه و به نفع حکومت بود، اما به ناچار مطالبي را بيان کرده بود که ابعاد اين حادثه و قيام مردم را نشان مي‌دهد.

روزنامه اطلاعات از روز قبل و به دنبال دادن شعارهاي سياسي توسط دسته‌هاي عزاداري، اقدام به انتشار اعلاميه شهرباني کل کشور کرد.

همچنين در همان روز سخنان سرلشکر پاکروان معاون نخست‌وزير و رئيس سازمان امنيت در يک جلسه مطبوعاتي که از دستگيري امام خميني خبر داده بود، منتشر کرد. پاکروان در آن نشست مطبوعاتي امام را متهم به دريافت پول و وابستگي به يکي از کشورهاي خارجي کرد، اما در پاسخ به سوال يکي از خبرنگاران مبني بر اينکه چه کشوري به امام پول داده است، نتوانست پاسخ روشني بدهد و گفت: جواب اين سوال را بعد خواهيم داد.

پاکروان رئيس اداره امنيت رژيم پهلوي در يک نشست مطبوعاتي امام خميني را متهم به دريافت پول و وابستگي به يکي از کشورهاي خارجي کرد، اما در پاسخ به سوال يکي از خبرنگاران مبني بر اينکه چه کشوري به امام پول داده است، نتوانست پاسخ روشني بدهد و گفت: جواب اين سوال را بعد خواهيم داد.

در شماره همان روز نيز جزئيات کوتاهي از اتفاقات روز 15 خرداد در بازار تهران منتشر شد: «از بامداد امروز در حوالي بازار تهران اجتماعاتي تشکيل شد و تدريجاً برخوردهايي بين عده‌اي از تظاهرکنندگان و قواي انتظامي روي داد که دامنه آن بالا گرفت و در حدود ساعت 10 بامداد بر اثر زد و خوردهاي خياباني رفت و آمد در قسمت مرکزي و جنوبي شهر قطع شد.

عبور و مرور وسائط نقليه اين قسمت خيابان‌ها قطع شد. صداي تيراندازي در خيابان‌هاي ناصرخسرو، بازار، بوذرجمهوري، خيام، گلوبندک و ميدان ارک شنيده مي‌شد و گاهي نيز دود و آتش به آسمان زبانه مي‌کشد. عبور و مرور در خيابان‌ها و محلات مزبور بکلي قطع شده است.»

تصويري از صفحه اول روزنامه اطلاعات در روز 15 خرداد 1342

روزنامه اطلاعات در روز 16 خرداد سال 42 با تيتر يک «جريان مشروح تظاهرات و زد و خوردهاي تهران» منتشر شد. در توضيح اين تيتر آمده بود: «تا ظهر امروز 66 نفر در تظاهرات تهران کشته شده و عده زيادي نيز مجروح گرديدند.» دو تيتر ديگر صفحه نخست اين روزنامه در روز 16 خرداد «تظاهرات در قم، مشهد و شيراز» و «انعکاس وقايع ايران در دنيا» بود. (عکس نخست گزارش، تصويري از صفحه يک روزنامه اطلاعات در روز 16 خرداد 1342 است.)

بنابر نوشته روزنامه اطلاعات در قم عده‌اي کشته شدند و در شيراز حکومت نظام اعلامي شد. در تبريز، مشهد و کاشان نيز عده‌اي دست به تظاهرات زدند. در تهران نيز حکومت نظامي اعلام شد.

روزنامه اطلاعات در گزارش‌هاي روز 16 خرداد به علت و چرايي شکل‌گيري اعتراضات مردم اشاره‌اي نکرد و تنها در بخش وقايع مربوط به قم، نوشت: «از ساعت 5 صبح که خبر انتقال آيت‌الله خميني از قم به تهران در شهر قم منتشر گرديده بود وضع اين شهر متشنج و غيرعادي شد. تمام مغازه‌ها تعطيل کردند و با آنکه پليس سراسر شهر را تحت کنترل داشت، معهذا تظاهراتي بطور پراکنده در نقاط مختلف قم صورت مي‌گرفت... در اين زد و خورد، بر اثر تيراندازي مامورين عده‌اي کشته و مجروح گرديدند که هم‌اکنون مجروحين در بيمارستان‌هاي نکوئي و فاطمي قم بستري هستند.»

