به مناسبت تولد "مریم میرزاخانی" و "روز زنان در ریاضیات"؛ نابغه‌ای برای در هم کوبیدن کلیشه‌ها

ايسنا/ ۲۲ ارديبهشت روز تولد مريم ميرزاخاني است؛ روزي که از سوي اتحاديه بين‌المللي انجمن‌هاي رياضي جهان به عنوان روز زنان در رياضيات نامگذاري شده است. مريم ميرزاخاني اولين زن برنده جايزه فيلدز بود که در سال ۱۳۹۶ و در سن ۴۰ سالگي درگذشت. هنوز هم برخي معتقدند تحصيل در رشته رياضي براي يک دختر مناسب نيست و براي توجيه عقيده‌ خود، دست به دامان تفاوت‌هاي زيستي ميان زنان و مردان مي‌شوند. آن‌ها براي ادعاي خود عموما به آمار و ارقام جوايز علمي جهاني مراجعه مي‌کنند. جوايزي که عمر آن‌ها به ۲۰۰ سال هم نمي‌رسد؛ در حالي که زنان بسياري در طول تاريخ با اين کليشه جنگيده‌اند و عملکردشان خط بطلاني بر گزاره‌هاي نفي توانايي زنان در رياضيات است. حضور زنان در عرصه رياضيات قدمتي طولاني دارد. از هيپاتيا، رياضيدان زن يوناني که حدود ۱۵۰۰ سال پيش زندگي مي‌کرده است تا ايدا لاوليس رياضيدان و برنامه‌ساز قرن ۱۹ انگلستان. زنان ايراني هم از قرن‌ها پيش دستي در دنياي رياضيات داشته‌اند. از منجمه نيشابوري، رياضيدان قرن هفتم هجري قمري تا فريده فيروزبخت که با مبحث حدس فيروزبخت در نظريه اعداد معروف شده بود. اما شايد نام هيچ رياضيدان زن ايراني‌اي در جهان به اندازه "مريم ميرزاخاني" مطرح نشده است. مريم ميرزاخاني، در سال ۱۳۵۶ در ايران به دنيا آمد و در دو سال متوالي مدال طلاي المپياد جهاني رياضي را به دست آورد. او مدرک ليسانس خود را در رشته رياضي از دانشگاه صنعتي شريف گرفت و به طور مستقيم در مقطع دکتري از دانشگاه هاروارد پذيرفته شد. او در سال ۲۰۱۴ برنده مدال فيلدز شد تا اولين زني باشد که اين مدال را به دست مي‌آورد. در پايگاه کالچرس درباره ماجراي علاقه‌مند شدن ميرزاخاني به رياضيات نوشته شده است: معلمان و دوستان زيادي در قرارگيري وي در مسير رياضيات نقش داشته‌اند. يک سال در امتحان رياضيات دبيرستان به طرز عجيبي نمره پاييني گرفت، زيرا معلمش به مهارت‌هاي او در رياضيات اعتقاد نداشت. مريم به شدت دلسرد شد و اين موضوع باعث شد تا به تحقيق بپردازد تا ببيند آيا واقعا رياضيات جوابگوي اشتياق و تلاش وي خواهد بود يا خير. خوشبختانه معلم رياضي بعدي مريم موجب دلگرمي وي شد. مريم در همان مدرسه با رؤيا بهشتي آشنا شد و اين آشنايي موجب افزايش علاقه آنان به رياضيات شد. مرحومه مريم ميرزاخاني و بهشتي هر دو از رياضيدانان برجسته دنيا هستند. دکتر زهرا گويا، استاد رياضي دانشگاه شهيد بهشتي درباره مريم ميرزاخاني مي‌گويد: مريم ميرزاخاني تنها يک هياهو و بزرگ‌نمايي زودگذر نبود، نسل آينده بايد بداند که زمين ايران حاصل‌خيز است، چرا که فرهنگ غني آن براي جويندگي علم، هيچ مرزي از جمله مرز جنسيتي را به رسميت نمي‌شناسد، مگر رعايت اخلاق علمي. شايد هوش و ذکاوت سرشار ميرزاخاني در رياضيات نبود که او را اين چنين پرآوازه کرد. ويژگي‌هاي شخصيتي مريم ميرزاخاني هم او را از بقيه متمايز مي‌کرد. همکاران مريم ميرزاخاني درباره وي مي‌گويند: «ميرزاخاني در مواجهه با مشکلات بلندپرواز، متعهد و نترس بود و هميشه براي حل مسايل رياضي به جاي انتخاب سهل‌الوصول‌ترين راه، وارد چالش با آنان مي‌شد.» اين رياضيدان برجسته ايراني فقط به رياضيات علاقه‌مند نبود. مريم ميرزاخاني در يکي از معدود مصاحبه‌هاي خود گفته است در کودکي قصد رياضيدان شدن نداشته و به عنوان يک کودک علاقه وافري به خواندن کتاب و نوشتن داستان داشته و تصور مي‌کرده روزي نويسنده خواهد شد؛ اما پس از مواجهه با مسائلي دلسردکننده در زمينه ادبيات در مقطع راهنمايي، سرانجام اشتياق به رياضيات را در خود کشف کرد و خود را به بهترين شکل در اين زمينه اثبات کرد. دکتر امير جعفري، استاد رياضي دانشگاه صنعتي شريف در همين باره مي‌گويد: علاقه مريم از کودکي به ادبيات باعث شد رياضي را با توجه به مولفه‌هاي ادبيات و داستان توسعه دهد. غير از هوش سرشار و پشتکار مثال زدني قدرت تخيل مريم موجب موفقيت او شد، تخيل در پيشرفت علم بسيار موثر است. زيرا دانش محدود و تخيل بدون محدوديت است. ياد مريم ميرزاخاني زنده است آکادمي ملي علوم آمريکا به پاس تلاش‌ها و دستاوردهاي مريم ميرزاخاني جايزه‌اي را به نام وي مزين کرده است که هر ساله به کمک‌ها و پيشرفت‌هاي استثنايي در علم رياضي تعلق مي‌گيرد. نهاد زنان سازمان ملل متحد نيز نام ميرزاخاني را در شمار هفت زني که دنيا را تغيير دادند، قرار داد. اين نهاد معتقد است فعاليت شگفت‌انگيز ميرزاخاني در علم، راه را براي بسياري از رياضيدانان زن جهان هموار کرد. در ايران نيز، خانواده‌ مريم ميرزاخاني در مراسم بزرگداشتي که براي وي در دانشگاه صنعتي شريف برگزار شده بود، خبر از تاسيس بنياد نيکوکاري به نام وي دادند. به گفته دکتر علينقي مشايخي، عضو هيئت ‌علمي دانشگاه صنعتي شريف بنياد نيکوکاري مريم ميرزاخاني با هدف شناسايي استعدادها و حمايت‌هاي مادي و معنوي از آنها تاسيس مي‌شود و همچنين بستر رشد و تحول را براي نخبگان فراهم مي‌کند. اخيرا مستندي با عنوان "Secrets of the Surface" درباره زندگي و کارهاي مريم ميرزاخاني به کارگرداني George Csicsery ساخته شده است. بنا بر اعلام انجمن رياضي در اين مستند با دکتر سياوش شهشهاني، دکتر اميدعلي کرمزاده، دکتر علي رجالي، دکتر يحيي تابش، دکتر وفا، دکتر عبادالله محموديان، دکتر رؤيا بهشتي، "کورتيس مک مول" استاد راهنماي ميرزاخاني، "يان واندراک" همسر مريم ميرزاخاني، "الکس اسکين" و دکتر محمدي از همکاران مريم در حل مسأله چوپ جادويي، دکتر اميد نقشينه ارجمند، بسياري از هم دانشگاهي‌هاي مريم در دانشگاه شريف، معلمان و دوستان مريم در دبيرستان فرزانگان تهران و شمار زيادي از رياضيدانان معروف دنيا گفت‌وگو شده است. ميرزاخاني در سال ۱۳۹۶ در حالي که چهل ساله بود، بر اثر ابتلا به سرطان درگذشت، اما پايان زندگي وي، قطعا پايان راهي که در علم بنيان نهاد و الهام‌بخشي او نخواهد بود. #باهم_شکستش_مي‌دهيم ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد