95
0
7.7K
نسل سوم داستان‌نویسان ایرانی از شعارنویسی و تعهدهای سیاسی فاصله گرفته است
ايبنا
بروزرسانی
ايبنا/حسين آتش‌پرور گفت: در داستان‌هاي نسل سوم از شعارنويسي و تعهدهاي سياسي و آرماني فاصله گرفته مي‌شود و تعهد آنها انساني است. بيشتر به سمت تجربه‌هاي فرمي- زباني و ادبيت داستان مي‌روند.
حسين آتش‌پرور به تازگي کتابي به نام «خانه‌ي سوم داستان» و با عنوان فرعي «داستان‌هاي برگزيده نسل سوم داستان‌نويسان ايران» نوشته که نشر جغد آن را منتشر کرده است. آتش‌پرور در اين کتاب همان‌طور که از نامش پيداست داستان‌هاي برگزيده نسل سوم داستان‌نويسان ايراني را به انتخاب خود نويسندگان، گردآوري کرده و به بررسي و تحليل آنها پرداخته است. اين کتاب در ادامه کتاب قبلي او «داستان‌هاي برگزيده خانه‌ي سوم داستان» است با اين تفاوت که در اين کتاب گزينش داستان‌ها از سمت نويسنده نبوده و همچنين در شيوه‌هاي بررسي تغييراتي اساسي ايجاد شده است و مي‌توان آن را کتابي مستقل ناميد. آتش‌پرور که خود از نويسندگان اين نسل محسوب مي‌شود سعي کرده تا در اين کتاب شمايلي کلي از نويسندگان نسل سوم نشان دهد که اين شمايل بيشترين نزديکي را با جهان داستان اين نويسندگان دارد. او معتقد است که نويسندگان اين نسل به دلايل مختلفي نتوانستند آن‌گونه که بايد جريان شاخصي در ادبيات داستاني ايجاد کنند. در ادامه گفت‌وگويي را با حسين آتش‌پرور مي‌خوانيد.
در ابتدا مي‌خواهم بدانم منظورتان از نويسندگان نسل سوم چيست و اين نسل از نظر زماني در چه دهه‌هايي قرار مي‌گيرند و همچنين به نظر شما -که خود عضو اصلي اين هستيد- اين نسل توانسته‌اند جرياني در ادبيات داستاني شکل دهند.
نويسندگان نسل سوم داستان‌نويساني هستند که از اواخر دهه 50 (1357) به مرور آثارشان در فضاي ادبي ايران منتشر شد. به‌گونه‌اي مي‌توان گفت بازه زماني آنها از دهه 60 تا آخر دهه 80 است. اما اين نسل به دلايل گوناگون از جمله بي‌ثباتي و همچنين تحولات اجتماعي و سياسي نتوانستند جريان شاخصي در ادبيات ايجاد کنند.
براي روشن شدن موقعيت اين نسل، ناگزير به توضيح بيشتري هستم: داستان‌نويسي معاصر ما، گونه‌اي ادبي است که از اروپا و غرب صنعتي توسط ايراني‌هايي که بعد از مشروطه به اروپا رفتند، به ايران آمده است. يکي از ويژگي‌هاي مهم آن محور زمان و تکنيک است. آنها نسل اول داستان‌نويسان ما را شکل مي‌دهند؛ جمال‌زاده، هدايت، بزرگ علوي و چوبک نمايندگان اين گروه هستند. در اصل اين‌ها تکنيک داستان را از اروپا و غرب گرفتند و با درون‌مايه‌اي از سنت‌ها، آداب و رسوم، آيين‌ها و باورهاي ايراني درآميختند. محدوده‌ي تاريخي اين نسل از هزاروسيصد تا هزاروسيصدوسي مي‌رسد.
نسل دوم داستان‌نويسي ايران، نسلي است که تقريبن داستان‌نويسي ما را تثبيت مي‌کند. اوج کار اين گروه از دهه سي تا اواخر دهه پنجاه است: آل احمد، ابراهيم گلستان، غلامحسين ساعدي، جمال ميرصادقي، بهرام صادقي، سيمين دانشور، احمد محمود، اسماعيل فصيح، رضا براهني، گلشيري، دولت‌آبادي، درويشيان و نسيم خاکسار، شاخص‌ترين آنها حساب مي‌شوند.