گزارش مشروح روزنامه اطلاعات در روز 16 خرداد، مجموع گزارش‌هايي بود که گزارشگران و خبرنگاران اين روزنامه از نقاط مختلف شهر تهيه کرده بودند. در گزارش يکي از خبرنگاران آمده است: «نيروهاي کمکي ارتش رسيد، بلافاصله سربازان در نقاط مختلف ميدان ارگ موضع گرفتند و تيراندازي شروع شد و جمعيت ناچار عقب‌نشيني کرد و به دو قسمت شد. قسمتي به سمت دادگستري و عده‌اي بطرف بازار حرکت کردند.

جمعيتي که به قسمت دادگستري و عمارت وزارت صنايع و معاون رانده شده بودند، دسته جمعي داخل پارک شهر شدند و نهال‌هاي جوان و بوته‌هاي گل از زمين خارج مي‌شد، شاخه‌هاي درختان شکسته مي‌شد و محصليني که بمناسبت فصل امتحانات در داخل پارک شهر مشغول درس خواندن بودند حرکت مي‌کردند جمعيت چون سيلي بداخل پارک شهر هجوم برد چند لحظه بعد دود غليظي از سالن ورزش پارک شهر بلند شد، عده‌اي که وحشت‌زده پا بفرار گذاشته بودند، مي‌گفتند: فرار کنيد! فرار کنيد! پارک شهر غرق در آتش شده است.»

در اين گزارش يکي از خبرنگاران حضور تانک‌ در خيابان‌هاي تهران را تاييد کرده است: «يکي از خبرنگاران ما که از پل چوبي مي‌گذشته گزارش مي‌دهد که در اين قسمت يک تانک با يک اتومبيل سواري دوفين تصادف نمود و اتومبيل را درهم شکست.» و جالب اينکه در ادامه نوشته است: «ظاهرا سرنشين اتومبيل موفق بفرار شده بود.»!

روزنامه اطلاعات در روز 16 خرداد 42 به نقل از خبرنگاران و گزارشگران خود، اقدام به انتشار گزارش مشروحي از تظاهرات روز 15 خرداد در تهران کرد؛ گزارشي که هرچند به نفع رژيم پهلوي و در راستاي آشوبگر نشان دادن تظاهرکنندگان بود، اما به ناچار مجبور شده بود حضور تانک‌هاي نظامي در سطح شهر و تيراندازي نيروهاي نظامي به سوي معترضان که جمعيت بسياري بودند را تاييد کند.

در بخش ديگري از اين گزارش به نقل از يکي از کارکنان روزنامه اطلاعات آمده است: «ساعت يک و نيم از اداره خارج شدم و مي‌خواستم خود را به چهارراه حسن‌آباد برسانم و از آنجا هم به منزلم که درست در مقابل پارک شهر است برسانم از هر طرفي که مي‌رفتم مامورين انتظامي ممانعت مي‌کردند، به هرحال راهي را که من به طور معمول در ده دقيقه طي مي‌کنم بر اثر جنگ و گريز افراد و مامورين و بستن راه‌ها در سه ساعت طي کردم.»

خبرنگار ديگري که به روبروي وزارت کشور رفته بود، نوشت: «صحنه مقابل چشمم روبروي وزارت کشور در وهله اول بنظرم جالب رسيد تک تک افراد سياهپوشي بدست پليس مي‌افتادند و کتک مي‌خوردند.

