۵ چالش واکسن کرونا و خطر پایان تاریخ انسان‌

دانشمندان اميدوارند به راهکار موثري براي مقابله با شيوع کوويد ۱۹ برسند. سازمان جهاني بهداشت اعلام کرده است احتمالاً نسخه اوليه واکسن کرونا اوايل سال ۲۰۲۱ ميلادي به بازار عرضه خواهد شد. با اين حال، توزيع واکسن کرونا در جامعه پايان مشکلات نخواهد بود.

هم اينک ۱۶۵ واکسن از سوي شرکت‌هاي داروسازي جهان براي مقابله با ويروس کرونا در حال توسعه است. از اين ميان، بيش از ۲۵ واکسن به مرحله آزمايش انساني رسيده است. مجله آمريکايي فوربز در گزارشي به قلم رابرت پرل، استاد دانشگاه استنفورد آمريکا به ۵ چالش بزرگ درباره نسخه اوليه واکسن کرونا که قرار است به بازار عرضه شود پرداخته است. ۵ چالشي که مي‌تواند کورسوي اميد در مبارزه با کوويد ۱۹ را نابود کند.

۱- چالش ناتواني در واکسيناسيون عمومي

براي آنکه يک واکسن بتواند به بازار عرضه شود سازمان جهاني بهداشت و سازمان غذا و داروي آمريکا بايد تاييد کند که سود استفاده از واکسن از عوارض احتمالي آن بيشتر است. با اين حال، حتي اگر همين امروز هم واکسن کرونا به بازار عرضه شود، يکي از چالش‌هاي موجود در جهان بي ترديد به انسان‌هايي بازمي گردد که حاضر نيستند از واکسن استفاده کنند. ممکن است هر فرد در هر کشوري داراي عقايد و تفکرات خاصي باشد که همين امر مانع از استفاده وي از واکسن کرونا شود.

اين موضوع تنها مربوط به کشور‌هاي جهان سوم نيست. نظرسنجي خبرگزاري آسوشيتدپرس در ماه مِي ميلادي نشان داد کمتر از ۵۰ درصد از مردم آمريکا حاضر هستند از يک واکسن تاييد شده براي مقابله با کوويد ۱۹ استفاده کنند. نظرسنجي "موسسه پو" نيز پيش‌تر همين موضوع را نشان داده بود.

نتايج اين نظرسنجي نشان داد ۶۱ درصد بيماران مبتلا به کرونا ترجيح مي‌دهند اندکي بيشتر صبر کنند تا تاييد شود که واکسن داراي ايمني و اثرگذاري لازم است. مشکل اساسي اين است که اگر قرار باشد شيوع ويروس کرونا در جامعه پايان پذيرد، بايد واکسيناسيون در ميان تمامي افراد صورت گيرد.

۲- چالش ايجاد ايمني در بلند مدت

از جنبه تاريخي براي برخي انواع ويروس کرونا مانند سرماخوردگي هيچ آنتي بادي (پادتن) بلند مدتي ساخته نشده است. با اين حال، برخي افراد که به انواع ديگر ويروس کرونا مانند سارس و مِرس مبتلا شده بودند براي ۲ تا ۳ سال در مقابل اين بيماري‌هاي ايمني پيدا کرده بودند.

تحقيقات جديد درباره کوويد ۱۹ نشان مي‌دهد افرادي که به اين بيماري مبتلا شده اند پس از ۲ تا ۳ ماه سطح آنتي بادي خونشان کاهش يافته است و ايمني خود در مقابل ويروس را از دست داده اند همچنين تحقيقات ديگر نشان داده است سطح ايمني بيماران پس از بهبودي در ماه‌هاي آينده کاهش مي‌يابد. گزارش‌هاي مشابه اعلام مي‌کند احتمالا افراد يک سال پس از بهبودي از کوويد ۱۹ ديگر هيچ آنتي بادي در خونشان براي ايجاد ايمني نخواهند داشت.

برخي دانشمندان نگران آن هستند نتوان هيچ واکسن موثري که باعث ايجاد ايمني بلند مدت در افراد شود را يافت. تحقيقات درباره واکسن ويروس کرونا پيشتر نشان داده بود نسخه اوليه واکسن کوويد ۱۹ تنها ۷۳ روز در بدن افراد ايجاد ايمني مي‌کرد.

۳- چالش ناکارآمدي واکسن

دولت آمريکا در ماه ژوئن ۱۰ ميليارد دلار براي يافتن واکسن ويروس کرونا و نيز خريد ۳۰۰ ميليون دوز از آن سرمايه گذاري کرد. همچنان رقابت ميان غول‌هاي داروسازي براي يافتن واکسن موثر براي ويروس کرونا در جريان است و همين امر کورسوي اميدي براي ارائه واکسن به بازار در ماه ژانويه سال ۲۰۲۱ بوجود آورده است.

واقعيت اين است که زمان‌بندي حال حاضر براي يافتن واکسن کرونا بيشتر به جاي آنکه مبتني بر شواهد علمي باشد، براساس خوش‌بيني پزشکي صورت مي‌گيرد. حقيقت اين است که هر سه غول داروسازي آمريکا براساس روش‌هايي در حال آزمايش واکسن کرونا هستند که در دو دهه اخير هيچ واکسني بر طبق آن روش‌ها توليد نشده است.

از همين رو، امکان دارد نسخه اوليه واکسني که به بازار عرضه شود کارايي و اثرگذاري لازم را نداشته باشد.

۴- چالش کارايي کمتر از ۵۰ درصد واکسن

در گذشته براي توليد واکسن‌هاي موثر و کارآمد از ويروس ضعيف شده  يا کشته شده استفاده مي‌شد. براي مثال، مصرف سه دوز از واکسن فلج اطفال تقريبا ۱۰۰ درصد فرد را در مقابل اين بيماري ايمن نگاه مي‌دارد و واکسن سرخک تنها پس از يک بار مصرف، ۹۳ درصد در فرد ايجاد ايمني مي‌کند.

با اين حال، بسياري از واکسن‌ها براي ايجاد ايمني در تمام طول عمر ساخته نشده اند. براي مثال، تحقيقات درباره واکسن آنفولانزا نشان مي‌دهد تنها ۴۰ تا ۶۰ درصد کساني که اين واکسن را دريافت کرده اند در مقابل بيماري در کوتاه مدت ايمني پيدا مي‌کنند. اين امر به اين دليل است که ويروس آنفولانزا پيوسته در حال جهش است.

سازمان جهاني بهداشت در ماه آوريل (فروردين ماه) اعلام کرد واکسن ايده آل براي مقابله با ويروس کرونا دستکم بايد باعث ايجاد ۷۰ درصد ايمني در جامعه شود. سازمان غذا و داروي آمريکا نيز اعلام کرد: براي مقابله با شيوع ويروس کرونا بايد به واکسني با کارآيي ۷۰ درصد برسيم و بايد عمليات واکسيناسيون در جامعه را دست‌کم روي ۷۰ درصد مردم انجام دهيم. دکتر آنتوني فائوچي، رئيس مرکز پيشگيري بيماري‌هاي عفوني آمريکا نيز در اين رابطه گفت: ما بايد به دنبال واکسني با اثرگذاري ۷۰ تا ۷۵ درصد باشيم.

با اين حال، تمامي اين گمانه زني‌ها براساس خوش‌بيني و ايده آل گرايي است. سازمان غذا و داروي آمريکا در ماه ژوئن اعلام کرد: براي اطمينان از آنکه تلاش‌ها براي يافتن واکسن کرونا قابل اجرا باشد، کارايي واکسن کرونا براي نسخه اوليه که قرار است به بازار عرضه شود بر روي دست‌کم ۵۰ درصد متمرکز خواهد بود.

کارايي ۵۰ درصدي واکسن از لحاظ رياضي مي‌تواند باعث دلسردي شود. تصور کنيد تنها ۵۰ درصد از افراد جامعه اين واکسن را دريافت کنند که خود تنها ۵۰ درصد کارايي دارد. در اين حالت از جنبه رياضي کمتر از ۲۵ درصد افراد جامعه در مقابل اين ويروس ايمني پيدا خواهند کرد. اين ميزان براي پايان دادن به همه گيري ويروس کرونا ناکافي است.

