۵ چالش واکسن کرونا و خطر پایان تاریخ انسان‌

دانشمندان امیدوارند به راهکار موثری برای مقابله با شیوع کووید ۱۹ برسند. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است احتمالاً نسخه اولیه واکسن کرونا اوایل سال ۲۰۲۱ میلادی به بازار عرضه خواهد شد. با این حال، توزیع واکسن کرونا در جامعه پایان مشکلات نخواهد بود.

هم اینک ۱۶۵ واکسن از سوی شرکت‌های داروسازی جهان برای مقابله با ویروس کرونا در حال توسعه است. از این میان، بیش از ۲۵ واکسن به مرحله آزمایش انسانی رسیده است. مجله آمریکایی فوربز در گزارشی به قلم رابرت پرل، استاد دانشگاه استنفورد آمریکا به ۵ چالش بزرگ درباره نسخه اولیه واکسن کرونا که قرار است به بازار عرضه شود پرداخته است. ۵ چالشی که می‌تواند کورسوی امید در مبارزه با کووید ۱۹ را نابود کند.

۱- چالش ناتوانی در واکسیناسیون عمومی

برای آنکه یک واکسن بتواند به بازار عرضه شود سازمان جهانی بهداشت و سازمان غذا و داروی آمریکا باید تایید کند که سود استفاده از واکسن از عوارض احتمالی آن بیشتر است. با این حال، حتی اگر همین امروز هم واکسن کرونا به بازار عرضه شود، یکی از چالش‌های موجود در جهان بی تردید به انسان‌هایی بازمی گردد که حاضر نیستند از واکسن استفاده کنند. ممکن است هر فرد در هر کشوری دارای عقاید و تفکرات خاصی باشد که همین امر مانع از استفاده وی از واکسن کرونا شود.

این موضوع تنها مربوط به کشور‌های جهان سوم نیست. نظرسنجی خبرگزاری آسوشیتدپرس در ماه مِی میلادی نشان داد کمتر از ۵۰ درصد از مردم آمریکا حاضر هستند از یک واکسن تایید شده برای مقابله با کووید ۱۹ استفاده کنند. نظرسنجی "موسسه پو" نیز پیش‌تر همین موضوع را نشان داده بود.

نتایج این نظرسنجی نشان داد ۶۱ درصد بیماران مبتلا به کرونا ترجیح می‌دهند اندکی بیشتر صبر کنند تا تایید شود که واکسن دارای ایمنی و اثرگذاری لازم است. مشکل اساسی این است که اگر قرار باشد شیوع ویروس کرونا در جامعه پایان پذیرد، باید واکسیناسیون در میان تمامی افراد صورت گیرد.

۲- چالش ایجاد ایمنی در بلند مدت

از جنبه تاریخی برای برخی انواع ویروس کرونا مانند سرماخوردگی هیچ آنتی بادی (پادتن) بلند مدتی ساخته نشده است. با این حال، برخی افراد که به انواع دیگر ویروس کرونا مانند سارس و مِرس مبتلا شده بودند برای ۲ تا ۳ سال در مقابل این بیماری‌های ایمنی پیدا کرده بودند.

تحقیقات جدید درباره کووید ۱۹ نشان می‌دهد افرادی که به این بیماری مبتلا شده اند پس از ۲ تا ۳ ماه سطح آنتی بادی خونشان کاهش یافته است و ایمنی خود در مقابل ویروس را از دست داده اند همچنین تحقیقات دیگر نشان داده است سطح ایمنی بیماران پس از بهبودی در ماه‌های آینده کاهش می‌یابد. گزارش‌های مشابه اعلام می‌کند احتمالا افراد یک سال پس از بهبودی از کووید ۱۹ دیگر هیچ آنتی بادی در خونشان برای ایجاد ایمنی نخواهند داشت.