حدود ساعت و نه و نيم؛ حمله و زد و خورد بين پليس و افراد مسلح به چوب و پاره‌آجر آغاز شد. افراد پليس امدادي در حدود صد نفر و افراد نظامي در حدود 50 نفر براي مقابله با حملات تظاهرکنندگان خود را آماده مي‌کردند.»

گزارشگر ديگر اين روزنامه نوشته است: «پليس به شدت عمل پرداخت و چون جان افراد در خطر بود تيراندازي آغاز گرديد. افراد نظامي تيراندازي را شروع کردند و در همان حملات اوليه عده‌اي از تظاهرکنندگان هدف گلوله قرار گرفتند. همين حمله شديد باعث شد که تظاهرکنندگان بطرف گلوبندک و کوچه پس کوچه‌هاي اطراف بازار گلوبندک متواري شوند. از اين لحظه به بعد تيراندازي ادامه يافت و چند دقيقه بعد افراد تازه‌نفس نظامي سر رسيدند. مجدداً حدود ميدان ارک و مقابل وزارت کشور خلوت شد و بدست افراد انتظامي افتاد.»

خبرنگار ديگري هم عنوان کرده است: «در ساعت يازده و نيم از جلو شهرباني عبور کردم، جلو شهرباني وضع عادي بود و هيچ نوع عمليات تقويتي ديده نمي‌شد. هنگامي که وارد خيابان خيام شدم ناگهان شليک گلوله بلند شد و جمعيتي که در اطراف پارک شهر ازدحام کرده بود بطرف ابتداي خيابان خيام هجوم برد. در اين جريان چند جوان مجروح شدند و عده‌اي از متظاهرين دست و پاي مجروحين را گرفته بودند و هر اتومبيلي را که از آن حوالي عبور مي‌کرد متوقف مي‌ساختند تا مجروحين را سوار آن کرده به بيمارستان برسانند.»

در بخش ديگري از اين گزارش نيز به حضور تانک‌هاي نظامي در شهر اشاره شده است: «حدود ساعت يک بعد از ظهر ديروز قواي انتظامي بشدت تقويت شد و تعدادي تانک از لشکر يک به خيابان‌هاي مرکزي شهر هدايت شد. اين تانک‌ها در ميدان سپه روبروي مرکز پليس تهران و تقاطع خيابان‌هاي پرجمعيت استقرار يافتند.»

در خصوص هراس مردم از برخورد نيروهاي نظامي با مردم آمده است: «از ساعت 2 بعد از ظهر ديروز تمام خيابان‌هاي تهران را سکوت وحشتناکي فراگرفته بود. مردم از ترس بخانه‌ها پناه برده بودند. تظاهرکنندگان که پس از يک سلسله فعاليت خسته شده به پناهگاه‌هاي خود رفته بودند بهمين جهت خيابان‌ها خلوت بود.»

در گزارشي هم که از اتفاقات روز 16 خرداد منتشر شده آمده است: «پيش از ظهر امروز جمعيتي که کفن پوشيده بودند از انتهاي بازار بزرگ دسته‌اي تشکيل دادند و به طرف خيابان بوذرجمهوري روانه شدند. پليس و مامورين فرمانداري نظامي به موجب مقررات حکومت نظامي به جمعيت مزبور اخطار کردند که بلافاصله متفرق شوند چون اين عده مقاومت مي‌کردند مامورين با تيراندازي آن‌ها را متفرق کردند.»

هرچند مقامات رسمي در آن روز تعداد کشته‌شدگان را 66 نفر اعلام کردند، اما آسوشيتدپرس در گزارشي اعلام کرد که بنابر آمار غير رسمي در تظاهرات ديروز عده زيادي کشته و در حدود يک هزار نفر مجروح شدند. همچنين در اين گزارش آمده بود که نيمه شب ديشب تانک‌هاي سنگين بيشتري براي تقويت آنچه که قبلاً در گوشه‌هاي خيابان‌ها مستقر شده بودند از يک مرکز نظامي به شهر وارد شدند.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد