کمیک استریپ قرار است ما را کتاب خوان کند؟

ايرنا/ «کميک استريپ» يا «داستان مصور» روايت مضامين از طريق تصوير است که برخي از اهالي کتاب معتقدند به ترويج مطالعه در کودکان کمک مي‌کند اما با وجود سابقه ديرينه در ايران چندان جدي گرفته نشده است. کميک، هنر روايت مضامين از طريق تصوير است که تاکنون در عرصه زيبايي شناسيِ هنرهاي تجسمي تحولات گوناگوني را از سر گذرانده و هويتي خاص يافته و در فرهنگ هاي مختلف، به عنوان هنري مستقل و ابزار بياني مؤثر در قالب ژانرهاي گوناگون رواج يافته است. تعريف واژه کميک در گرو درک مفهوم دو واژه کميک استريپ و کتاب کميک است و براي روشن شدن آن، پيش از همه بايد تعاريفي از اين دو اصطلاح ارائه داد. کميک استريپ در لغت به معناي نوارهاي تکه تکه فکاهي است و در فارسي آن را داستان مصور _ داستان هاي گرافيکي- تصاوير داستاني دنباله دار و... ترجمه کرده اند. کميک ها در ابتدا با ژانرهاي کمدي پا به عرصه نهادند، بنابراين واژه کميک به عنوان نام آنها ماندگار شد، اما در واقع امروزه ديگر کميک ها لزوماً کمدي نيستند. در دايرة المعارف بريتانيکا نيز براي واژه کميک استريپ چنين تعريفي آمده است: مجموعه اي از تصاوير کشيده شده هم جوار که معمولاً به طور افقي مرتب شدند و براي خواندن يک روايت يا توالي زماني طراحي شده اند. داستان در اين فرم معمولاً ابتکاري است و کلمات ممکن است درون يا نزديک تصاوير مطرح و يا به کلي حذف شوند. اگر کلمات عملاً بر تصاوير تسلط داشته باشند صرفاً با متن نمايش داده مي شوند. کميک استريپ در اصل يک رسانه جمعي است که در مجلات، روزنامه و يا کتاب چاپ مي شود. کتاب کميک نيز حاصل جمع آوري کميک هاي مندرج در مجلات است که در قالب يک مجموعه واحد گرد آمده‌اند. اما به عنوان يک فرم هنري، مجموعه اي از صفحات به هم پيوسته است که در آن همه جنبه هاي روايت به واسطه تمثالهاي تصويري و زبانشناسي در دنباله اي از پانل ها و صفحات پشت هم فشرده شده اند. يک کتاب کميک مي تواند به اندازه چند صفحه خلاصه شود و يا به تعداد هزاران صفحه گسترده شود. جنبه هاي روايت شامل افراد، اشياء، اصوات، احساسات و افکار ياند که نقشي در داستان‌گويي ايفا مي کنند. اغلب کتاب هاي کميک آمريکايي اوليه به عنوان مجموعه هايي از کميک استريپ هاي روزنامه اي مجدداً تنظيم شده اند. بنابراين داستان مصور يا کُميک‌استريپ در تعريف به نقاشي يا مجموعه‌اي از نقاشي‌هاي دنباله‌دار معنا شده که ماجرايي را روايت مي‌کند. اين سبک هنري نخستين بار از سده ۱۸ ميلادي در اروپا شکل گرفت و تا به امروز ادامه داشته‌ است. در دهه هاي اخير کميک به عرصه هنر ايران وارد شده و در قالب چند ژانر اصلي خلق مي شود البته ژانرهاي معدود کميک ايراني در مقابل گوناگوني ژانرهاي خارجي به نظر قابل قياس نمي آيد. شايد بتوان گفت داستان مصور در ايران از نقاشي هاي مينياتور پس از دوره عباسي شکل گرفت. تصويرگران در آن دوران راوي قصص و حکايت هاي منظوم شعرگونه بوده اند. تصويرسازي در ايران از ابتدا ارتباط نزديکي با مذهب و دين و همچنين ادبيات داشته و بر همين منوال به پيش آمده است؛ اما در طول زمان، اين هنر، به دلايلي نتوانست استمرار داشته باشد. البته داستان‌هاي مصور مرسوم امروزي تا دههٔ ۱۳۴۰ خورشيدي در ايران رايج نبودند. در اين سال‌ها مجلهٔ «کيهان بچه‌ها» شروع به انتشار داستان‌هاي مصور کرد اما امروز در کشورمان شاهد تحولاتي که در اروپا و آمريکا و حتي کشورهايي همچون ژاپن و … در حوزه تصويرسازي و داستان مصور رخ داده، نبوده‌ايم. همچنين در سال‌هاي اخير، دفتر ادبيات کودک و نوجوان حوزه هنري، انتشارات سوره مهر و مرکز انيميشن حوزه هنري از مراکزي بوده‌اند که در کنار ديگر سازمان ها و ارگان هاي مرتبط، بر روي اين مهم تاکيد داشته اند و سعي دارند تا با برنامه‌ريزي صحيح و شناخت درست از بازار مخاطبان، به دنياي داستان‌هاي مصور ورود کنند. اما اينکه اين گونه فعاليت‌ها با چه موانعي مواجه است و در اين حوزه چه تمهيداتي بايد انديشيد، پرسشي است که همواره مطرح است. کميک استريپ نيازمند سرمايه گذار فرهاد حسن‌زاده نويسنده کشور و از شخصيت‌هاي ادبي که سال ها در نشرياتي همچون کيهان بچه ها و آثار مکتوب داستاني خود در حوزه کميک فعاليت کرده و آثاري چون کلاغ کامپيوتر و نمکي و مار عينکي خود را به صورت کميک استريپ منتشر کرده بود، اظهار کرد: انتشار کميک در ايران، کار پرهزينه‌اي است که متولي مي‌خواهد تا بر روي اين هنر سرمايه‌گذاري کند و به دنبال بازده‌ زودهنگام مالي هم نباشد. در کشورمان با توليد و انتشار کميک و داستان مصور برخورد دوگانه صورت گرفته است؛ کار توليد کميک نيز مانند فيلم است و بايد عواملي در کنار هم جمع شوند تا يک اثر کميک خلق شود. حسن زاده ادامه داد: متاسفانه در ايران با کميک و داستان مصور برخورد دوگانه صورت گرفته است. گروهي براي تشويق کودکان به کتاب‌خواني و ترويج کتاب از اين هنر استقبال کرده‌اند و گروهي نيز به بهانه هاي مختلف با آن مخالفت کرده‌اند. وي همچنين گفت: مديريت فرهنگي در کشورمان به دنبال کشت گردو نيست، بلکه دنبال کشت گندم است. چرا که مي خواهد محصولي زودبازده توليد کند و در پايان سال آمار و ارقام از بازده محصولش ارائه کند. در حالي که تمام فعاليت هاي فرهنگي ديربازده هستند و نياز به سرمايه گذاري طولاني مدت دارد. حسن زاده گفت: موسسات توليد انيميشن مي‌توانند کار توليد کميک استريپ را بر عهده بگيرند. جنبه تعليمي کميک استريپ ها را باور کنيم سپيده تفضلي کارشناس زبان و ادبيات انگليسي نيز به بيان تاريخچه‌اي از اين هنر پرداخت و گفت: اولين کميک‌ها در سال ۱۹۳۰ به‌وجود آمدند. اين آثار شامل تصاويري خنده‌دار بودند. با گذشت سال‌ها روايت‌گري‌هاي متفاوتي در اين آثار رخ داد اما نام کميک بر آن باقي ماند و کتاب‌هاي متنوع که در برگيرنده‌ي مسايل مهمي بودند در اين زمينه به چاپ رسيد. وي به تاثيرهاي اين سبک آثار بر کودکان و نوجوانان اشاره کرد و افزود: اين روزها علاقه‌ کودکان و نوجوانان به ادبيات کم شده است. دليل اصلي آن را مي‌توان تلويزيون و فضاهاي مجازي دانست که در سطحي گسترده از زندگي ما حضور دارند. امروزه بچه‌ها پذيرنده شده‌اند و نگاه سازندگان برنامه‌ها به آن‌ها انتقال داده مي‌شود. از آنجا که ۷۴ درصد يادگيري از طريق بصري است ضروري است که آموزش‌هاي ما نيز از اين شيوه استقبال کنند چرا که ادبيات به تنهايي نتوانسته است جايگزين اين مشکل مهم شود. از آنجا که کميک استريپ‌ها در قالب کتاب مصور قابل تعريف‌اند، نه کتاب تصويري مي‌توانند جنبه‌ تعليمي داشته باشند و با استفاده از آن‌ها به مخاطبان خود آموزش دهيم. اين کارشناس دليل موفقيت اين آثار در سطح جهان را همذات‌پنداري خواننده با شخصيت‌هاي اصلي آثار خواند و گفت: همدردي خواننده با شخصيت، غيرقابل پيش‌بيني بودن وقايعي که شخصيت‌ها با آن مواجه مي‌شوند؛ جهان‌شمولي زيبايي و فاني بودن شخصيت‌ها دلايل ترغيب خوانندگان به دنبال کردن ماجراست. مهمترين اصل در خلق کميک، داستان خوب است سعيد رزاقي تصويرگر و مولف معتقد است: مهم‌ترين اصل در خلق يک کميک داستان خوب است. داستان‌نويس بايد بتواند اثري نزديک به اثر يک فيلمنامه‌نويس را خلق کند و داستان را تحويل تصويرگر بدهد. وي به موضوع‌هاي اصلي کميک ها در ايران اشاره کرد و افزود: موضوع‌هاي تاريخي، دفاع مقدس، داستان طنز، ضرب‌المثل‌ها عمده سرفصل‌هايي هستند که در ايران به آن‌ها پرداخته مي‌شود اما چرا هنوز جاي خود را در ميان مردم باز نکرده‌اند؟ پاسخ آن شفاف است، همان‌طور که اشاره شد داستان بسيار مهم است. اگر مخاطب صرفاً از تصوير لذت ببرد آرام آرام انگيزه‌ خود را براي دنبال کردن اين نوع آثار از دست مي‌دهد. متاسفانه اين هنر در کشور ما به صورت سفارشي باب شده است و قطعا مخاطبان به آن جذب نمي‌شوند. اين هنرمند با تاکيد بر تاثيرهاي کميک بر هنر سينماي جهان به فيلم‌هايي همچون مردآهني، اسپايدرمن، مرد عنکبوتي، ‌بت من اشاره کرد و با تاکيد بر اهميت استفاده از تخيل در توليدات سينمايي گفت: اين اتفاقي است که در ايران اهميتي به آن داده نمي‌شود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد