برگزیده

جنگ دیپلمات‌ها در وین

اعتماد

بروزرسانی 1400/03/24 - 14:08

اعتماد/متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

عباس عراقچي مي‌گويد راستي‌آزمايي گام‌هاي امريکا بازگشت‌پذيري ايران و تضمين عدم تکرار از سوي امريکا گره‌هاي اصلي در مذاکرات هستند

مکان: گراند هتل وين، زمان: 12 ژوئن 2021: صداي فلاش دوربين عکاس‌ها با فرياد معدود خبرنگاران حاضر که سوال مي‌کنند:«از مذاکرات چه خبر؟» يکي مي‌شود. خودروهاي تشريفات سياه رنگ يک به يک مقابل درب ورودي هتل مي‌ايستند تا ديپلمات‌هايي از ايران، روسيه، چين، فرانسه، بريتانيا و آلمان در حالي که کيف‌هاي حامل اسناد مذاکرات را حمل مي‌کنند با عبور از در شيشه‌اي از تيررس نگاه خبرنگاران خارج شوند.

ششمين دور از رايزني‌ها در وين براي احياي برجام در حالي آغاز شده که ادبيات مذاکره‌کنندگان به شکل محسوسي تغيير کرده است. در حالي که ديپلمات‌ها دورهاي چهارم و پنجم مذاکرات را با اين جمله حاکي از خوش‌بيني آغاز کردند که اين دور مي‌‌تواند دور پاياني باشد حالا همه‌ چيز تغيير کرده و روساي هيات‌هاي مذاکره‌کننده ايران و روسيه مي‌گويند، دور ششم قطعا نمي‌تواند به جمع‌بندي نهايي در رايزني‌ها منتهي شود. حتي ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاکره‌کننده روسيه که به چهره رسانه‌اي اين مذاکرات تبديل شده پس از پايان نشست کميسيون مشترک به خبرنگاران گفت که رسيدن به تفاهم به حداقل چند هفته ديگر زمان نياز دارد. عبارتي که با سخنان اوليانوف در دور چهارم و زماني که از بسيار نزديک بودن توافق سخن گفت در تضاد کامل است. هيچ کدام از اين فراز و فرودهاي خبري براي اهل فن و ناظران روند مذاکرات هسته‌اي براي تولد برجام و حتي پيش از آن عجيب و غريب نيست. در حالي که افکار عمومي پيگير مذاکرات مي‌گويد از جمله‌بندي‌هاي تکراري هيات مذاکره‌کننده ايراني و سايرين به ستوه آمده و برخي نيز هيات مذاکره‌کننده را به مخفي‌کاري متهم مي‌کنند، سخنان عباس عراقچي رييس هيات مذاکره‌کننده ايران در آغاز ماراتن ششم مذاکراتي در وين و پس از 90 دقيقه رايزني با هيات‌هاي 1+4 سرنخ‌هاي خوبي از اختلاف‌هاي باقيمانده ارايه کرد.
هر دور رايزني‌هاي فني و حقوقي براي احياي برجام در وين به شکل سنتي در دو ماه گذشته با يک جلسه کميسيون مشترک ميان ايران و 1+4 آغاز و با جلسه جمع‌بندي همين جمع به پايان مي‌رسد. شامگاه شنبه به وقت تهران، عراقچي در گفت‌وگو با خبرنگار صدا و سيما در وين در توضيح آنچه در جلسه کميسيون مشترک گذشت از عزم و اراده طرف‌ها براي سرعت بخشيدن به کار خبر داده و گفت: قرار شد با سرعت بيشتر در جلسات متعدد کارشناسي و سياسي، موضوعاتي که کماکان مورد اختلاف است را مورد بحث قرار دهيم تا راه‌حل‌هاي لازم براي آنها پيدا شود.
گره‌هاي اصلي: راستي‌آزمايي اقدام امريکا و فعاليت هسته‌اي ايران
در حالي که در 3 دور گذشته بيشترين پرسش اين بوده که کدام اختلاف‌ها تهران و واشنگتن را همچنان از نشستن بر سر يک ميز به عنوان اعضاي برجام دور نگاه داشته، رييس هيات مذاکره‌کننده ايران نوري بر ابهام رسانه‌ها درباره پشت پرده مذاکرات انداخته و از پيچيدگي‌هاي موجود در روند راستي‌آزمايي اقدام‌هاي امريکا همچنين نحوه بازگشت فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران به سطح کمي و کيفي قيد شده در برجام خبر داد. معاون سياسي وزير خارجه در اين باره گفت: با وضعيت پيچيده‌اي مواجه هستيم: هم بازگشت امريکا به برجام يک‌سري مسائل فني، حقوقي و سياسي دارد و هم راستي‌آزمايي اقدامات امريکا از پيچيدگي‌هايي برخوردار است و بايد براي آن برنامه‌ريزي شده و شاخص تعيين شود. اين پيچيدگي در اقدام ايران نيز وجود دارد. طبيعتا با توجه به پيشرفت‌هاي سريع علمي و فني ايران در اين مدت، نحوه تنظيم آنها با بازگشت به برجام پيچيدگي‌هاي خودش را دارد و اينها بحث‌هاي مفصلي را مي‌طلبد.
در جست‌ و جوي تصوير کاملي از توافق نهايي
ايران و 1+4 پس از نخستين دور رايزني‌ها در وين در فروردين ماه به اين نتيجه رسيدند که بايد با تقسيم‌بندي کار به دو گروه هسته‌اي و رفع تحريم روند بازگشت اعضاي اوليه به توافق را تسهيل کنند. با پيشرفت کار در اين دو گروه، نياز به گروه سومي احساس شد که بتواند براي انجام مسووليت‌هاي هر کشور در برجام جدول زماني به شمول تناوب و تناظر گام‌هاي دو طرف تعيين کند. از نخستين روزهاي آغاز به کار دولت جو بايدن در ايالات متحده در ماه ژانويه 2021 ايران يکصدا اعلام کرد که ايالات متحده به عنوان عضوي که از برجام خارج شد بايد تمام تحريم‌هاي وضع شده در دولت پيشين ايالات متحده را لغو کرده و به ايران براي راستي‌آزمايي لغو اين تحريم‌ها فرصت بدهد. پس از آن ايران مي‌تواند اقدام‌هاي هسته‌اي متناقض با برجام که در پاسخ به بدعهدي طرف‌هاي مقابل انجام داده را به نقطه صفر بازگرداند. به نظر مي‌رسد که به رغم تشکيل اين گروه سوم هنوز کار در اين گروه به دليل لجبازي سياسي و جاه‌طلبي مذاکراتي امريکا به کندي پيش مي‌رود.
عباس عراقچي در آغاز دور ششم رايزني‌ها اين موضع ايران را دوباره تکرار کرده و گفت: امريکا بايد همه اقداماتش را ابتدا انجام دهد و جمهوري اسلامي ايران پس از راستي‌آزمايي اين اقدام‌هاي امريکا به تعهدات خود بازمي‌گردد. اين ملاک کار ماست ولي براي همين هم احتياج به جدول‌بندي زماني داريم. بايد مشخص شود که در صورت جمع‌بندي مذاکرات، مراحل تاييد و تصويب آن در هر کشور چگونه باشد و در چه مدت انجام شود. نهايتا در چه روزي به اجرا مي‌رسيم و در آن روز امريکا بايد چه کار کند. مذاکرات در روزهاي آينده ادامه خواهد داشت تا به يک جمع‌بندي و به موقعيتي برسيم که ان‌شاءالله تصوير تقريبا کاملي را از يک توافق نهايي داشته باشيم که وقتي اين‌ بار به پايتخت‌ها برمي‌گرديم، قابليت تأمل و تصميم‌گيري وجود داشته باشد.
اميدواري براي انتخابات باشکوه که ضرب‌الاجل مذاکراتي نيست
رايزني‌ها براي احياي برجام از هفته‌اي آغاز شد که با برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در ايران به پايان خواهد رسيد. کمتر از 7 روز پس از اين انتخابات نيز تفاهم فني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي حفظ تصاوير ضبط شده از تاسيسات هسته‌اي ايران به پايان مي‌رسد. اين دو همزماني پرسش‌هايي را درباره تاثيرپذيري مذاکرات از انتخابات مطرح کرده که عراقچي هم در پايان دور پنجم رايزني‌ها و هم در ابتداي ششمين دور اين گفت‌وگوها آن را رد کرد. معاون سياسي وزير خارجه در پاسخ به اين سوال که آيا مذاکرات تا قبل از انتخابات رياست‌جمهوري ادامه مي‌يابد؟ گفت: ما به دنبال دستيابي به يک توافق مطلوب و خوب براي جمهوري اسلامي ايران هستيم و در اين مسير نه عجله مي‌کنيم و نه وقت را تلف مي‌کنيم. هر چه زودتر به توافق برسيم البته بهتر است، مهم اين است که در اين توافق آن اصولي که ايران بخواهد رعايت شده باشد و شاخص‌هايي که بخواهيم به آن رسيده باشيم. انتخابات رياست‌جمهوري در پيش است. اميدوارم انتخابات پرشکوهي با مشارکت مردم باشد و آنچه مردم تشخيص مي‌دهند در صندوق‌هاي‌ راي‌ مشخص شود. اين يک عمل بسيار مهمي براي کشور است ولي به جاي خودش انجام خواهد شد. مذاکرات ما موکول به انتخابات نيست. براي ما آنچه ملاک است اين