آیا اعتراضات داخلی برجام را متوقف می‌کند؟

هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

لیلا فرهادی| فوت مهسا امینی در 25 شهریورماه جرقه اعتراضاتی را در کشور زد که دامنه آن به خارج از کشور کشیده شد. بسیاری از رسانه‌های مطرح جهان و سران کشورها به موضوع اعتراضات در ایران واکنش نشان دادند و در بیشتر موارد حمایت‌شان را از معترضان داخلی اعلام کردند. مجموع واکنش‌های بین‌المللی به اعتراضات داخلی ایران نگرانی بابت تاثیر این اعتراضات بر روابط خارجی کشور، به‌خصوص مساله برجام را تقویت کرده است. سوال اینجاست که آیا ممکن است اعتراضات داخلی در یک کشور، منجر به تغییر سیاست دیگر کشورها در قبال آن کشور شود؟ در مورد ایران این سوال مطرح است که مساله اعتراضات داخلی چه اثری بر مذاکرات برجامی خواهد گذاشت.

مارک روته، نخست‌وزیر هلند در یک لایو اینستاگرام، ضمن ابراز همدلی با آنچه «خشم بزرگ مردم ایران» خواند، ایران را مقصر نقض حقوق بشر در کشور دانست و تأکید کرد: «جامعه جهانی نباید به هیچ‌وجه این موضوع را نادیده بگیرد.» وزارت خارجه فرانسه طی بیانیه‌ای نوشت: «مرگ مهسا امینی به دست پلیس امنیتی ایران عمیقا تکان‌دهنده است. فرانسه دستگیری مهسا و خشونتی را که منجر به قتل او شد محکوم می‌کند». رابرت مالی، نماینده دولت جو بایدن در امور ایران، فوت مهسا امینی را «هولناک» توصیف کرد و ضمن ابراز همدردی با خانواده او گفت: «ایران باید به نقض حقوق اساسی زنان و خشونت علیه آنها پایان دهد». جو بایدن هم در سازمان ملل با مردم ایران و زنان ایران که «در حال حاضر برای به دست آوردن حقوق خود تظاهرات می‌کنند»، اعلام همبستگی کرد. آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا با تاکید بر تلاش واشنگتن برای پیدا کردن گزینه‌هایی جهت حمایت از مردم ایران گفته «ما فقط نظاره‌گر نیستیم، بلکه اقدام می‌کنیم.»

روز اول اکتبر، ایرانیان ساکن کشورهای جهان با برگزاری راهپیمایی سعی کردند توجه و حمایت افکار عمومی جهان و سران کشورها را به اعتراضات داخلی ایران جلب کنند. کشیده شدن دامنه اعتراضات ایران به جهان سبب شده بسیاری از مقامات سایر کشورها خواستار توقف مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران شوند. جِیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا به مقامات تهران هشدار داده «ادامه خشونت با معترضان برایتان گران تمام می‌‌شود.» شماری از سناتورهای جمهوریخواه آمریکا از دولت بایدن خواسته‌اند مذاکره با ایران را متوقف کنند. رابرت مالی در توئیتی نوشته «۵۴ کشور در سراسر جهان بیانیه‌ای را که توسط شیلی و اسپانیا پیشنهاد شده و به‌طور جدی خواستار توقف خشونت علیه معترضان مسالمت‌جو از ایران است، امضا کردند. وقت آن فرا رسیده که رهبران ایران به این فراخوان جهانی گوش دهند و به خشونت علیه مردم خود پایان دهند.» نشریه اکونومیست در یادداشتی مدعی شده تلاش‌ها برای احیای برجام شکست خورده و «درحالی‌که اعتراضات ادامه دارد برای جو بایدن عاقلانه نیست دوباره با ایران درگیر شود یا راه‌نجات به نظام نشان بدهد.»

بررسی برهم‌کنش اعتراضات داخلی و روابط خارجی باید در دو عرصه متفاوت انجام شود؛ یکی تاثیر اعتراضات داخلی بر تغییر سیاست خارجی ایران و دیگری تاثیر این اعتراضات بر تنظیم روابط خارجی دیگر کشورها با کشور دچار بحران.