به عقيده منصور کوشان نسل سوم آن گروهي‌اند که در دهه شصت به‌صورت جدي و حرفه‌اي شروع به نوشتن کردند و «آثارشان با انديشه منتشر مي‌شود و مي‌روند تا تکنيک و محتوا را از آن خود کنند و وامي به اروپا و غرب نداشته باشند. در برابر شرايط انساني اعم از فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي متعهدند و بر آثارشان ايدئولوژيِ از پيش تعيين‌شده‌اي سوار نشده است.» او اگرچه براي نسل سوم حدود سني و يا تاريخ مشخصي قايل نيست و بيشتر، آثارشان را ملاک قرار مي‌دهد اما يقين دارد که کم و بيش همه هم‌سن‌وسالِ خود اويند. چيزي حدود چهل سالگي. (کِلک، شماره‌ي 6، شهريور 1369، شبِ شعر و داستان و نسل سوم. گزارش ناهيد موسوي. سخنراني منصور کوشان.)
و در داستان به عده‌اي که نامشان مي‌آيد اشاره مي‌کند: عباس معروفي، رضا فرخفال، حسن فدايي، صمد طاهري، محمد محمدعلي، منيرو رواني‌پور، اصغر عبداللهي، اميرحسن چهلتن. محمدرضا صفدري، حسين آتش‌پرور، قاضي ربيحاوي، يارعلي پورمقدم، ناصر زراعتي و رضا جولايي.
و مي‌گويد که به‌يقين کسان ديگري هم به‌خصوص در شهرستان‌ها هستند که او يا نمي‌شناسدشان يا اسم‌شان را به‌خاطر ندارد.
اين کتاب به نوعي تکميل‌کننده کار قبلي شما است. در کتاب جديد چه چيزهايي در نظر گرفته‌ايد که در «داستان‌هاي برگزيده خانه‌ي سوم داستان» به آنها نپرداخته بوديد.
اين کتاب به نوعي کامل کننده کار قبلي است که در سال 1394 چاپ و دوباره تجديد چاپ مي شود، اما کاملا مستقل و با آن تفاوت دارد. هر دو کتاب رويکردي تاريخي، تحليلي، نظري، پژوهشي و ادبي دارند؛ اما معيارهاي انتخاب و شيوه کار هر دو متفاوت و مثل هم نيستند. در اين کتاب به چهار بخش مستقل که کامل‌کننده هم هستند، پرداخته مي‌شود: بخش اول بررسي مجلات و کتاب‌هايي که از سال 57- 77 در نهايت تا سال 80 بيشتر به داستان به‌عنوان يک شاخه مستقل ادبي هنري پرداخته‌اند. مثل: کتاب جمعه. مجله‌ي مفيد. گردون. تکاپو و... 8 داستان- داستان‌هاي نو. دريچه تازه. از پنجره جنوبي.کتاب سروش. خوابگرد و داستان‌هاي ديگر . و... که در دهه 60 و 70 - بيشترين بار داستاني و معرفي داستان‌نويسان نسل سوم را به عهده داشتند و وارد فضاي داستان‌نويسي ايران کردند. مي‌شود گفت کتاب مشترک داستان‌نويسان، به‌نوعي هر يک تعاوني داستان‌نويسي بودند. دومين بخش به تعريف، توضيح و تحليل سازه‌هاي داستاني با ديدگاه تازه و تجربه‌هاي علمي و عملي مي پردازد. اگر داستاني در اين بخش آمده، از نسل‌هاي ديگر با توجه به وجه هنري- ادبي و رويکرد به اساس داستان، بوده است. بخش سوم مقالات داستاني –تحليل‌ها – نظريه‌ها و نقد است. چهارمين بخش کتاب، داستان‌هاي ديگر داستان‌نويسان با کتاب‌شناسي آنها در يک تحليل کلي شکل و ساخت افقي عمودي است، که به شيوه‌ي انتخاب داستان‌ها اشاره خواهم کرد.
شما در کتاب «داستان‌هاي برگزيده خانه‌ي سوم داستان» چهارده اثر داستاني را گردآوري و آنها را بررسي کرده‌ايد و در جلد دوم آن روش تازه و کامل‌تري به کار گرفته‌ايد به نحوي که در حدود 40 داستان در آن گردآوري شده است. از معيار و روشي که براي گزينش و گردآوري اين کتاب انتخاب کرده‌ايد، بگوييد.