است که در مسير تحقق خواسته‌هاي جمهوري اسلامي ايران حرکت کنيم. تاريخي براي خودمان ملاک قرار نمي‌دهيم که چه زماني برسيم يا نرسيم، قبل از چه اقدام ديگري باشد يا نباشد. تا هر زماني که طول بکشد و نياز بدانيم که مذاکرات را ادامه دهيم براي اينکه به مطلوب خودمان برسيم، مذاکرات ادامه خواهد يافت بدون اينکه وقتي تلف کنيم يا اجازه دهيم ديگران وقت تلف کنند. رييس هيات مذاکره‌کننده ايران در ادامه اين گفت‌وگو با خبرنگار صدا و سيما در وين به گمانه‌زني‌ها درباره احتمال جمع‌بندي نهايي در اين دور پايان داده و گفت: فکر نمي‌کنم ظرف هفته جاري بتوانيم به جمع‌بندي نهايي برسيم. تصور بنده اين است حداقل يک بار ديگر بايد جمع‌بندي مذاکرات به پايتخت‌ها منتقل شود و در اين دور از مذاکرات هم فکر نمي‌کنم ما به جمع‌بندي نهايي برسيم.
هشدار ايران به 1+3
مهم‌ترين بخش سخنان معاون سياسي وزير خارجه در وين که رياست مذاکرات هسته‌اي را برعهده دارد به هشدار به طرف‌هاي مذاکره‌کننده و به‌ طور مشخص تروييکاي اروپايي و امريکا اختصاص داشت. به گزارش «اعتماد» در مسير بازگشت ايران و امريکا به برجام، انجام بخش قابل توجهي از تعهدات دو طرف محل مناقشه نيست چراکه در متن صريح برجام و ضمائم آن که وظايف هر کدام از طرفين با جزييات کامل مشخص شده است. در 5 دور گذشته از مذاکرات که دو تيم کارشناسي به شکل شبانه‌روزي کار را پيش بردند، وضعيت اين تعهدات مشخص شد اما پرانتزهاي محدودي که همچنان باز مانده در حقيقت سخت‌ترين بخش کار را شامل مي‌شوند. طرف مقابل ايران به خوبي مي‌داند که فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران از حيث توانمندي علمي و تحقيقي به مرحله غيرقابل بازگشت رسيده لذا تلاش مي‌کند با مهندسي پازل تحريمي که دولت پيشين ايالات متحده پيش روي ايران قرار داده از اعطاي امتياز در حوزه‌هايي که ادعا مي‌کند در تناقض با برجام نيستند و فعاليت‌هاي منطقه‌اي يا موشکي يا حقوق بشري ايران را شامل مي‌شود، تبعات جبران‌ناپذير خروج ترامپ از برجام را تا حدودي جبران کند. اين جاه‌طلبي و زياده‌خواهي مذاکراتي طرف مقابل با مقاومت ايران روبه‌رو شده و عباس عراقچي به طرف مقابل هشدار داد که اگر به دنبال احياي برجام است بايد انعطاف بيشتري نشان دهد. معاون سياسي وزير خارجه در اين باره گفت: طرف‌هاي مقابل ما در نقطه‌اي هستند که بايد تصميم خودشان را بگيرند. جمهوري اسلامي ايران تصميمات سخت خودش را قبلا اتخاذ کرده است. آن موقعي که ايران در مقابل خروج ترامپ و امريکا از برجام تصميم گرفت که در برجام بماند، تصميم سخت ما آن موقع اتخاذ شده و الان نوبت طرف‌هاي مقابل ماست که تصميمات سخت خودشان را بگيرند. اگر مي‌خواهند برجام را حفظ کنند بايد انعطافات لازم را داشته باشند و بتوانند تصميم بگيرند. ما آمادگي داريم مذاکرات را تا آنجا که آنها بتوانند به تصميم برسند، ادامه دهيم. جمهوري اسلامي ايران قطعا بدون رسيدن به خواسته‌هاي کليدي خود توافق نخواهد کرد.
چند روايت از يک مذاکره: از مقام امريکايي گمنام تا همصدايي روسيه و چين با ايران
رابرت مالي، رييس هيات مذاکره‌کننده ايالات متحده در رايزني‌‌هاي برجامي در وين مرد پشت پرده مذاکرات است. مخالفت ايران با حضور هيات امريکايي در جلسات کميسيون مشترک همچنين رد هر گونه مذاکره مستقيم با اين تيم عملا هيات مذاکره‌کننده امريکا را به حضور در جلسات پشت پرده و محرمانه محدود کرده است. در حالي که در مذاکرات منتهي به حصول برجام در جولاي سال 2015 رابرت مالي از چهره‌هاي ثابت پشت ميز مذاکره با هيات ايراني بود که دوشادوش جان کري يا ارنست مونيز، وزراي خارجه و انرژي دولت وقت امريکا مي‌نشست اين روزها معدود تصاويري که از او در وين منتشر شده، او را در حال قدم زدن در وين براي رسيدن به محل مذاکرات دو و چندجانبه با 1+4 نشان مي‌دهد. شايد هم دور ماندن از تيررس خبرنگاران ترفند مذاکراتي باشد که تيم امريکا به منظور کاستن از تبعات زياد سخن گفتن درباره جزييات رايزني‌ها و تاثير منفي آن بر فضاي ضدايراني در ميان جمهوري‌خواهان امريکايي انتخاب کرده است. با اين وجود يک مقام امريکايي از ابتداي آغاز به کار مذاکرات در وين مسووليت فضاسازي رسانه‌اي درباره چند و چون رايزني ‌ها را به شرط عدم افشاي نام بر عهده داشت.
اين مقام امريکايي همزمان با آغاز دور ششم رايزني‌ها در وين به روزنامه امريکايي واشنگتن پُست گفت:« ايالات متحده و ايران در مذاکرات غيرمستقيم پيشرفت داشتند اما توافق نهايي هنوز دست‌يافتني نيست. تهران و واشنگتن تقريبا در همه موضوعات مورد رايزني در ديدارهاي غيرمستقيم‌شان طي دو ماه اخير پيشرفت داشته‌اند اما دولت بايدن همچنان درباره اينکه به توافق نهايي نزديک‌تر شده است يا نه مطمئن نيست. برطرف کردن شکاف‌ها و رفع اختلافات باقي مانده براي رسيدن به توافق نهايي «چند هفته» زمان مي‌برد. تا زماني که بي‌اعتمادي بين دو طرف(واشنگتن و تهران) برطرف و تصميمات سياسي براي پذيرش نتايج مذاکرات در وين اتخاذ نشود اينکه ۷۰ يا ۸۰ درصد(توافق شده باشد) مهم نيست».
در گزارش واشنگتن پُست به نقل از يک مقام يکي از 3 کشور اروپايي حاضر در برجام گفته شده:« از منظر صرف رياضي خوشبين هستيم که حصول توافق امکان‌پذير است البته اين حرف، بخشي از پاسخ است و بقيه موضوعات باقي مانده براي حصول توافق نهايي بيشتر سياسي است».
آلن ماتون، نماينده تيم مذاکره‌کننده اروپا حاضر در وين نيز در جمع خبرنگاران گفت:«ما در حال پيشرفت هستيم اما مذاکرات جدي در جريان است و تعدادي از مسائل از جمله در مورد چگونگي اجراي مراحل باقي مانده است. اتحاديه اروپا به گفت‌وگو با همه شرکت‌کنندگان ادامه خواهد داد و به ‌طور جداگانه با ايالات متحده براي يافتن راه‌هايي براي رسيدن به توافق نهايي در روزهاي آينده گفت‌وگو خواهد کرد». ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در وين نيز ساعاتي پس از انتشار سخنان همتاي مذاکراتي ايراني خود با تاييد اظهارات عراقچي در توييتر نوشت: کاملا موافقم که نمي‌توان در روزهاي آينده انتظار نهايي ‌شدن مذاکرات وين را داشت همچنين مشخص است که ما نمي‌توانيم تا قبل از انتخابات رياست‌جمهوري ايران(۱۸ژوئن) پيش‌نويس سند نهايي[مذاکرات وين] را مرتب و تکميل کنيم. با تمام اوصاف توافق در مذاکرات وين در دسترس است.
وانگ کان، نماينده چين در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در وين و نماينده اين کشور در مذاکرات احياي برجام نيز در جمع خبرنگاران درباره وضعيت مذاکرات گفت:«امريکا بايد وقت‌کشي و اهمال را کنار بگذارد و براي برداشتن کامل و جامع تحريم‌ها [ايران] اقدام قاطعي کند. طرف‌هاي مرتبط هم بايد اقدامات موثر براي جلوگيري از تکرار خروج امريکا از برجام يا اعمال مجدد تحريم‌هاانجام دهند. نگراني‌هاي ايران درباره برداشتن تحريم‌ها، مشروع و قانوني هستند. امريکا بايد ابتدا تمام تحريم‌هاي غيرقانوني يکجانبه بر ايران و طرف‌هاي ثالث را بردارد. تحريم تسليحات متعارف عليه ايران که با برجام و قطعنامه‌هاي مرتبط شوراي امنيت همخواني ندارد نيز بايد برداشته شوند. از همه طرف‌هاي دخيل در مذاکرات وين مي‌خواهم، تلاش‌هاي خود را براي رسيدن به راهکاري جهت بازگرداندن سريع امريکا و ايران به اجراي کامل برجام دو برابر کنند.