در مورد اولی، پژوهش‌های زیادی در خصوص تاثیر افکار عمومی یک کشور بر تغییر سیاست خارجی آن کشور انجام شده که بیشترین پژوهش‌ها بر دموکراسی‌های جهان متمرکز بوده و بر دو رویکرد تاکید دارد؛ یکی رویکرد پایین به بالا که معتقد است ماهیت تکثرگرای دموکراسی‌ها، عملا این اجازه را به افکار عمومی داخلی می‌دهد که در سیاست‌گذاری خارجی رهبران مداخله داشته باشند. در دموکراسی‌های جهان، رهبران به صورت انتخابی بر سر کار می‌آیند و از همین رو به شهروندان‌شان مدیون هستند. در نتیجه رهبران این کشورها تمایل بیشتری به تغییر سیاست در زمان شکل‌گیری اعتراضات داخلی دارند. دومین رویکرد اما بر تاثیر کمتر افکار عمومی بر تغییر سیاست خارجی متمرکز است و معتقد است حتی در کشورهای دموکراتیک هم، اعتراضات داخلی باید نقش کمتری در تغییر سیاست خارجی داشته باشد. دلیل این استدلال هم این است که سران کشورها در موضوعات خارجی با فاکتورهای محدودکننده غیرقابل کنترلی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که نمی‌تواند دائما دستخوش بازبینی شود.

در مورد کشورهای غیردموکراتیک شاید افکار عمومی اثر چندانی بر تغییر سیاست خارجی آنها نداشته باشد، اما تضعیف حاکمیت، بر رویکرد دیگر کشورها نسبت به رابطه با حاکمیتی که در داخل دچار بحران مشروعیت شده موثر است.

مذاکرات برجام چندین ماه است که بر سر برخی موضوعات باقیمانده، به بن‌بست خورده است. پس از ارائه پیش‌نویس اتحادیه اروپا در مورد برجام، ایران خواستار بسته شدن پرونده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره سایت‌های اعلام‌نشده هسته‌ای شده است. آمریکا مدعی است که مساله ایران و آژانس باید در بستر دیگری حل و فصل شود و ارتباطی به احیای برجام ندارد. اگرچه اختلافات بر سر نحوه احیای برجام از چند هفته پیش آغاز شده و تلاش‌ها برای از سرگیری مذاکرات هم همچنان ادامه دارد، اما تقاطع بن‌بست وین با اعتراضات داخلی در ایران نمی‌تواند بی‌ارتباط با سرنوشت برجام باشد. باربارا اسلاوین روزنامه‌نگار آمریکایی و عضو شورای آتلانتیک در یادداشتی که در نشریه «جاست سکیوریتی» منتشر شده گفته دولت ابراهیم رئیسی شانس قبول یک توافق را قبل از شروع اعتراضات داخلی از دست داده و شواهد نشان می‌دهد بعید است که قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در آمریکا در ماه نوامبر، توافقی حاصل شود، چون دولت بایدن نمی‌خواهد دست به کاری بزند که شانس دموکرات‌ها برای پیروزی در انتخابات کنگره را کاهش دهد و توافق با ایران در حال حاضر چنین موقعیتی را ایجاد می‌کند.

تحلیل‌ها نشان می‌دهد قدرت‌های بزرگ، خواه یا ناخواه مذاکره با ایران برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای را ادامه خواهند داد، چون گزینه دیگری وجود ندارد. آمریکا می‌داند که نمی‌تواند برنامه‌های هسته‌ای ایران را با بمب از بین ببرد و نمی‌خواهد وارد یک جنگ دیگر در منطقه خاورمیانه شود. باربارا اسلاوین مدعی است شاید برخی بگویند این سیاست به منزله «رقص با شیطان» است، اما در این مقطع باید به گفته ریچارد آرمیتاژ معاون کالین پاول وزیر اسبق خارجه آمریکا که در زمان انقلاب 57 در ایران زندگی می‌کرد، رجوع کرد. آرمیتاژ معتقد بود: «دیپلماسی هنر اجازه دادن به دیگری برای پذیرش روش ماست.»

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar