میراث ماندگار دو دلداده زبان و ادب فارسی

خراسان/ استادان علی‌اکبر دهخدا و غلامحسین بنان که هر2 در نخستین روزهای اسفند ماه چشم از جهان فروبسته اند چگونه به پاسداشت و اعتلای ادب فارسی همت گماشتند؟
 هفتم و هشتم اسفند ماه، سالروز درگذشت دو چهره تأثیرگذار معاصر در ادبیات و هنر ایرانی است؛ استاد علی‌اکبر دهخدا و استاد غلامحسین بنان. دهخدا با پایه‌گذاری و تدوین اولین لغت‌نامه نوین فارسی و گشودنِ راه فرهنگ‌نویسی جدید در ایران و بنان با دانش وسیع آوازخوانی و نیز فن بیان استادانه خود در خواندن اشعار فارسی، میراث زبان فارسی را حفظ کردند و بر نسل بعد از خود تأثیر گذاشتند. علی‌اکبر دهخدا با این ‌که مرد سیاست هم بود، اما علاوه بر فرهنگ‌نویسی، در شعر ، نثر فارسی و نیز تصحیح متون قدیم فارسی آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت. غلامحسین بنان هم بی‌دلیل حدود نیم‌ قرن ستاره آواز ایران نبود؛ او به واسطه آشنایی گسترده‌اش با ادبیات فارسی، آن‌چنان شعر و موسیقی را تلفیق کرده بود که به جان مخاطب می‌نشست. به مناسبت سالروز درگذشت این دو چهره سرشناس فرهنگ و هنر معاصر، از خدمات آن‌ها به زبان فارسی نوشته‌ایم.

کارستانِ دهخدا به روایت استاد شفیعی  
علی‌اکبر دهخدا، ادیب و سیاستمدار ایرانی، عمر 77 ساله پرباری داشت؛ فعالیت او در ادبیات، بسیار متنوع است. دهخدا طنزنویس شاخصی بود؛ متونی مانند دیوان حافظ، دیوان منوچهری، دیوان مسعود سعد سلمان، لغت فرس اسدی توسی و دیوان فرخی سیستانی را تصحیح کرده بود؛ شعر می‌گفت و مهم‌تر از همه پایه‌گذار اولین لغت‌نامه نوین فارسی بود؛ لغت‌نامه‌ای که تدوین و به‌روز شدنش با درگذشت دهخدا تعطیل نشد و همچنان ادامه دارد. به دهخدا لقب «معمار ادبیات معاصر» هم داده‌اند؛ لقبی که نشان‌دهنده تأثیر مهم او در بسترسازی برای واژه‌های زبان فارسی است. اگر تلاش‌ها و زحمات علی‌اکبر دهخدا در تدوین لغت‌نامه نبود، شاید ما فارسی‌زبانان هیچ‌گاه به گنجینه‌ای طبقه‌بندی شده و مدون از واژه‌های فارسی دسترسی نداشتیم و زبانمان رو به فراموشی می‌رفت. طبق اطلاعات منتشر شده در وبگاه مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، «اولین و دومین مجلدات لغت‌نامه در ۱۰۰۰ صفحه در سال ۱۳۲۵ به چاپ رسید. دهخدا  در زمان حیاتش (۱۳۳۴) توانست بر تألیف و چاپ ۲۲ مجلد از ۲۲۲ مجلد لغت‌نامه و ۴۲۶۹ صفحه از ۲۶۴۷۵ صفحه نظارت کند. از این پس بنا بر وصیت آن مرحوم، چهار نفر از نزدیک‌ترین یارانش دکتر محمد معین، دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی، محمد پروین گنابادی و دکتر سیدجعفر شهیدی سرپرستی ادامۀ کار را به عهده گرفتند». استاد محمدرضا شفیعی‌کدکنی درباره کار بزرگ دهخدا می‌گوید: «کار عظیم و مردانه علامه علی‌اکبر دهخدا درباره واژگان زبان فارسی از کارهای کارستانی است که توفیق انجام آن را باید موهبتی الهی برای زبان فارسی و برای بنیادگذار آن به‌شمار آورد. دهخدا در چند حوزه فرهنگ ما کارهای استثنایی و بزرگ عرضه کرده است. تنها «امثال‌وحکم» او کافی است که مؤلفی را در زبان پارسی جاودانگی بخشد تا چه رسد به لغت‌نامه بزرگ او. عظمت کار دهخدا وقتی آشکار‌تر می‌شود که می‌بینیم او در عرصه خلاقیت ادبی نیز در دو حوزه شعر و نثر از پیش آهنگان تجدد و تحول است». زنده‌یاد استاد عبدالحسین زرین‌کوب هم دهخدا را از بنیادگذاران شعر و نثر فارسی می‌داند: «حُسن کار دهخدا در این بود که در دوره‌ای از عمر، عهد جوانی خویش، برای جمعی بیشتر از عام خلق سخن گفت و در دوره‌ای دیگر، پیری، بیشتر برای جمعی معدود و در هیچ ‌یک از دو دوره نه دعوی شاعری کرد نه کسانی را که شیوه‌ای غیر از شیوه او داشتند، درخور نقد یا رشک یافت».

---

بازار

---

از تلفیق ماهرانه شعر و موسیقی تا هنرِ ادای واژه‌ها
بیشتر ایرانی‌ها، غلامحسین بنان را با دو قطعه مشهور «ای ایران، ای مرز پرگهر» و «الهه ناز» می‌شناسند. به جرئت می‌توان گفت زنده‌یاد بنان، جزو معدود خواننده‌های ایرانی است که اجرای اشعار گلچینی از شاعران بزرگ قدیم و معاصر ادبیات فارسی را در کارنامه خود دارد: مولانا، حافظ، عطار، فخرالدین عراقی، سنایی غزنوی، وحشی بافقی، سعدی، صائب، ابوسعید، شهریار، رهی معیری، عارف قزوینی، ابوالقاسم حالت، نظام‌وفا، سیمین بهبهانی و... . البته زنده‌یاد بنان بیش از همه به خواندن اشعار سعدی و حافظ و از معاصران به رهی معیری علاقه داشت و سر همین تعلق خاطرش هم برخورد تندی با شهرام ناظریِ جوان که به سمت خواندن شعرهای مولانا گرایش پیدا کرده بود، داشته و به او گفته ‌است: «این‌ها چیست می‌خوانی! خیلی افتضاح بود. همه‌اش تخته‌پاره و خون و دریا و نهنگ. این چیزها صدای آدم را خراب می‌کند و شما باید شعرهای خیلی مرتب، تروتمیز و شسته‌رفته بخوانید». با این همه زنده‌یاد بنان در «شاخه گل 8» و آلبوم «نامه‌های گمشده» اشعاری از مولانا اجرا کرده ‌است. این استاد آواز ایرانی، از اولین کسانی بود که بر تنِ آوازخوانی جامه‌ای نو پوشاند و کهنگی قالب سنتی را از آن دور کرد. استاد بنان در انتخاب اشعار خود از میان گنجینه پربار ادبیات فارسی ذوق و دقت بسیاری به خرج می‌داد و با صدا و فن بیان ماهرانه خود آن‌ها را اجرا می‌کرد. شنیدن ترانه‌ها و تصنیف‌های استاد بنان، یک کلاس درس برای آشنایی با تلفظ و ادای صحیح واژه‌ها و خواندن درست اشعار فارسی هم هست. علی تجویدی، نوازنده فقید ایرانی معتقد است که در آواز بنان هرگز تحریرهای نابجا و مُخلِ ادای کلمات شعر شنیده نمی‌شد. فرامرز پایور، موسیقی‌دان ایرانی هم بنان را نقطه عطفی در آواز نوین ایران می‌داند و او را در بیان اشعار و تلفیق آن با موسیقی منحصربه‌فرد می‌خواند. غلامحسین بنان در غروب ۸ اسفندماه ۱۳۶۴ در 74 سالگی در بیمارستان ایرانمهر تهران درگذشت.

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar