تغییر دکترین دفاعی ایران؟

هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

فاطمه کلانتری| «ساخت سلاح هسته‌ای»، مباحث پیرامون آن و جدال حامیان و مخالفانش، موضوعی است که در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از خروج یکجانبه ایالات‌متحده آمریکا از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، مطرح و حالا چند باری است که پایش به برنامه‌های غیرتخصصی رسانه ملی نیز باز شده است. 

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ۱۹فوریه گفت: «لفاظی نگران‌کننده‌ای وجود دارد، شاید شنیده باشید که مقامات بلندپایه ایران می‌گویند اخیراً همه عناصر لازم برای [ساخت] یک سلاح هسته‌ای را دارند». وی خطاب به تهران افزود: «لطفاً به من هم اطلاع بدهید که چه چیزهایی در اختیار دارید». رافائل گروسی در نشست خبری پس از افتتاحیه نشست ماه مارس شورای حکام نیز در پاسخ به سوالی گفت: «‌نشانه‌ای از اینکه ایران به سمت تسلیحات هسته‌ای برود نداریم اما حرف‌هایی می‌شنویم و سوالاتی درباره‌اش مطرح می‌کنیم. در عین حال ایران تنها کشوری است که تسلیحات هسته‌ای ندارد اما اورانیوم ۶۰ درصدی غنی می‌کند».

هرچند در اظهارات دیپلمات آرژانتینی، اشاره‌ای به نام رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران نشده است، با این حال اشاره مدیرکل نهاد ناظر بر برنامه هسته‌ای ایران به اظهارات علی‌اکبر صالحی است که در برنامه‌ای تلویزیونی در پاسخ به این سوال که «ما توانایی ساخت بمب اتمی را داریم؟» گفت: «ما همه آستانه‌های علم و فناوری هسته‌ای را داریم. من یک مثال بزنم؛ یک خودرو شاسی می‌خواهد، موتور می‌خواهد، فرمان می‌خواهد، جعبه دنده می‌خواهد. حالا شما بپرس جعبه دنده ساختی؟ می‌گویم بله، موتور ساختی؟ البته هر کدام برای کار خودشان». این جدیدترین اظهارات در خصوص توان جمهوری اسلامی ایران برای ساخت سلاح بمب هسته‌ای است که از زبان یکی از سیاستمداران عالیرتبه مطرح شده و واکنش‌هایی به همراه داشته است. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز البته اظهارات مشابهی با سلف خود در کارنامه‌اش دارد؛ وی در اظهاراتی گفته بود: «ایران توان فنی ساخت بمب اتمی را دارد، ولی چنین برنامه‌ای در دستور کار نیست.»

پیش‌تر، کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در گفت‌وگویی بر این امر تاکید کرده بود که «بر کسی پوشیده نیست که ما توانایی فنی تولید بمب اتم را داریم، ولی تصمیمی برای این کار نداریم». «ما میزان غنی‌سازی اورانیوم خود را از ۲۰درصد به ۶۰درصد رسانده‌ایم و به‌راحتی می‌توانیم آن را به ۹۰‌درصد برسانیم».

پس از سخنان مشاور رهبر انقلاب، احمد بخشایش‌اردستانی، عضو وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز در سخنانی گفت: «ساخت سلاح هسته‌ای تنها راه‌حل جمهوری اسلامی ایران برای خروج از چالش‌ها و بن‌بست‌های سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی مربوط به برجام و پرونده فعالیت‌های هسته‌ای است. تا زمانی‌که ایران به بمب هسته‌ای دست پیدا نکند، این چالش‌ها و مشکلات کمابیش و با شدت و ضعف در دوره‌ها و ادوار مختلف ادامه پیدا خواهد کرد. پس باز هم تاکید می‌کنم برای برون‌رفت از این شرایط و خاتمه دادن به این فشارها، ایران باید به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند». این نماینده پیشین مجلس در خصوص فتوای رهبر انقلاب نیز گفت: «فتوای دینی بنا به اقتضائات و شرایط زمانی و مکانی تغییر پیدا می‌کند. لذا همانطور که مقام معظم رهبری در یک بازه زمانی و با توجه به شرایط سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی مربوط به پرونده فعالیت‌های هسته‌ای، ساخت سلاح اتمی را حرام دانستند، می‌توان در شرایط دیگری این فتوا را تغییر داد.»