وقتي ما از نسل سوم حرف مي‌زنيم بايد به حوزه‌هاي فراگير عمومي دقيق‌تري، وارد شد که محدود به اين چند داستان‌نويسي که در کتاب اول با معيارهاي خاص خودم انتخاب کردم، نمي‌شود. در کتاب دوم بيشتر داستان‌نويسان اين نسل - به‌جز آن‌هايي که در کتاب اول داستان دارند - حضور دارند. يکي از مهم‌ترين تفاوت‌هاي جلد اول با اين کتاب اين است که داستان‌هاي جلد اول برگزيده من و انتخاب داستان‌هاي جلد دوم انتخاب خود داستان‌نويس‌هاي آن است؛ به هر شکل تا جايي که ممکن بود، با تک‌تک داستان‌نويسان تماس گرفتم و از آن عزيزان خواستم که به انتخاب خودشان – نه من – بهترين داستان‌شان - چاپ‌شده يا نشده- را در اختيار من بگذارند. در اصل انتخاب داستان‌هاي اين کتاب حاصل کار يک خرد جمعي تک‌تک داستان‌نويساني است که داستان‌هاي‌شان در اين مجموعه آمده است.
در قسمتي از کتاب، شما فصلي به «تئوري داستان» اختصاص داده‌ايد. اين بخش تئوري داستان، داستان‌هاي نسل سوم را بررسي مي‌کند؟ اگر اينگونه است ويژگي بارز اين نسل چيست؟
در اين بخش هيچ داستاني بررسي نمي‌شود. تنها به تعاريف و نظر پرداخته مي‌شود و اگر داستاني مي‌آيد، تنها به‌گونه‌ي شاهد بوده که سعي کرده‌ام از نسل سوم فراتر و به نسل‌هاي بعد بروم. لازم به توضيح مي‌دانم که به‌شکل بسيار مفصلي در اين بخش به تحليل قهرمان، شخصيت و فرديت در داستان و جايگاه تاريخي آنها مي‌پردازم. همچنين به يکي از ويژگي‌هاي نسل سوم که عبور از انسان قهرمان به شخصيت است، در بخش آخر اشاره مي‌شود. در داستان‌هاي اين نسل از شعارنويسي و تعهدهاي سياسي و آرماني فاصله گرفته مي‌شود و تعهد آنها انساني است. بيشتر به سمت تجربه‌هاي فرمي- زباني و ادبيت داستان مي‌روند.
در اين کتاب مطبوعات و مجلات مختلف نيز بررسي شده‌اند. تجلي نويسندگان نسل سوم در مطبوعات آن زمان چگونه بوده است.
همان‌طور است که اشاره کرديد. جُنگ‌ها در ادامه از دهه‌ي 50 -کتاب جمعه1358- 59 کتاب لوح 1359 - مجله آدينه 1364- 1377- مجله مفيد 1365-1367- دنياي سخن 1365- 1380 مجله گردون 1369- 70- تکاپو 1370-1372 - و گاهنامه‌هايي مثل کار و هنر. کتاب‌هاي مشترک داستان‌نويسان مثل: 8 داستان 1363- داستان‌هاي نو 1366- دريچه تازه 1367- از پنجره جنوبي 1368- کتاب سروش 1368- داستان‌هاي ايران و جهان 1368- خوابگرد و داستان هاي ديگر 1369 – کتاب سخن- بازآفريني واقعيت جلد 2 و... نقش بسيار مهم و اصلي در معرفي و تثبيت نسل سوم داستان‌نويسان داشتند. به نظر من کتاب‌هاي مشترک داستان‌نويسي گروه‌هاي مختلف داستان‌نويسان در دهه‌ي 60 تجربه‌ي بسيار خوبي براي هر داستان‌نويس بود. به‌گونه‌اي مي‌شود گفت داستان‌نويسي به شکل تخصصي و رفتن به سمت تکنيک از 8 داستان که همگي از داستان‌نويسان نسل سوم هستند شروع و در مجله مفيد به تکامل مي‌رسد. در اين ميان نقش پيشرو، خلاق و مسئولانه‌ي هوشنگ گلشيري را اصلا نمي‌توان ناديده گرفت. تا جايي که بخاطر دارم، براي اولين‌بار است که داستان‌هاي صفدري در کتاب جمعه- سردوزامي– اصغر عبدالهي- ربيحاوي- صمد طاهري در کار و هنر- فرخفال- خدايي- مندني پور- مدرس صادقي- بيجاري- کوشان در مفيد، حسن اصغري در داستان‌هاي نو- کشاورز در پنجره جنوبي- ابراهيم نبوي در کتاب سروش - ابوتراب خسروي در کتاب خوابگرد و داستان‌هاي ديگر- محمد شريفي در گردون منتشر مي‌شود و ما با داستان‌نويسان جديدي روبرو مي‌شويم که بخشي از نسل سوم را شکل مي‌دهند.
به طور کلي هدف اصلي‌تان از گردآوري اين آثار چه بوده است و از بازخوردي که از کتاب قبلي گرفته‌ايد، بيشتر بگوييد.
من اين موقعيت را داشته‌ام که در ميان اين نسل باشم و ارتباط من با دوستان داستان‌نويسم به اولين داستان‌هاي‌شان برمي‌گردد. اين موضوع از اوايل دهه‌ي 60 در حوالي 8 داستان در ذهن من جرقه زد و بعد و به‌صورت يک پروژه به تکامل رسيد: در برابر نوآوري‌هاي فرمي يک داستان چگونه بايد رفتار کرد؟ در اين جا بود که به نياز خود در عبور از توضيح متن و نقد محتوايي پاسخ و به شکل و ساخت رسيدم. در اين بررسي‌ها تنها از داده‌هاي خود داستان – و نه هيچ منبع بيروني و خارجي- کمک گرفتم. بررسي «دو رهگذر» و «حفره» به همان زمان برمي‌گردد. در اين مسير اگر به داستاني برخوردم که براي من حرف تازه‌اي داشت، در آن داستان نه مکثي يک روز و دو روز کردم. در اين مدت با حوصله و بردباري از کار خودم راضي بودم و خودِ راه به من آموخت. بازخورد آن هرچند خوب بوده اما کار به کشف و گذشت زمان نياز دارد.
نکته ديگري که ضروري است درباره کتاب اول نسل سوم گفته شود: ويژگي کلي کتاب اين که از هر نويسنده يک داستان با توجه به داده‌هاي همان داستان در فرم بررسي شده و در انتهاي داستان کتاب‌شناسي نويسنده آمده است. در بررسي‌ها وجه غالب هر داستان در نظر گرفته شده. درباره داستان‌ها قضاوت يا حکم صادر نمي‌شود بلکه در موردشان با توجه به داده‌هاي همان داستان، توضيح داده مي‌شود. هيچ داستاني با داستان ديگر مقايسه يا سنجيده نمي‌شود. در اصل اين کتاب يک اثرآموزشي غيرمستقيم سازه‌هاي داستاني براي خوانندگان و نويسندگان داستان است. کتاب اول داراي دو دفتر است که دفتر اول در رفتار فرديت‌ها و دفتر دوم: چگونه داستان به شعر نزديک مي‌شود. داستان‌هايي که در دفتر دوم انتخاب شده‌اند هرکدام از جهتي مثل؛ فضا، تصوير، زبان شاعرانه، ايجاز و استعاره، آن داستان را به شعر نزديک مي‌کنند.
آيا اين کار تحقيقي شما ادامه‌دار خواهد بود يا در کتاب جديد پرونده نويسندگان نسل سوم بسته شده است؟
از نظر من اين پروژه تمام شده اما هيچ‌کس نمي‌تواند ادعا کند که کار را تمام کرده است. بي‌شک در اين کتاب کاستي‌هايي خواهد بود يا امکان اين هست که داستاني از قلم افتاده باشد، آنها را همراه با موضوع و نظريات جديد در چاپ‌هاي بعد حتما در نظر خواهم گرفت. بازه زماني اين نسل از سال 57 تا سال 77 – و در موارد خاص تا سال 80 مي‌رسد. در انتخاب، بيشتر نويسندگان داستان کوتاه کساني که داستان کوتاه يا مجموعه داستان منتشر کرده يا فعال بوده‌اند، معيار بوده است.
اخبار بیشتر درباره
اخبار مرتبط
2
0
77
3
0
223
2
2
750
18
1
925
18
1
925
7
3
2K
اخبار بیشتر درباره
پس از این بخوانید
داستانک/ زمین گرد است
شعر خوانی دلنشین باران نیکراه
تاکید مخبر بر حل مشکلات و مسائل ناشران و کارخانه های تولید کاغذ ایرانی
شهر بی یار مگر ارزش دیدن دارد؟
افزایش محبوبیت کتاب صوتی
شعر زیبای دکتر کاکاوند در هنگام خداحافظی
مسیر آگاهی از دید سوگل مشایخی
زمانی که نیازتون دارند کنار آدم ها باشید!
شعر خوانی زیبای شرکت کننده برنامه سرزمین شعر
