چه افرادی به پارانویا مبتلا هستند؟

پارانويا يعني احساس کنيد به نحوي در معرض تهديد هستيد، مثلاً تصور کنيد کسي شما را زير نظر گرفته يا کاري بر عليه شما انجام مي‌دهد، گرچه هيچ مدرکي که اين موضوع را اثبات کند وجود نداشته باشد. بسياري از افراد در مقطعي از زندگي خود دچار اين مشکل مي‌شوند. حتي اگر خودتان هم آگاه باشيد که نگراني هايتان بر اساس واقعيت نيستند، اگر اغلب درگير چنين افکاري باشيد، اين مسأله مي‌تواند براي شما مشکل ساز شود.

تشخيص پارانويا

تست‌هاي آزمايشگاهي تشخيصي مخصوص شناسايي اختلال پارانوئيد وجود ندارد. با اين حال، پزشک مي‌تواند انواع تست‌هاي تشخيصي مربوط به بيماري‌هاي جسمي را انجام دهد و جلوي بيماري‌هايي را بگيرد که فرد را گرفتار پارانويا مي‌کند.

اگر پزشک هيچ نوع مشکل جسمي در بيمار مبتلا به اختلال پارانوئيد تشخيص نداد، فرد را نزد روان پزشک يا روانشناس مي‌فرستد. اين افراد براي تشخيص و درمان بيماري‌هاي ذهني، آموزش ديده‌اند. روان‌پزشکان و روان‌شناسان از گفتگو‌ها و ابزار‌هاي ارزيابي که براي تشخيص اين نوع اختلال‌ها طراحي شده‌اند، بهره مي‌گيرند و اختلال شخصيتي افراد را ارزيابي مي‌کنند.

علائم پارانويا

• حالت تدافعي و رفتار‌هاي خصمانه و پرخاشگرانه داريد.
• زودرنج هستيد.
• معتقديد هميشه حق با شما است و سخت مي‌توانيد آرامش خود را حفظ کنيد يا گارد نگيريد.
• نمي‌توانيد با ديگران مدارا کنيد، آن‌ها را ببخشيد يا انتقادپذير باشيد.
• نمي‌توانيد به ديگران اعتماد کنيد.
• تصور مي‌کنيد در رفتار‌هاي طبيعي ديگران يک معناي پنهان وجود دارد.

عوامل ايجاد پارانويا

شدت علائم پارانويا از خفيف تا شديد متغير است و به علت بروز بيماري بستگي دارد. شايع‌ترين علائم بيماري پارانويا به شرح زير است:

۱- کمبود خواب شديد

تنها يک شب بي خوابي احتمالاً باعث ايجاد افکار پارانوئيد در شما نخواهد شد. اما اگر اغلب بي خواب هستيد، اين مسأله مي‌تواند به تدريج به شما صدمه بزند. ممکن است ديگر نتوانيد واضح فکر کنيد و احتمال اينکه با ديگران درگير يا دچار سوء تفاهم شويد بيشتر مي‌شود. ممکن است رفته رفته فکر کنيد ديگران دست به کار‌هايي برعليه شما مي‌زنند. در حالي که آن‌ها در واقع همان کار‌هايي را مي‌کنند که هميشه انجام داده اند. بي خوابي زياد حتي ممکن است باعث شود کم کم چيز‌هايي ببينيد و بشنويد که واقعاً وجود ندارند (در اصطلاح به آن توهم مي‌گويند).

افراد بزرگسال براي حفظ هوشياري و سلامت رواني خود بايد ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه داشته باشند.

۲- اضطراب

با افزايش تنش‌ها در زندگي، ممکن است رفته رفته نسبت به اطرافيان‌تان بدبين شويد. عامل اضطراب لزوماً يک چيز منفي مثل بيماري يا بيکاري نيست. حتي يک موقعيت شادي آور مثل عروسي هم مي‌تواند باعث نوعي اضطراب شود که به ايجاد افکار پارانوئيد در کنار آن احساس شادي بيانجامد.

براي کاهش تنش مي‌توانيد:

فرصتي را به استراحت و آرامش گرفتن اختصاص دهيد تا چيزي که باعث اضطراب تان مي‌شود را فراموش کنيد.

با دوستان تان وقت بگذرانيد.

سراغ چيزي برويد که لبخند و خنده به لب تان مي‌آورد.

ورزش کنيد.

مديتيشن کنيد تا ذهن تان پاک شود.

۳- اختلالات رواني

اختلال شخصيت پارانوئيد مي‌تواند اعتماد به ديگران را دشوار کند. اين اختلال باعث ايجاد افکار منفي‌اي در مورد ديگران مي‌شود که صحت ندارند، مثلاً فرد تصور مي‌کند ديگران از او خوش شان نمي‌آيد، يا او را مسخره مي‌کنند، يا حتي عليه او توطئه مي‌کنند. در بعضي موارد، هيچ مدرکي فرد را متقاعد نمي‌کند که تصورات او درست نيستند. اين مسأله مي‌تواند به ايجاد پارانوياي باليني منجر شود. شايد نه همه‌ي افکار غير واقعي که به ذهن تان راه پيدا مي‌کند، اما برخي از آن‌ها را باور کنيد.

اسکيزوفرني ديگر اختلال جدي‌اي است که مي‌تواند تشخيص واقعيت از خيال را دشوار کند. فرد مبتلا اغلب نمي‌داند که افکارش چه زماني پارنوئيد هستند.

اختلال شخصيت مرزي هم باعث نوسانات احساسي سريع مي‌شود به گونه‌اي که ممکن است يک لحظه فردي را بپرستيد و لحظه‌اي بعد از او بيزار باشيد. اين اختلال مي‌تواند باعث ايجاد افکار پارنوئيد و حتي پارانوياي باليني در برخي افراد هم شود.

فقط به اين خاطر که شما احساس پارانوئيد بودن مي‌کنيد يا گهگاه در مورد افکار ديگران درباره‌ي خودتان احساس نگراني مي‌کنيد، به اين معني نيست که شما دچار اختلال رواني هستيد. اينکه شما مي‌دانيد که افکارتان بي معني هستند ممکن است نشانه برخورداري از سلامت روان باشد. اما اگر هميشه درگير اين احساسات پارائوئيد هستيد يا اين افکار و احساسات زندگي خانوادگي يا شغلي تان را مختل کرده اند، شايد بهتر باشد به پزشک متخصص مراجعه کنيد.

۴- مصرف مواد مخدر

مواد مخدر مثل ماريجوانا، توهم زا‌ها (ال اس دي، قارچ‌هاي روانگردان) و محرک‌ها (کوکائين، متامفتامين) حاوي مواد شيميايي‌اي هستند که برخي افراد را براي مدتي کوتاه دچار پارانويا مي‌کنند. با پاک شدن سيستم بدن از اين مواد شيميايي، پارانويا هم از بين مي‌رود. روز‌ها يا هفته‌ها سوء مصرف الکل هم مي‌تواند باعث پارانوياي کوتاه مدت شود و در بلند مدت مي‌تواند منجر به پارانوياي مداوم و حتي توهم شود.

اگر افکار پارانوئيدتان شما را مضطرب مي‌کنند يا اگر نشانه‌هاي خفيفي از افسردگي داريد، مصرف مواد مخدر مي‌تواند وضع شما را وخيم‌تر کند. مصرف مواد مخدر در بعضي افراد مي‌تواند باعث اختلالات رواني‌اي شود که پارانوياي باليني يکي از عوارض آن‌ها است. الکل هم مي‌تواند پارانويا را تشديد کند. به علاوه مصرف الکل خجالت را کمتر مي‌کند، مسأله‌اي که کنترل چنين احساساتي را دشوارتر مي‌سازد.

۵- از دست دادن حافظه

بيماري آلزايمر و ديگر انواع زوال عقل که با بالا رفتن سن احتمال بروز آن‌ها بيشتر مي‌شود، مي‌توانند مغز را به گونه‌اي تغيير دهند که باعث بدبيني فرد نسبت به ديگران شود. شايد متوجه شده باشيد يکي از عزيزان تان که دچار زوال عقل است مدتي است چيز‌هايي مثل جواهرات و پول هايش را پنهان مي‌کند يا اطمينان دارد که ديگران قصد بدي در مورد او دارند. اين بخشي از بيماري او است. پزشک متخصص ممکن است بتواند به شما کمک کند اين مشکلات را مديريت کنيد.

آينده‌ي افراد مبتلا به اختلال پارانوئيد

آينده‌ي اين افراد نسبت به وخامت بيماري‌شان، متفاوت است. اگر اختلال به‌شکل مزمن درآمده باشد، تا پايان عمر همراه آن‌ها خواهد بود. البته برخي از اين افراد مي‌توانند بيماري خود را کنترل کنند، تشکيل خانواده بدهند و شغل و حرفه‌اي مناسب داشته باشند. اما بيشتر افراد مبتلا به اين اختلال، کاملا ناتوان باقي مي‌مانند.

درمان پارانويا

پارانويا و بيماري توهم با توجه به علت مولد بيماري درمان مي‌شود و گاهي اوقات با ترک مواد مخدر و قطع مصرف الکل بيماري نيز از بين مي‌رود. با اين حال بسياري از بيماران مبتلا به پارانويا از قبول درمان امتناع مي‌کنند و به همين دليل دوران بهبود طولاني مي‌شود.

اگرچه هيچ روشي براي درمان صددرصدي عارضه‌هاي مولد پارانويا وجود ندارد، اما درمان به بيمار کمک مي‌کند تا علائم را مديريت کند و زندگي شادتر و پربارتري را پشت سر بگذارد. درمان به نوع و شدت عارضه بستگي دارد. در ادامه روش‌هاي درمان بيماري پارانويا را با هم مرور مي‌کنيم.

درمان دارويي

دارو‌هاي ضداضطراب يا دارو‌هاي ضدروان‌پريشي (آنتي سايکوتيک) براي برطرف کردن بعضي علائم تجويز مي‌شود. البته بيماران مبتلا به پارانويا به علت بدبيني و هراس از دسيسه‌چيني ديگران از مصرف دارو خودداري مي‌کنند.

در صورت ابتلا به عارضه‌هايي، چون پسيکوز (روان پريشي)، اسکيزوفرني يا اختلال‌هاي هذياني درمان دارويي درمان اصلي خواهد بود.

روان درماني

روان درماني که شامل رفتار درماني شناختي مي‌شود، به بيمار کمک مي‌کند تا علائم را مديريت کند و توانايي عملکردي خود را بهبود دهد. روان درماني به ويژه براي بيماران مبتلا به اختلال شخصيت پارانوئيد يا پارانويا مفيد است. مهارت‌هاي مديريت علائم مانند آرام سازي (ريلکسيشن)، تکنيک‌هاي کاهش استرس و تعديل رفتار به بيمار آموزش داده مي‌شود.

بستري شدن

چنانچه بيماري پارانويا شديد باشد، بيمار بايد بستري شود تا عارضه مولد پارانويا پايدار شود.

در برخورد با بيمار پارانوئيد چه بايد کرد؟

حقيقت اين است که تعامل با چنين افرادي کار آساني نيست، خصوصاٌ اگر بيمار از بستگان نزديک شما باشد. ولي راهکار‌هاي زير مي‌تواند به متعادل نگه داشتن اوضاع کمک کند:

• هنگامي که فرد مي‌خواهد درباره افکار و نگراني‌هاي خود با شما صحبت کند، در حد محدود به او گوش دهيد.
• با او همدلي کنيد، اما با رفتار‌ها و صحبت‌هاي نادرستش موافقت نکنيد.
• در حاشيه و لفافه با او سخن نگوييد. درباره هر چيز مستقيم حرف بزنيد.
• او را براي درمان تشويق کنيد.
• اگر بيمار پارانويا شما را متهم به کاري مي‌کند، اعتراف دروغ نکنيد. زيرا با اين کار، ماجرا تمام نمي‌شود.
• در صورت شنيدن سرزنش و طعنه، تا جايي که مي‌توانيد بي‌تفاوت باشيد.