این در حالی است که آیت‌الله خامنه‌ای بارها و همچنین در خردادماه سال جاری پس از بازدید از نمایشگاه دستاوردهای هسته‌ای در عرصه‌های کشاورزی، پزشکی و سلامت، صنعت، محیط زیست، آب و ساخت نیروگاه، ادعای غرب درباره «ترس از تولید سلاح‌ هسته‌ای در ایران» را دروغ خواندند و تاکید کردند که «خود آن‌ها می‌دانند که ما دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم؛ همانگونه که جامعه اطلاعاتی آمریکا چندین بار از جمله در ماه‌های اخیر به این واقعیت اذعان کرده که هیچ نشانه‌ای از حرکت ایران به سمت ساخت سلاح هسته‌ای وجود ندارد». رهبر انقلاب تولید سلاح کشتارجمعی (چه هسته‌ای و چه شیمیایی) را مخالف اسلام خواندند و افزودند: «اگر این مبنای اسلامی نبود و ما اراده تولید سلاح هسته‌ای داشتیم، این‌کار را انجام داده بودیم و دشمنان هم می‌دانند که نمی‌توانستند جلوی ما را بگیرند».

درحالی‌که جمهوری اسلامی ایران در مقاطع زمانی مختلف تاکید کرده است که اراده‌ای برای ساخت تسلیحات کشتارجمعی در تهران وجود ندارد اما هر گزارش و اظهارنظری از سوی ناظران برنامه هسته‌ای ایران، این اطلاعات را در خود دارد که تهران، در هر مقطع زمانی با توجه به میزان غنی‌سازی و حجم مواد غنی‌شده خود، چه میزان تا ساخت نخستین سلاح هسته‌ای فاصله دارد. دیوید آلبرایت در گزارش ۸ ژانویه خود در سایت «مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل» در مطلبی با عنوان «ایران امروز چقدر سریع می‌تواند سلاح هسته‌ای بسازد؟» نوشت: «وضعیت ناآرام در منطقه فرصت بی‌نظیری برای ایران فراهم کرده، به‌طوری‌که در داخل این کشور توجیه برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای افزایش یافته است، این در حالی است که ظرفیت‌های ایالات متحده و اسرائیل برای شناسایی و بازداشتن ایران از [رسیدن به سلاح هسته‌ای] به شدت کاهش یافته است». این بازرس پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین افزود: «توانمندی‌های تسلیحات هسته‌ای ایران خطرناک‌تر از همیشه شده است و این در شرایطی است که روابط ایران با غرب در سطح پایینی قرار دارد». آلبرایت که به‌صورت مستمر برنامه هسته‌ای ایران را تحت نظر دارد، مدعی شد که یافته‌های جدید از برنامه اتمی ایران نشان‌دهنده میزان «اشد خطر» برای جامعه بین‌المللی است. این اولین بار است که این اندیشکده آمریکایی از زمان شروع گزارش‌دهی‌های خود در اکتبر ۲۰۲۲ درباره سطح تهدید برنامه هسته‌ای ایران، چنین درجه‌بندی‌ای از خطر را تعیین می‌کند.

در گزارش قبلی «مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل» که در ماه مه ۲۰۲۳ منتشر شد، امتیاز کل تهدید ایران ۱۴۰ از ۱۸۰ محاسبه شد که در گزارش تازه آن به تاریخ پنجم فوریه، این امتیاز به ۱۵۱ رسید.

امتیاز ۱۵۱ در حال حاضر در بالاترین دسته از درجه‌بندی خطر قرار دارد. در این درجه‌بندی ۶ متغیر در نظر گرفته شده است که هر کدام حداکثر ۳۰ امتیاز دارند و به عبارت دیگر بالاترین درجه تهدید بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ امتیاز است.  بیشتر این امتیاز نتیجه اقدامات خصمانه ایران (۲۸ امتیاز) و ادبیات خصمانه ایران علیه ایالات متحده و متحدانش (۲۹ امتیاز) و باقی‌ماندن نقطه گریز هسته‌ای ایران بر روی صفر (امتیاز کامل ۳۰) است. مابقی این امتیازات نیز نتیجه پیشرفت ایران در توسعه قابلیت‌های حساس هسته‌ای (۲۲ امتیاز)، افزایش تلاش‌ها برای ساخت سلاح هسته‌ای (۲۱ امتیاز) و شفافیت ناکافی در مورد برنامه هسته‌ای (۲۱ امتیاز) است.  بدین ترتیب، این امتیازات از ماه مه ۲۰۲۳ به‌طور کلی افزایش یافته است و امتیاز کلی تهدید را به درجه «اشد خطر» رسانده است. در پایان این گزارش آمده است که با این میزان از ذخایر زیادشونده، «ایران می‌تواند به سرعت اورانیوم کافی با درجه تسلیحات برای یک زرادخانه هسته‌ای کوچک را تولید کند. علاوه بر این، ایران راه‌های متعددی برای پرتاب سلاح‌های هسته‌ای از جمله موشک‌های بالستیک دارد.»