برخی دانشمندان نگران آن هستند نتوان هیچ واکسن موثری که باعث ایجاد ایمنی بلند مدت در افراد شود را یافت. تحقیقات درباره واکسن ویروس کرونا پیشتر نشان داده بود نسخه اولیه واکسن کووید ۱۹ تنها ۷۳ روز در بدن افراد ایجاد ایمنی می‌کرد.

۳- چالش ناکارآمدی واکسن

دولت آمریکا در ماه ژوئن ۱۰ میلیارد دلار برای یافتن واکسن ویروس کرونا و نیز خرید ۳۰۰ میلیون دوز از آن سرمایه گذاری کرد. همچنان رقابت میان غول‌های داروسازی برای یافتن واکسن موثر برای ویروس کرونا در جریان است و همین امر کورسوی امیدی برای ارائه واکسن به بازار در ماه ژانویه سال ۲۰۲۱ بوجود آورده است.

واقعیت این است که زمان‌بندی حال حاضر برای یافتن واکسن کرونا بیشتر به جای آنکه مبتنی بر شواهد علمی باشد، براساس خوش‌بینی پزشکی صورت می‌گیرد. حقیقت این است که هر سه غول داروسازی آمریکا براساس روش‌هایی در حال آزمایش واکسن کرونا هستند که در دو دهه اخیر هیچ واکسنی بر طبق آن روش‌ها تولید نشده است.

از همین رو، امکان دارد نسخه اولیه واکسنی که به بازار عرضه شود کارایی و اثرگذاری لازم را نداشته باشد.

۴- چالش کارایی کمتر از ۵۰ درصد واکسن

در گذشته برای تولید واکسن‌های موثر و کارآمد از ویروس ضعیف شده  یا کشته شده استفاده می‌شد. برای مثال، مصرف سه دوز از واکسن فلج اطفال تقریبا ۱۰۰ درصد فرد را در مقابل این بیماری ایمن نگاه می‌دارد و واکسن سرخک تنها پس از یک بار مصرف، ۹۳ درصد در فرد ایجاد ایمنی می‌کند.

با این حال، بسیاری از واکسن‌ها برای ایجاد ایمنی در تمام طول عمر ساخته نشده اند. برای مثال، تحقیقات درباره واکسن آنفولانزا نشان می‌دهد تنها ۴۰ تا ۶۰ درصد کسانی که این واکسن را دریافت کرده اند در مقابل بیماری در کوتاه مدت ایمنی پیدا می‌کنند. این امر به این دلیل است که ویروس آنفولانزا پیوسته در حال جهش است.

سازمان جهانی بهداشت در ماه آوریل (فروردین ماه) اعلام کرد واکسن ایده آل برای مقابله با ویروس کرونا دستکم باید باعث ایجاد ۷۰ درصد ایمنی در جامعه شود. سازمان غذا و داروی آمریکا نیز اعلام کرد: برای مقابله با شیوع ویروس کرونا باید به واکسنی با کارآیی ۷۰ درصد برسیم و باید عملیات واکسیناسیون در جامعه را دست‌کم روی ۷۰ درصد مردم انجام دهیم. دکتر آنتونی فائوچی، رئیس مرکز پیشگیری بیماری‌های عفونی آمریکا نیز در این رابطه گفت: ما باید به دنبال واکسنی با اثرگذاری ۷۰ تا ۷۵ درصد باشیم.

با این حال، تمامی این گمانه زنی‌ها براساس خوش‌بینی و ایده آل گرایی است. سازمان غذا و داروی آمریکا در ماه ژوئن اعلام کرد: برای اطمینان از آنکه تلاش‌ها برای یافتن واکسن کرونا قابل اجرا باشد، کارایی واکسن کرونا برای نسخه اولیه که قرار است به بازار عرضه شود بر روی دست‌کم ۵۰ درصد متمرکز خواهد بود.

کارایی ۵۰ درصدی واکسن از لحاظ ریاضی می‌تواند باعث دلسردی شود. تصور کنید تنها ۵۰ درصد از افراد جامعه این واکسن را دریافت کنند که خود تنها ۵۰ درصد کارایی دارد. در این حالت از جنبه ریاضی کمتر از ۲۵ درصد افراد جامعه در مقابل این ویروس ایمنی پیدا خواهند کرد. این میزان برای پایان دادن به همه گیری ویروس کرونا ناکافی است.

برای آنکه شیوع ویروس کرونا در یک کشور متوقف شود، باید ۷۰ درصد مردم آن در مقابل ویروس ایمنی پیدا کنند. در کشوری مثل آمریکا ۲۰۰ میلیون نفر از مردم باید در مقابل کووید ۱۹ ایمنی کسب کنند تا همه گیری در جامعه پایان یابد، حال این ایمنی از راه بیماری و بهبودی باشد و یا از طریق واکسن حاصل شود.

۵- چالش وقوع حوادث غیرقابل پیش‌بینی

پس از آنکه ۸ ماه از شیوع ویروس کرونا در جهان می‌گذرد، دانشمندان با رفتار‌های این ویروس بیشتر آشنا می‌شوند. دانشمندان اعلام کرده اند رفتار‌های این ویروس دست‌کم از رفتار‌های انسان پیش‌بینی پذیرتر است. زمانی که مردم به طور مداوم دست‌های خود را بشویند، از دستکش استفاده کرده و فاصله اجتماعی را رعایت کنند، منحنی شیوع ویروس در جامعه مسطح و سپس نزولی می‌شود. زمانی نیز که مردم بهداشت عمومی را رعایت نکنند شاهد افزایش شمار مبتلایان به کووید ۱۹ هستیم.

از این رو، ما تاکنون شاهد رفتار شگفت انگیز از ویروس کرونا نبوده ایم. اما آیا رفتار این ویروس می‌تواند تغییر کند؟

ایمنی شناسان اعلام کرده اند از زمانی که ویروس کرونا به آمریکا رسیده است و تاکنون بیش از ۵ میلیون نفر را آلوده کرده، هیچ جهش بزرگ و نگران کننده‌ای در ویروس مشاهده نشده است اما از لحاظ تئوری هر گونه جهش خطرناک در این ویروس امکان پذیر است. هر گونه جهش قابل توجه در ویروس در طول زمان می‌تواند کارایی واکسن بر روی آن را از بین ببرد.

درحالی که برخی خوشبینانه در ژانویه سال ۲۰۲۱ در انتظار واکسن کرونا هستند، اما حقیقت این است که ساخت سریع‌ترین واکسن موثر برای یک بیماری دست‌کم ۴ سال طول می‌کشد. در شرایط عادی روند ساخت واکسن می‌تواند بیش از ۵ سال به طول بیانجامد.

در نهایت حتی زمانی که به واکسن کرونا نیز برسیم، واکسیناسیون تمامی مردم جهان نیازمند چند میلیارد دوز از این واکسن است.

در پایان باید تاکید داشت اگر هر کدام از چالش‌های مطرح شده رخ دهد، باید از ایمنی عمومی در جامعه از طریق واکسیناسیون دست کشید و امیدوار به ایجاد ایمنی گله‌ای (Herd safety) بود. ایمنی گله‌ای به حالتی اطلاق می‌شود که درصد بالایی از مردم یک کشور به یک ویروس یا باکتری مبتلا می‌شوند و پس از بهبودی به دلیل مقاومت در برابر بیماری، زنجیره شیوع قطع می‌شود و جامعه به ایمنی می‌رسد. رسیدن به ایمنی گله‌ای در جهان می‌تواند در نتیجه یک تراژدی بزرگ باشد و آن از دست رفتن جان میلیون‌ها انسان است.

چه دانشمندان بتوانند در ژانویه ۲۰۲۱ به واکسن کرونا برسند و چه در این امر شکست بخورند، هر انسانی می‌تواند به سادگی با رعایت بهداشت عمومی روند شیوع ویروس در جامعه را قطع کند و مانع از وقوع تراژدی بزرگ که نتیجه جان باختن میلیون‌ها نفر است شود.