براي آنکه شيوع ويروس کرونا در يک کشور متوقف شود، بايد ۷۰ درصد مردم آن در مقابل ويروس ايمني پيدا کنند. در کشوري مثل آمريکا ۲۰۰ ميليون نفر از مردم بايد در مقابل کوويد ۱۹ ايمني کسب کنند تا همه گيري در جامعه پايان يابد، حال اين ايمني از راه بيماري و بهبودي باشد و يا از طريق واکسن حاصل شود.

۵- چالش وقوع حوادث غيرقابل پيش‌بيني

پس از آنکه ۸ ماه از شيوع ويروس کرونا در جهان مي‌گذرد، دانشمندان با رفتار‌هاي اين ويروس بيشتر آشنا مي‌شوند. دانشمندان اعلام کرده اند رفتار‌هاي اين ويروس دست‌کم از رفتار‌هاي انسان پيش‌بيني پذيرتر است. زماني که مردم به طور مداوم دست‌هاي خود را بشويند، از دستکش استفاده کرده و فاصله اجتماعي را رعايت کنند، منحني شيوع ويروس در جامعه مسطح و سپس نزولي مي‌شود. زماني نيز که مردم بهداشت عمومي را رعايت نکنند شاهد افزايش شمار مبتلايان به کوويد ۱۹ هستيم.

از اين رو، ما تاکنون شاهد رفتار شگفت انگيز از ويروس کرونا نبوده ايم. اما آيا رفتار اين ويروس مي‌تواند تغيير کند؟

ايمني شناسان اعلام کرده اند از زماني که ويروس کرونا به آمريکا رسيده است و تاکنون بيش از ۵ ميليون نفر را آلوده کرده، هيچ جهش بزرگ و نگران کننده‌اي در ويروس مشاهده نشده است اما از لحاظ تئوري هر گونه جهش خطرناک در اين ويروس امکان پذير است. هر گونه جهش قابل توجه در ويروس در طول زمان مي‌تواند کارايي واکسن بر روي آن را از بين ببرد.

درحالي که برخي خوشبينانه در ژانويه سال ۲۰۲۱ در انتظار واکسن کرونا هستند، اما حقيقت اين است که ساخت سريع‌ترين واکسن موثر براي يک بيماري دست‌کم ۴ سال طول مي‌کشد. در شرايط عادي روند ساخت واکسن مي‌تواند بيش از ۵ سال به طول بيانجامد.

در نهايت حتي زماني که به واکسن کرونا نيز برسيم، واکسيناسيون تمامي مردم جهان نيازمند چند ميليارد دوز از اين واکسن است.

در پايان بايد تاکيد داشت اگر هر کدام از چالش‌هاي مطرح شده رخ دهد، بايد از ايمني عمومي در جامعه از طريق واکسيناسيون دست کشيد و اميدوار به ايجاد ايمني گله‌اي (Herd safety) بود. ايمني گله‌اي به حالتي اطلاق مي‌شود که درصد بالايي از مردم يک کشور به يک ويروس يا باکتري مبتلا مي‌شوند و پس از بهبودي به دليل مقاومت در برابر بيماري، زنجيره شيوع قطع مي‌شود و جامعه به ايمني مي‌رسد. رسيدن به ايمني گله‌اي در جهان مي‌تواند در نتيجه يک تراژدي بزرگ باشد و آن از دست رفتن جان ميليون‌ها انسان است.

چه دانشمندان بتوانند در ژانويه ۲۰۲۱ به واکسن کرونا برسند و چه در اين امر شکست بخورند، هر انساني مي‌تواند به سادگي با رعايت بهداشت عمومي روند شيوع ويروس در جامعه را قطع کند و مانع از وقوع تراژدي بزرگ که نتيجه جان باختن ميليون‌ها نفر است شود.