همچنین علاوه بر مواضع داخلی که گاهی بر تغییرپذیر بودن فتوای آیت‌الله خامنه‌ای و تصمیم نظام در خصوص تسلیحات هسته‌ای اشاره می‌کند، صاحب‌نظران غربی نیز این مسئله را منتفی ندانسته و فرضیه تغییر اراده تهران را محتمل می‌دانند؛ برای مثال علی واعظ، عضو گروه بین‌المللی بحران در مقاله‌ای با عنوان «چرا جنگ در غزه، ایران هسته‌ای را محتمل‌تر می‌کند؟» در فارن‌افرز می‌نویسد: «با ورود آمریکا به سال انتخابات ریاست‌جمهوری و دخالت حکومت ایران در دو جنگ علیه متحدان آمریکا – اسرائیل و اوکراین – چشم‌انداز واقعی برای تعامل دیپلماتیک جدی وجود ندارد. این وضعیت در حالی رخ می‌دهد که ایران به توانایی تولید سلاح‌های هسته‌ای نزدیک‌تر می‌شود. امروز، تولید مقدار کافی اورانیوم غنی‌شده برای یک زرادخانه متشکل از چهار تا پنج کلاهک هسته‌ای توسط این کشور حدود یک ماه زمان می‌برد. ایران ممکن است تنها چند ماه بعد بتواند یک بمب عملیاتی تولید کند. پیش‌بینی دقیق زمان‌بندی این کار دشوار است، تا حدی به این دلیل که نهاد هسته‌ای سازمان ملل نمی‌تواند به‌طور کامل بر برنامه هسته‌ای تهران نظارت کند. ایران دیگر از معیارهای شفافیت توافق هسته‌ای منسوخ‌شده پیروی نمی‌کند؛ شروطی که اجازه می‌داد بازرسان بر کارخانه‌های تولید سانتریفیوژ و تاسیسات هسته‌ای اعلام‌نشده نظارت کنند. در نتیجه، تهران اکنون ممکن است بتواند کار تولید اورانیوم غنی‌شده خود را در تاسیسات مخفی انجام دهد».

گاردین نیز در مطلبی مشابه آنچه فارن‌افرز به آن اشاره کرده و همچنین با توجه به تازه‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نوشت: «نگرانی‌ها در میان دیپلمات‌های آمریکایی و اروپایی درباره اینکه برنامه هسته‌ای عمدتاً نظارت‌نشده ایران و بی‌ثباتی ناشی از جنگ غزه، سبب تقویت موضع جناح‌هایی از قدرت در درون این کشور که حامی توسعه تسلیحات هسته‌ای‌اند شود، رو به افزایش است».

صحبت از توان، احتمال یا اراده برای ساخت سلاح هسته‌ای از سوی مقامات جمهوری اسلامی ایران اما برای هیچ کشوری و طرفی همچون اسرائیل خوشایند نیست؛ این رژیم که سال‌هاست به بهانه تلاش جمهوری اسلامی ایران برای ساخت بمب هسته‌ای اقدامات و خرابکاری‌های خود علیه ایران را توجیه و خواستار ائتلاف علیه تهران است، به‌تازگی نیز از ایجاد واحدی در نیروهای هوایی ارتش خود برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران پرده برداشته است. بنیامین نتانیاهو،

نخست‌وزیر اسرائیل در آخرین سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، شهریور سال جاری بار دیگر ایران را تهدیدی برای صلح در خاورمیانه دانست و تهران را به یک «حمله هسته‌ای واقعی» تهدید کرد؛ هرچند دفتر او پس از این سخنرانی اعلام کرد، هدف بی‌بی بیان یک «حمله نظامی واقعی» بود.

---

بازار

---

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar